Urfalı Mateos'un dilinden 1114 Maraş depremi

🔷 Dünya tarihinde her yüzyıla damgasına vuran başlıca olaylar vardır. Kimi insan eliyle vuku bulan kimi de ilahi bir şekilde doğa olayları şeklinde gerçekleşen afetler büyük yıkımlara ve can kayıplarına neden olur. 🔷 Dünya tarihi boyunca savaşlardan sonra en çok can kaybı depremlerde gerçekleşti. Bir doğal afet olan depremler her yüzyılda büyük oranda insan kaybına sebep oldu. Asrın en büyük felaketi: Kahramanmaraş depremi 🔷 Tarihi kaynaklardan öğrendiğimiz bilgileri bizlere yaşadıkları dönemi aktaran yazarlar, müellifler sayesinde öğreniriz. Tarih, bir toplumun başlıca kaynakları arasında yer alan ilim dalıdır. Eski Anadolu tarihini aktaran en önemli kişilerden biri ise Urfalı Mateos'tur. Hangi tarihte doğduğu net olarak bilinmeyen Mateos, 10 ve 11. yüzyıllarda hayat sürer. Uzmanların deprem yorumları 🔷 952-1136 yılları arasında yaşadığı tahmin edilen Mateos, Urfa'da doğup büyüdüğü ve ölene dek orada yaşadığından ötürü Urfa'lı Mateos olarak anılır. Ermeni kökenli olan Mateos, Manastır Başrahibi iken günlük tutar. 🔷 Mateos, olayları günü gününe kaleme almış olması nedeniyle önemli bir kaynaktır. Mezopotamya'nın kadim şehri Urfa'da yaşayan yazar, akıcı üslupta yazdığı eserinde yer alan fiziki ve duygusal tasvirlerle birlikte dönemin daha net anlaşılmasını sağlar. Son 100 yılın en büyük ikinci depremi Maraş depremi 🔷 Mateos'un eserinde anlattığı en önemli olay ise şüphesiz Maraş depremidir. Maraş, Orta Çağ'da Anadolu'nun önemli şehirlerinden biri olmasından ötürü kalabalık bir nüfusa sahiptir. Şehrin tarihte başına gelen en büyük olaylardan biri 1114 yılında gerçekleşen büyük depremdir. 🔷 Urfa'da yaşayan dönemin tanığı Mateos, 29 Kasım 1114 yılında herkesin uyuduğu bir vakitte sabaha karşı meydana gelen büyük depremi tüm ayrıntılarıyla kaleme alır. 'Maraş'ta sabaha karşı herkes uykudayken daha önce benzeri görülmemiş korkunç bir şey oldu. Herkes uykudayken gürültü koptu ve tüm dünyada karalar ve dağlar yerinden oynadı.' Deprem bölgesinde en çok merak edilen dini sorular 🔷 Mateos depremi bir 'ilahi azap' olarak tanımlayarak şöyle ifade eder: 'Bu sene ilahi gazap tüm yaratılmışların üzerine indi. İnsanlar dinsizliğin günahlarla dolu yoluna yönelip Tanrı'nın tüm emir ve buyruklarına karşı gelmişlerdi. Ne prensler, ne askerler, ne kanun adamları, ne önderler, ne de din adamları Tanrı'nın yolunda sabittiler. Aksine Tanrı'nın en büyük günahlar arasında saydığı bedeni ve dünyevi arzularının peşindeydiler.' 🔷 Urfalı rahip, depremin insanların derin bir uykudayken gerçekleştiğini, bütün dünyada hissedilen bir patlama olduğunu, karaların ve dağların yerinden oynadığını belirtir. Bu ifadeler, yaşanan afetin dehşet verici büyüklüğünü gösterir. Mimar Sinan'ın eserleri depreme nasıl dayanıyor? 🔷 Mateos, depremin şiddetinin büyüklüğünü ve o dönem insanlarının düşüncelerini şöyle ifade eder: 'Tanrı'nın kudretinden korkan bütün mahlukat, çalkalanan bir deniz gibi sarsıldı ve titredi. Bütün ovalar ve dağlar tunç gibi çınlayıp kasırgaya tutulmuş ağaçlar gibi sallanarak savruldular. Tüm mahlukat uzun süredir hasta olan bir insan gibi çığlık atıp inleyerek büyük bir korkuyla acı sonunu bekledi. Her yerden mahkum edilmiş bir insanları andıran feryat ve figanlar işitiliyordu. Depremin ardından gecenin içinde bir saat boyunca devam eden bu seslerden korkan herkes hayattan ümidini kesti ve insanlar 'İşte son günümüz, kıyamet günümüz geldi.' dedi. O günkü manzara böyleydi.' 🔷 Urfalı Mateos, depremin pazar günü meydana geldiğini aktarır. İnsanların dehşete kapılıp umutsuz hale geldiklerini ifade ederek birçok şehir ve bölgenin harap olduğunu dile getirir. 🔷 Mateos'a göre sadece çok fazla Hıristiyanın yaşadığı Frank bölgeleri yıkılır. Maraş'ın tamamen yıkıldığını ve kimsenin sağ kurtulamadığını ifade ederek deprem sonucunda 40 bin kişinin de vefat ettiğini bildirir. Osmanlı arşiv belgelerinde depremler 🔷 Pek çok köy ve manastır, on binlerce erkek, kadın ve çocukla birlikte Maraş'ın yerle bir olduğunu aktaran Mateos, deprem sonrasında yağmaya başlayan karın tüm zemini kapladığını ve insanların soğuk sebebiyle de öldüğünü bildirir. 🔷 Mateos'a göre depremin ana nedeni; insanların dinden uzaklaşmaları, günah yolunda ısrarla yürüyerek kutsal kitabı göz ardı etmeleridir. Mateos bu depremi Hz. Nuh (AS) döneminde gerçekleşen Tufan olayına benzetir ve şöyle der: 'Tıpkı Nuh'un devrinde olduğu gibi, amelleri kendilerini yok edene kadar yediler ve içtiler. Günahlarıyla hak ettikleri Tanrı'nın gazabı üzerlerine ininceye kadar eğlendiler. İşte çok büyük suçlar işleyen kötülük yolcularını böyle öldürdü.' Depremde zarar görmeyen 5 bin yıllık Harput Mahallesi 🔷 Maraş şehrinin tamamen toprak altına gömüldüğü söylenen bu depremi Hıristiyanlar üzerine gönderilen bir azap olarak değerlendiren Mateos, Müslümanlara ait topraklara ise hiçbir zarar gelmediğini söyler. 🔷 Ancak tarihi kaynaklar Müslüman topraklarının da 1114'te yaşanan depremden etkilendiğini nakleder. Hıristiyan bir din adamı olan Mateos, depremle birlikte yaptığı ilahi gazap yorumuyla insanları uyarmak ister. Depremde yıkılan 14 asırlık Habib-i Neccar Camii 🔷 Deprem sadece Maraş'ta değil yakın zamanda olduğu gibi Adıyaman, Urfa, Hatay ve Halep'te de büyük bir yıkıma neden olur. Kış mevsiminde gerçekleşen deprem neticesinde vefat eden 40 bin kişi, dönemin nüfusuna göre oldukça büyük bir sayıdır. 🔷 Maraş ve çevresinde gerçekleşen depremlerin tarihi geçmişi, yeni yapılan araştırmalarla ortaya konan fay hatları, bölgede yapılan eserlerin çok dikkatli şekilde yapılması gerektiğini gösterir. Deprem bölgesinde zarar gören tarihi yapılar