20 maddede cerrahinin atası El Zehravi

Endülüs Cordoba'da 936'da doğan ve tüm eğitimini orada alan El Zehravi, Batı Avrupa'nın en büyük başşehri ve ilim merkezi olan Kurtuba 'da 936'da doğdu ve tüm eğitimini orada aldı. Emevi Devleti'nin geliştirdiği bilimsel ortam sayesinde, oldukça iyi bir tıp eğitimi gördü ve mesleğini burada icra etti. Tıp dünyasındaki ilklerinin neredeyse tamamına yakınını keşfeden ve geliştiren Zehravi, günümüz tıp dünyasına büyük bir miras bıraktı. Genellikle cerrahî tedavilerin basit dağlama, kan alma, bazı urların kesilip alınması, bazı yaraların ve kesiklerin dikilmesiyle çeşitli kırık çıkıkların tedavisinden ibaret olduğu ve bu tedavilerin berber-cerrah denen kişiler tarafından yürütüldüğü bir dönemde cerrahîyi tıbbın bir dalı olarak gördü, cerrahînin ve o dönemdeki cerrahî teknolojisinin gelişmesine büyük katkı sağladı, cerrahî makas ve bıçakları ile bistüriyi, uçları değişik aletleri buldu, aletlerin şekilleri kadar onların imalinde kullanılacak metallerin özellikleri üzerinde de önemle durdu. İlim ve fazilet ehli, tıp alanında basit ve mürekkep ilâçlar hususunda tecrübeli, doğru tedavi uygulayan iyi bir tabipti. Tıp alanında çeşitli eserler kaleme aldı, en büyük ve meşhur eseri Kitâbü't-Taṣrîf oldu. İslâm dünyasında İbnü'l-Heysem, Bîrûnî ve İbn Sina gibi 11. yüzyıl bilim adamları arasında yer alan Zehravi, her ne kadar tıbbın çeşitli dallarıyla ilgilenmişse de daha çok cerrah özelliğiyle tanındı. Avrupalılar tarafından 'Abulcasis' lakabıyla tanınan Zehravi, cerrahi bilim dalının Avrupa'da gelişmesi, kitaplarının çevrilmesi ile ün kazandı. Zehravi'nin sözünü ettiği diğer aletler arasında farklı şekil ve büyüklüklerde dağlama araçları, bisturiler, kesik açmak için tasarlanmış çok keskin bıçaklarla genellikle yarım daire şeklinde olan ve bugün hala aynı adla kullanılan bir ucu keskin veya kör kancalar bulunuyordu. Zehravi'nin günümüze ulaştığı bilinen tek çalışması olan Kitâbü't-Taşrîf li-men ʿaceze ʿani't-teʾlîf, Batı İslâm dünyasında tıp alanında yazılan en muhtevalı ve Avrupa'da en çok rağbet gören bir eserdir. Endülüs'ün en büyük tıp doktoru olan Zehravi, 30 ciltten oluşan bu kitabı ile Orta Çağ'da, dünya cerrahi tarihine en büyük katkı yapan hekim olarak kabul edildi. Bunun yanında omurilikte meydana gelen zedelenme ve kırılmalardan dolayı oluşan felç ve kısmî felçleri de ilk defa Zehravi tedavi etmiş ve dünya tıbbının ayakta durması adına mühim bir miras bıraktı. Eser, bir tıp ansiklopedisi niteliği taşımakta olup her biri çeşitli alt bölümlerden (bab) oluşan otuz kısımdan (makale) meydana gelir. Endülüsün en büyük tıp doktoru olan Zehravi, 30 ciltten oluşan 'Kitab el-Tasrif' adlı tıp kitabı ile dünya cerrahi tarihine en büyük katkı yapan hekim olarak kabul ediliyor. Yeni uygulamalarla birlikte 200'ü aşkın cerrahi alet geliştirerek cerrahide büyük bir gelişmeye imza atmış, dönemin dişçilik, eczacılık ve cerrahi uygulamalarına ilişkin ayrıntılı bilgiler verdi. O dönemde ameliyat için özel aletler kullanmak cerrahide son derece yenilikçi bir yaklaşımdı; zira bu tutum, bilimin teorik alandan deneye dayalı çalışmalara geçmesine yardımcı olacaktı. Zehravi'nin eserleri tıp tarihinde cerrahi aletlerin resimli olarak açıklandığı ilk eserlerdi. Aslında bu aletler o kadar iyi tasarlanmıştı ki, bin yıllık süre içerisinde bunlar üzerinde yalnızca ufak birkaç değişiklik yapılmış, Avrupa'da cerrahinin temeli bu cerrahi alet çizimleri sayesinde atıldı. Dağlama yöntemi ile ilgili olarak şu notu düşmüştü: 'Eskilerin (eski hekimlerin) görüşüne göre, altınla yapılan dağlama demirle yapılan dağlamadan daha iyidir. Bizim görüşümüze göreyse, demir kullanılan operasyonlar daha çabuk ve daha doğru olmaktadır.' Doğum esnasında, günümüzde de kullanılan forseps aletini Zehravi icat etmiş ve detaylarına kitabında yer verir. Ayrıca dış gebelik konusunu ilk kez Zehravi dile getirmiştir. Forsepsler, ameliyatlarda bir şeyleri tutup çekmek ya da doku tutmak için kullanılan iki saplı metal aletler de Zehraiî'nin keşfi olan cerrahi aletlerdi. Ezici forsepslerde, mesane taşlarını ezmek ya da tutup çıkarmak için iki çene bulunuyordu; iletim forsepslerinde ise fetüsü tutarak anneden çekmek için tasarlanan ve bugün hala kullanılan yarım daire şeklinde bir uç vardı. Kadın hastalıkları konusunda kendine has yöntem ve aletlerle büyük yenilikler kaydetti. 'Ceninin ters doğumuna müdahaleyi' ilk öneren cerrahtır. O çağda kimse buna cesaret edemezken, Zehravi bunu başarmıştır. Daha sonra Stuttgartlı jinekolog Walcher bu yöntemi dener ve bu yöntemi 'Walcher Durumu' adıyla ünlenir. Böylece Müslüman bir hekimin icadı olan yöntem bir Avrupalı doktora mal edildi. 12'nci yüzyıla gelindiğinde Sevilla'da yaşayan İbn Zuhr isimli hekim, çelik çubuğun ucuna bir elmas ilave etmek suretiyle Zehravi'ye ait cihazı dönüştürdü. Zehravi ise, matkaplara ek olarak sistolitotomi (mesane taşı ameliyatı) prosedürlerinde kullanılan özel bir bıçak da geliştirdi. Doğal dişlerin ağızda mümkün olduğunca tutulması gerektiğini, çekilen bir dişin yerinin hiçbir zaman doldurulamayacağını söyler. Günümüz diş hekimliğinin amacını 10. yüzyılda dile getirir. Ayrıca çürük dişlerin kırılmadan çekilebilmesi için, kurşunla doldurulup çekilmesi fikrini ortaya atan ilk doktordur. Zehravi'nin bu uzmanlık alanında icat edip kullandığı, orijinalliği ile de doktorların hayranlığını uyandıran ameliyat araçlarını ilk defa sterilize ettiğini de unutmamak gerekmektedir. Ayrıca bu cerrahi aletlerini ilk defa sistematik olarak sınıflayan da Zehravi'dir. Zehravi, siğil tedavisini şöyle açıklamaktadır: 'İnsanın burnunun ucunda zaman zaman siğiller çıkar ve günden güne buyur. Bazen insan yüzünü çirkinleştirecek kadar gelişir. Bunun için, çıkar çıkmaz siğili kesmek ve tamamen köklerini de çıkarmak ve yerini bizzat yakıcı demirle veya yakıcı ilaçla dağlamak lâzımdır. Fakat siğiller kesildikten sonra dikkate değer derecede büyürse, yeniden dikkatlice incelemek gerekir. Eğer onlar çok sert ve donuk renkli iseler hiç bir âletle onlara dokunmamak lâzımdır. Zîrâ onlar kanser tümörüdür. Böyle urları kesen bir çok kimseler gördüm. Netîcesi sahibine büyük ağrılar ve korkular vermek oldu. Eğer siğilin rengi soluk değilse ve yumuşak olup, dokunulduğu zaman tamamen hareket ediyorsa hasta teskin edilip, kesildikten sonra kan durdurucu ilâçla iyileşinceye kadar tedâvî edilmelidir.' İdrar yolları hastalıklarında da cerrahî tedavi tavsiye eden Zehravi mesane taşının urethra kanalından dışarıya atılamaması durumunda perineal bir kesik yapılarak taşın bulunduğu yerden çıkarılması gerektiğini belirtmektedir. Ameliyat sonrası dikiş izlerini en aza indirmeye çalışması bugünün estetik cerrahisine ışık tutmuştur. İlk estetik ameliyatı yapan da Zehravi'dir. Bunun yanında yaraların cerahat toplamasından, apselerin boşaltılmasından ve yüz sivilcelerinin tedavisinden de ilk bahseden hekimdir. Ayrıca takma dişleri, bunların yapımını, düşen dişin yerine nasıl konulacağını açıklamakta, diş etlerinde meydana gelen iltihaplı hastalıklarda bunların kesilerek alınmasını ve daha sonra o kısmın dağlanmasını önermektedir. Burun, çene ve omurga kırıkları dahil kırık çıkıklarla da ilgilenen Zehravi kırık patella kemiği için ilk defa cerrahî bir müdahale uygulamıştır. Damarları ve özelliklerini çok iyi bilen Zehravi arterlerin enine kesilmesi halinde çok kanama olacağını, kesiğin küçük olması durumunda parmakla kesilen yere bastırılması, dağlama uygulanması ve ardından soğuk su ile yıkayıp kan dindiren bazı merhemlerin sürülmesiyle kanamanın durdurulabileceğini söylemektedir. Dağlama yoluyla tedavi Yunanlılardan beri bilinmekle beraber Zehravi dağlamanın sınırlarını çizmiş, nerelerde kullanılabileceğini daha kesin biçimde tespit etmiştir. İlk kez fıtık ameliyatını yapan da El Zehravi'dir .Birçok burun ameliyatları yapar ve gümüş nitratı kullanır. Dağlama yoluyla daha önce hiç yapılmamış birçok cerrahi tedaviyi başardı. Ayrıca Zehravi, tıp dünyasında çok dikkat çekici bir hastalık olan hemofiliyi ayrıntılı olarak tanımlayan ilk hekimdir.

20 maddede cerrahinin atası El Zehravi

EL-ZEHRAVİ KİMDİR?