10 soruda Yavuz Sultan Selim ve hilafet

Memluk Devleti, Cidde'ye çıkan, Mekke ve Medine'yi tehdit eden Portekizlilerin ilerleyişini durduramıyordu. Hindistan'dan mal akışı da Portekizliler nedeniyle azalmıştı. Bu durum ise Memluk egemenliği altındaki Mısır'ın zenginliğinin sona ermesi demekti. Memlukler, Fatih dönemi ve II. Bayezid'in ilk yıllarında Osmanlı İmparatorluğu ile aralarındaki kötü ilişkileri düzeltip, II. Bayezid'in hükümdarlığının sonlarına doğru Portekizlilere karşı Osmanlı donanmasının yardımını almışlardı. Yavuz'un ilk yıllarında da iki devletin ilişkileri iyi durumdaydı. Ancak Memluklerin Çaldıran Savaşı'ndan sonra Safevilerle antlaşma yapması ilişkilerin bozulmasına sebep oldu. Osmanlıların Maraş ve civarında hüküm süren Dulkadirli Beyliğini ortadan kaldırmaları, durumu daha da gerginleştirdi. Memluk hükümdarı Kansu Gavri'nin Dulkadirli Beyliğinin son beyi Alaüddevle Beyin oğluna verilmesini istemesi ve İran üzerine yürüyen Osmanlı ordusuna karşı harekete geçmesi, Yavuz'un hedefinin değişmesine neden oldu. Osmanlılar zaten Hint ticaret yollarının Portekizliler yüzünden kapanmasından dolayı Memluk topraklarında hâkimiyet kurmalarının zorunlu olduğunu anlamışlardı. Memluklere karşı harekete geçmeleri için bir kıvılcım gerekiyordu. Onu da Osmanlı Devletinin büyümesinin kendilerinin aleyhine olduğunu anlayan ve bunu bir an önce durdurmak için harekete geçen Kansu Gavri yaktı. 24 Ağustos 1516'da Halep yakınlarında Mercidabık'ta meydana gelen savaşta hiçbir varlık göstermeyip, hükümdarlarını kaybeden Memluk ordusu büyük bir yenilgiye uğradı ve Suriye Osmanlıların eline geçti. Kansu Gavri'nin son zamanlarında Mısır ve Suriye ahalisinden bazı kimseler ve bazı Memluk emirleri Yavuz'a kendi hükümdarlarını şikâyet eden mektuplar göndermişlerdi. Osmanlı idarecileri, bu Memluk beyleri ile temas kurmuşlar ve Mercidabık Savaşı sırasında Halep Emiri Hayır Bey bir grup Memlukle beraber Osmanlılara katılmıştı. Yavuz, Mısır'da hükümdar seçilen Tumanbay'a, Osmanlı İmparatorluğu'na tâbi olup vergi vermek şartıyla Gazze'den itibaren Mısır'ı bırakmayı teklif etti, ancak bu isteği kabul görmedi. Memlukler, Yavuz'un ordusuyla çölü aşmaya cesaret edemeyeceğini düşünüyorlardı. Osmanlılar çölü geçmeye kalktıklarında ise ordularının büyük bir kısmı zayiata uğrayacak ve kalanı da yorgun bir halde yakalanıp yok edilecekti. Ancak, yağan yağmurların da yardımıyla Osmanlı ordusu 2.500 kilometre uzunluğundaki Sina Çölünü 13 günde rahatlıkla geçti. Büyük bir askerî deha sayılan Napolyon bile, Yavuz'dan 300 yıl sonra bu işi başaramamış ve Fransız askerleri susuzluktan çıldırarak birbirlerini vurmuşlardı. Birinci Dünya Savaşı sırasında ise teknik imkânlara rağmen bu çölün 11 günde geçilebilmiş olması düşünüldüğünde, Yavuz'un dehası bir kez daha ortaya konmuş olur. Yavuz, Kahire'nin kuzey doğusundaki Ridaniye sahrasında 22 Ocak 1517'de meydana gelen savaşta Memluk kuvvetlerini bir kez daha mağlup etti. Ancak bu mağlubiyete rağmen Tumanbay pes etmedi, Kahire'de sokak savaşlarıyla Osmanlı'ya karşı koymaya çalıştı. Bir taraftan Memlukler her yerde takip edilirken, diğer taraftan da itaat etmiş Memluk emirleri, kadılar ve Abbasi halifesi kullanılarak direnişin kırılmasına çalışıldı. Son Memluk sultanı Tumanbay'ın yakalanıp asılmasının ardından Mısır'da Osmanlı denetimi kurulabildi. Memluklere tâbi olan Mekke şerifleri de Mısır'ın fethinin ardından Osmanlı hâkimiyetini tanıdılar. Böylece İslamiyet'in kutsal toprakları Osmanlıların kontrolü altına girdi. Suriye ve Mısır'ın ele geçirilmesiyle Osmanlılar, Hindistan ticaret yollarının önemli bir kısmına hâkim oldular. Portekizlilerin, Arabistan Yarımadası'nda ilerlemeleri durduruldu ve bu sayede Hindistan'dan mal akışının önemli bir kısmı tekrar Osmanlı ülkesi üzerinden Avrupa'ya yapılmaya başlandı. Bilhassa Mısır'ın fethi Osmanlılar açısından İstanbul'un fethi kadar önemlidir. Mısır'ın alınmasıyla Hindistan ticareti dolayısıyla, buradan elde edilen gelirler Osmanlı İmparatorluğunu ekonomik yönden güçlendirdi. Mısır'ın vergi gelirleri direkt olarak Osmanlı hazinesine gönderilirdi. Mısır fethedildikten sonra Memluk himayesinde olan son Abbasi halifesi III. Mütevekkil Alellah İstanbul'a gönderildi. Daha sonraki tarihlerde kaleme alınmış bazı kitaplar, hükümdarın İstanbul'a dönmesinden sonra III. Mütevekkil'in Ayasofya Camii'nde yapılan bir törenle hilafet kılıcını Yavuz'a kuşatarak unvanını ona devrettiğini belirtirler. Ancak Yavuz dönemine ait tarih kitaplarında halifeliğin bu şekilde devredildiğine dair bir kayıt bulunmaz. Hilafetin bu şekilde teslim alındığına dair rivayet, 18'inci yüzyılda Osmanlıların askeri açıdan zayıf düştükleri bir zamanda ortaya çıktı. Eski gücünü kaybeden Osmanlı İmparatorluğu'nun halifeliğin manevi nüfuzuna ihtiyacı olduğu bu dönemde, durumunu meşrulaştırmak için geriye dönük olarak bu rivayetin ortaya çıkarıldığı iddia edilir. Osmanlıların 'halife' unvanını Mısır'ın fethinden çok önce kullandıkları görülür. Erhan Afyoncu'nun 'Sorularla Osmanlı İmparatorluğu' adlı kitabına göre, I. Murad'dan itibaren Osmanlı padişahları halife unvanını yazışmalarında kullanmışlardı. Osmanlılar, İslam dünyasının en kuvvetli devleti ve Hristiyanlarla savaşın öncüsü olduklarından kendilerinde bu hakkı görüyorlardı. Fikriyat

10 soruda Yavuz Sultan Selim ve hilafet

MISIR VE SURİYE NASIL FETHEDİLDİ?