Abdülhamid'in İstanbul'a armağan ettiği saat kuleleri

Beşiktaş'ta Bezm-i Âlem Valide Sultan Camii ile Dolmabahçe Sarayı'nın Saltanat Kapısı arasında yer alan saat kulesi, 1890-1895 yılları arasında Sultan II. Abdülhamid tarafından yaptırıldı. Birçok mimari üslubu bünyesinde barındıran saat kulesinin mimarı, Dolmabahçe Sarayı'nın da mimarlarından olan Sarkis Balyan'dır. 27 metre yüksekliğinde ve 4 kat olarak inşa edilen saat kulesinde, ampir, rokoko, neo-barok esintiler taşıyan uygulamalar vardır. 1 milyon 215 bin 150 kuruşa mal olan saat kulesi, Sultan Abdülaziz döneminde Beşiktaş'ta yapılması düşünülen fakat Sultan Abdülaziz'in darbe ile tahttan indirilmesi neticesinde akim kalan Aziziye Camii'nin inşasında kullanılacak taşlarla yapılmıştır. Sultan II. Abdülhamid Han, Dolmabahçe Saat Kulesi'ni yaptırdıktan sonra tahta çıkışının 25. yıldönümünde, Anadolu'daki birçok kente daha saat kuleleri yapılmasını istemiştir. Saat Kuleleri, halkın yoğun kullandığı önemli alanlara yapılıyordu. Halkın namaz saatine ne kadar zaman kaldığını görmelerine ve hazırlanmalarına yarıyor, ayrıca yangınlarda da uyarı amaçlı kullanılıyor ve halkın haberdar olması sağlanıyordu. Bazı saat kulelerine barometre de konularak, halkın hava durumu hakkında bilgi sahibi olması sağlanıyordu. Alttan yukarı daralarak yükselen saat kulesi 4 katlı olup ilk katı 7,40 x 7,40 metredir. Deniz ve kara tarafındaki panolarda Sultan II. Abdülhamid döneminde tasarlanan Osmanlı devlet arması yer alır. Sultan II. Abdülhamid'in tuğrasının konulduğu madalyonlarda, tuğralar sonradan sökülmüş olup günümüzde yerinde değildir. Merdiven sahanlıklarının zemini, renkli taşlarla ve geometrik şekillerle süslenmiştir. Zemin kattan birinci kata geçişte kıvrık çiçek motifleri, madalyonlar, vazocuklar, girlandlar ile sütunlar üzerinden hareketlilik sağlanmıştır. Her cephesinde yuvarlak kemerli birer pencerenin yer aldığı birinci kat, süslemelerin en yoğun olduğu kısım olarak karşımıza çıkar. Silmeli pencere kemeri kompozit başlıklı birer sütun üzerine oturur. Kemerin üzerinde yanlara doğru açılarak aşağıya sarkan çelenk ile kemerin kilit noktası üzerinde bir istiridye kabuğu motifi vardır. Alt katta görülen yivli çifte sütunlar ile pencereler üzerinde bir istiridye kabuğu motifi yer alır. Birinci kat ile kıyas edildiğinde daha sade olan 6 x 5 metre boyutundaki ikinci katta ise pencerelerin yanında yer alan çifte sütunların kalktığı sadece başlıkların süs unsuru olarak kullanıldığı cepheye kuvvetli dikey silmelerle hareket kazandırıldığı görülür. Üçüncü kata geçiş, köşeleri yuvarlatılmış parmaklıklı bir balkonla sağlanmıştır. Parmaklığın üzerinde belirli aralıklarla vazocuklar yer almıştır. Dört cephede bulunan saat kadranının üst kısımları perde kıvrımı şeklinde bezenmiş, alt kısmı ise kesik alınlıklı, iki ucu yuvarlatılmış 'C' kıvrımı ve istiridye kabuğu motifi süslü, birer küçük pencere ile dışarı açılmıştır. Üçüncü katına bakıldığında, dört cephesinde C kıvrımlı kesik alanlarla tepeliğe geçişin sağlandığı görülür. İçeriden asma kat şeklindeki bölüme, saat mekanizması ve çan yerleştirilmiştir. Saatçibaşı Johann Meyer tarafından takılan Paul Garnier markalı saat, 1979 yılında elektronik sisteme çevrilerek bozulması önlenmiştir. 1895 yılında tamamlanan saat kulesinde, 1898 yılında Sultan II. Abdülhamid'in emriyle bazı değişiklikler yapılmıştır. Üst kısımda yer alan sütun kaldırılarak yerine termometre konulmuştur. Gerçekleştirilen restorasyonlar sonucu termometre günümüze ulaşamamış ve maalesef yeri hakkında da bilgi sahibi olunamamıştır. Günümüzde TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı'na bağlı olan Dolmabahçe Saat Kulesi, 19'uncu yüzyıl sanat akımlarından eklektik üslubun örneklerinden biri olarak karşımıza çıkar. Şişli'de bulunan Hamidiye Etfal Hastanesi Saat Kulesi, Sultan II. Abdülhamid Han tarafından Hamidiye Etfal Hastanesi'nin giriş kısmındaki bahçede yaptırılmıştır. 1899 yılında yaptırılan Hamidiye Etfal Hastanesi'ne 1907 yılında ilave olarak yapılan saat kulesi, İstanbul'daki dört saat kulesinden birisidir. Saat kulesi ile birlikte bir de mescid inşa edilmiştir. Saat kulesinin mimarı olarak kayıtlarda birçok isim geçmektedir. Son araştırmalarla birlikte, kulenin projesinin D'Aranco'ya ait olduğu, uygulamanın büyük olasılıkla F. Pellini tarafından yapıldığı, Mahmud Şükrü Bey'in ise resmi düzeyde bir uygulama yürütücülüğü yaptığı ortaya çıkmıştır. Raimondo D'Aranco'nun çizdiği projelerde bazı oryantalist uygulamalar görülse de yapı Türk Üslubu olarak nitelendirilmiştir. Projesi çizilip padişahın onayından geçen ve 15 Mart 1907 Cuma günü temelleri atılan saat kulesi ile cami, 150 metrekare bir alanda inşa edilmiştir. 20 metre yüksekliğinde olan saat kulesi, yapıldığı dönemde Şişli'deki tüm mahallelerden görülmekteydi. Kare planlı olan kulenin cephelerinde kırmızı tuğla beyaz mermer bir arada kullanılmıştır. Köşeleri ayrık derzli taş kaplama ile çerçevelenmiş, ortası da tuğla ile örülmüştür. Eksende, yüksek ve sivri kemerli ve mukarnas üzengili bir nişe oturan pencereleri vardır. Saat kulesinin kemer alanının içine saat yerleştirilmiş, pencere bölümü de bir çift gotik kemerli kayıtla bölünmüştür. Kulenin gövdesi, dört kenarını çevreleyen bir balkon-şerefe ile sonlandırılmıştır. Bu balkon-şerefenin kenar ortalarına, birer çanakla desteklenen küçük dairesel çıkmalar yapılmıştır. Mermerden korkulukları olan balkon bölümü, bir dizi takozla dekoratif olarak alttan desteklenmiştir. Üst bölüm, yine ayrık derzli taş örgülüdür. Üstteki teras bölümü biraz konsol yaparak yapının cephe yüzeylerinden taşırılmıştır. Teras korkulukları ortadaki eğrisel çıkış ile hareketlendirilmiştir. Terasa çıkışı sağlayan yükselti ve köşelerin düzenlenmiş pilonlarla kule son bulur. İki cephesinde zamanı, günleri ve ayları gösteren iki büyük saat, tepesinde ise rüzgârın yönünü gösteren alet ve paratoner bulunur. Beş vakit ezan okunması için kuleye şerefe eklenmiş ve üst kata rahat çıkılabilmesi için de demirden helezoni bir merdiven yapılmıştır. 150 kişilik kapasiteye sahip mescidin etrafına, hasta çocukların rahatça gezinmesi için parmaklıklı bir gezinti yeri de yapılmıştır. Mescid ve saat kulesi, Sultan II. Abdülhamid'in tahta çıkış günü olan 31 Ağustos 1907 tarihinde törenle açılmıştır. Hamidiye Etfal Hastanesi'nden günümüze sadece saat kulesi ve mescid ulaşabilmiştir. Bir de cami girişinde cam muhafaza altına alınan 'Hamidiye Etfal Hastanesi 1316 (1899)' yazan orijinal kitabesi görülen saat kulesi, günümüzde çevredeki büyük binalar arasında adeta kaybolmuştur. Saat Kulesi en son 2013 yılında restorasyon görmüştür. Beşiktaş'ta Yıldız Hamidiye Camii girişinde yer alan Yıldız Saat Kulesi, Yıldız Sarayı Külliyesi'ne dâhil olan bir yapıdır. Sultan II. Abdülhamid Han tarafından 1889-1890 yıllarında inşa edilen yapının mimarı Sarkis Balyan'dır. Yıldız Hamidiye Camii bahçesinin güneybatı köşesinde bulunması sebebiyle Hamidiye Saat Kulesi olarak da bilinir. 20 metre yüksekliğinde ve üç katlı olan Yıldız Saat Kulesi, neogotik ve oryantalist üslubun karışımı olan eklektik bir üslupla tasarlanmış olup, çevresinde bulunan uzun ağaçlar arasında göz zevkini okşayan bir mimariye sahiptir. Dolmabahçe Saat Kulesi gibi alttan yukarı incelen bir formda yapılan saat kulesi, dört cepheli ve sekizgen yapıdadır. Üç kat olarak inşa edilen kulenin zemin katı, dört tarafında yer alan kitabeler ile tezyin edilmiştir. Celi talik hatla yazılan kitabelerin hattatı Mehmed Nazif Bey'dir. Her cephesinde dört satır yazı bulunan kitabeler, kartuşlu paftalar içinde bulunmaktadır. 16 satırdan oluşan manzum tarih kitabesi Giritli Ahmet Muhtar Efendi tarafından kaleme alınmıştır. Saat kulesinin camiye bakan cephesinde Hattat Sami Efendi tarafından çekilmiş Sultan II. Abdülhamid'in tuğrası bulunur. İkinci katta cephenin alta yakın kısmında barometre ile termometre ve oryantalist nitelikte bir pencere konuşmuştur. Bitkisel motifler ve mukarnas bantlarla birinci kattan ayrılmıştır. Saatin de yer aldığı üçüncü katta, oryantalist kemerli bir pencere ve pencerenin üstünde saat kadranı bulunur. Kule, sivri ve dilimli bir kubbe ile örtülüdür. Örtü kısmında yine dilimli kemerli çatı pencereleri bulunur. Saat kulesinin oldukça süslü çatısı üzerinde bir pusula, zirvesinde ise bir rüzgârgülü görülür. Yıldız Hamidiye Camii'nin girişinde ziyaretçilerini selamlayan Yıldız Saat Kulesi, yakın bir tarihte Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir. Sultan Abdülhamid'in 'Hamidiye' adını taşıyan hizmetlerini okumak için tıklayın.

Abdülhamid'in İstanbul'a armağan ettiği saat kuleleri

DOLMABAHÇE SAAT KULESİ