Ulusal sinemanın öncüsü: Halit Refiğ

HALİT REFİĞ SİNEMASI 🔸 Ulusal Sinema'nın öncü ismi Halit Refiğ, çektiği filmler ve yazdığı senaryolar ile Türk sinemasına katkılarda bulunmuş önemli bir isimdir. Onun yönetmenlik serüveninde yanında olan eşi Gülper Refiğ, VAV TV'de yayınlanan Millet Kıraathanesi'ne konuk olarak Halit Refiğ'i anlattı. 🔸 Halit Refiğ'in Türk sinemasındaki yerini anlatan Gülper Refiğ, 'Onu en çok etkileyen şey, tasavvuf yolu idi. Ahmet Yesevi, Yunus Emre, Mevlana gibi isimlerin insanlık ve Türkiye için tek tarik olduğuna inanıyordu' sözleriyle Refiğ'in bu düşüncesinin 19 yaşındayken Yunus Emre'yi tanımasıyla başladığını söyledi. Sinemada auteur kuramı HALİT REFİĞ NEDEN SİNEMAYI TERCİH ETTİ? 🔸 Her yönetmenin film çekmek için bir nedeni vardı. Kimisi bunu bir iş olarak gördü ve ticari maksatla yaptı, kimisi de tamamen sanatsal kaygılar üzerine sinemasını kurdu. Refiğ ise filmlerini, düşüncelerini topluma aktarma gayesi ile kamerayı eline aldı. 🔸 Halit Refiğ'in sinemacı olmaya nasıl karar verdiğini eşi Refiğ, şöyle ifade etti: '20-21 yaşlarında bir dergiye verdiği röportajda ona neden sinemacı olmak istediğini sorarlar. O da 'Ben kendi fikirlerimi toplumumla paylaşmak için çok güçlü bir arzu duyuyorum.' diyor. Bunun için de en medyatik araçlardan biri olan sinemayı kullanır.' HALİT REFİĞ SİNEMASININ KONUSU 🔸 Usta yönetmenin filmlerindeki temel meseleler üzerine konuşan Refiğ, 'En çok üstünde durduğu konu, kadın meselesidir. Karadeniz kadınını düşünün. Tarlada da işini yapar, çocuğuna da bakar, ineğini de sağar, yemeğini de yapar, yüzü de güler, şen şakraktır. Bir de ilk filmlerinden itibaren alaturka ve alafrangayı birlikte işler. Çünkü o adetinizi, geleneğinizi değiştirdiğiniz zaman yüzergezer bir tip oluyorsunuz. Yani bir şey olmaya çalışıyorsunuz. Bugün hala bu dram yaşanıyor.' dedi ve ekledi, 'Bu ülkenin o kayıp, görülmek istenmeyen büyük değerinin farkındaydı. Son kitabının adı da 'Tek Umut Türkiye'dir.' 🔸 Buradan hareketle Halit Refiğ filmlerinin konusu toplum, Anadolu kadını, Batılılaşmaya çalışırken kendi değerini unutmaya yüz tutan insanlardı. Ustasız ustanın eseri 'Işıkla Karanlık Arasında'dan alıntılar ULUSAL SİNEMA HAREKETİ 🔸 Halit Refiğ, Türk sinemasına sadece filmleriyle değil düşünsel katkıları ile de dikkat çekti. Türk sinemasında sıkça konuşulan 'Ulusal Sinema' hareketinin öncüsüydü ve bu fikrin temelini oluşturan isimdi. 🔸 'Ulusal Sinema', adından da anlaşılacağı üzere Türk toplumunun tarihi, sosyal, kültürel ve ekonomik yapısını merkezine alıyordu. Anadolu'nun, Batı kültüründen tamamen farklı olduğu ve bu özgünlüğün Türk sinemasında da kendisini göstermesi gerektiğinin altını çizdi. 🔸 'Ulusal Sinema' filmleri, Doğu-Batı farklılığını gösterme gayesindeydi. Bu iki kavram arasına sıkışmış toplumların, tarihsel süreçte nasıl ilerleyip ne noktaya geldiğini anlattı. Modernleşme adı altında benliğini yitirmeye yüz tutmuş insanları anlatırken medeniyetimizin asıl zenginliğimiz olduğunu vurguladı. FİLM YAPMA MÜCADELESİ 🔸 Kendine özgü bir sinema hareketi olan Refiğ, filmlerini bir gaye üzerine kurdu. Bunu yaparken de hiç kimseye, kuruma bağlı kalmak istemedi ve sipariş eserler yapmaktan kaçındı. Sinemada tutunmak, fikirlerini seyirci ile buluşturmak için büyük bir çaba sarf etti. 🔸 Bu amaçla çıktığı yolculuğu eşi Refiğ şöyle anlattı: 'Refiğ, bir dava adamı olduğu için devlerle savaşmak mecburiyetindeydi. Batı'ya meydan okuyup, ben senin istediğin filmleri değil kendi istediğim filmleri düşünüp yapacağım dediğin zaman o değirmen ile savaşacaksınız.' Yeşilçam sinemamızın neresinde? SİNEMATEK NEDİR? 🔸 Halit Refiğ'in 'Ulusal Sinema' hareketinin karşısında yer alan Sinematek Derneği, ticari kaygı güden ve yıldız oyuncu sistemine dayanan bir film sektörünü savundu. İşte Refiğ, tam olarak bu düşünüşe karşı kendi sinemasını savunma gayesi güttü. 🔸 Türk sinemasını az gelişmiş olarak nitelendiren Sinematek, filmlerin yoz bir kitle kültürünü temsil ettiğini dile getiriyordu. Sanat sinemasına karşıydı ve özgün sinema dili yerine dünya sinemasının kabul ettiği evrensel temaların işlenmesi gerektiğini ifade ediyordu. Bu nedenle yerlilik vurgusu yapan ulusal sinemacılar ile evrenselliği temeline alan sinematekçiler, dönem sinemasının iki uç noktasıydı. SİNEMATEK İLE MÜCADELE 🔸 Sinematekçiler ve onlarla aynı fikirde olan sinema camiasına karşı ulusal sinemasını icra etmeye çalışan Refiğ, eleştirilerin odağındaydı. 🔸 Yönetmenin Sinematek çevresinden baskı görmesine değinen Refiğ, 'Medyatik gazeteciler ve televizyoncular, Halit Refiğ'i methetmeye cesaret gösteremiyordu. Batı ile mücadele edenleri övemiyorlardı. Hiç kızmazdı onlara, 'Ne yapsın zavallılar? Benim yüzümden aç, sefil, parasız mı kalsınlar?' derdi.' ifadelerini kullandı. Sinemayı tüketmek 🔸 Sinematek'in fikirlerinden bahseden Refiğ, 'Onlar, siz neden Avrupalılar gibi sinema yapmıyorsunuz diyordu. Kendi kültür, inanç ve insanından hoşlanmıyorlardı. Kendini az gelişmiş bulanlara karşı siz de onun gerçeklerini ortaya koyduğunuz zaman ona inanmıyor ve reddediyor zaten. Halit Refiğ şöyle derdi: 'Kimileri çok küçük avantajlar için kimileri de aklını kullanamadığı için böyle bakıyordu' Bazıları da herhalde metazori yapıyordu.' ifadeleriyle o dönemde bir yönetmenin kendi sinemasını yapmasının cesaret istediğini dile getirdi. REFİĞ'İN BEĞENDİĞİ YÖNETMENLER 🔸 Ülke sinemalarına değinen Refiğ, yönetmenin özellikle Japon sinemasından Akira Kurosawa, Hintli yönetmen Satyajit Ray ve Çinli yönetmen Xie Jin'i beğendiğini ifade etti. 🔸 Ayırca Refiğ'in çekmek isteyip de yapamadığı filmleri şöyle anlatır: '53 tane yazdığı ve çekilmeyen, bütün tarihimizi anlattığı büyük senaryoları var. Cumhuriyet tarihinin önemli siyasi olaylarını konu alır. Birkaç tanesi 'Şeytan Aldatması', 'Puşkin Erzurum'da', 'Koca Sinan' adları ile kitap olarak basıldı.' Akira Kurosawa'nın gözünden sinema HALİT REFİĞ KİMDİR? 🔸 1934 yılında İzmir'de doğan Halit Refiğ, Robert Koleji'nde mühendislik okudu. Askerliğini Kore'de yedek subay olarak tamamlayan Refiğ, burada kendisine 8 mm'lik bir kamera aldı. İngiltere'den edindiği kitaplardan öğrendiği bilgiler ışığında amatör çekimler yaptı. 🔸 Atıf Yılmaz'ın 'Yaşamak' adlı filminde asistanlık yaparak sinema hayatına atılan isim, üç yıl süren görevi esnasında senaryo yazarlığı da yaptı. 1960 yılında çektiği 'Yasak Aşk' filmi ile yönetmenlik kariyerine başladı. 🔸 1962 yapımı filmi 'Şehirdeki Yabancı' ile özgün sinemasının sinyallerini verdi. Şehir ve yabancılaşma üzerine yaptığı eseri, Refiğ filmlerinin önemli meseleleri arasında yer aldı. 1964'te çektiği 'Gurbet Kuşları'nı 'ilk önemli filmim' olarak tanımlayan Refiğ, bu yapıtında 1960'lı yıllarda Türkiye'nin gündeminde olan göç kavramını ele alır. 1965 yılında 'Haremde Dört Kadın' adlı başyapıta imza atan yönetmen, 'Kırık Hayatlar', 'Karakolda Ayna Var', 'Üç Korkusuz Arkadaş' filmlerini çekti. 🔸 1966'da çektiği 'Bir Türk'e Gönül Verdim', ulusal sinema kavramına örnek olarak çektiği ilk bilinçli filmidir. 1975'te 'Aşk-ı Memnu' dizisini çeken isim, vicdan sineması üzerine 'Hanım', 'İki Yabancı' ve 'Köpekler Adası' isimli üçleme yaptı. Olgunluk eserini ise 1990 yılında 'Karılar Koğuşu' ile gerçekleştirdi. Çektiği filmler ve yazdığı senaryolar ile Türk sinemasına katkı sağlayan Refiğ, 11 Ekim 2009'da vefat etti.