Abdülhamid'in İstanbul'a miras bıraktığı 5 cami

Yıldız Hamidiye Camii, Beşiktaş Meydanı'ndan Barbaros Caddesi'ne doğru çıkan yolun sağ tarafında, Yıldız Sarayı yolu üzerinde yer almaktadır. Sultan II. Abdülhamid tarafından yaptırılan ve devrinin simge yapılarından birisi olan Yıldız Hamidiye Camii, 1885-1886 yıllarında inşa edilmiştir. Cami önündeki yeşillikler arasında beyaz bir kuğuyu andırır vaziyette mimarisi, dış cephe özellikleri, plan şeması ile Osmanlı mimarisinde eşi benzeri olmayan bir yapıdır. Sultan Abdülaziz'in Dolmabahçe Sarayı'ndan askeri darbe ile tahttan indirilmesi sebebiyle Dolmabahçe Sarayı'nı güvenli bulmayan Sultan II. Abdülhamid, 1877 yılında devletin merkezini Yıldız Sarayı'na taşımıştı. Cuma Namazı, Bayram Namazı ve önemli dini günlerde güvenlik sebebiyle Beşiktaş'tan uzakta bulunan camilere girmekten hoşlanmayan sultan, sarayın yanına Yıldız Hamidiye Camii'ni inşa ettirmiştir. Yıldız Hamidiye Camii inşa edildikten sonra, saltanatının sonuna kadar çok gösterişli Cuma Selamlıklarına sahne olmuştur. Yıldız Hamidiye Camii, Osmanlı sultanlarının yaptırdığı son cami olma özelliği ile dikkat çekmektedir. Caminin mimari uzun yıllar Sarkis Balyan olarak bilinmiş fakat Dolmabahçe Sarayı Arşivi'nde çıkan bir belgede asıl mimarının Nikolaidis Jelpuylo isimli bir Rum olduğu ortaya çıkarılmıştır. Mimari yapısı, dekoru, iç süslemeleriyle Osmanlı mimarisinden uzak bir çizgide yer alan cami, 10 dönümlük bir arazi içinde 1440 metrekarelik bir alan üzerine kurulmuştur. Yıldız Hamidiye Camii'ne çift taraflı beyaz mermer merdivenler ile çıkılarak saray kapılarını andıran taç kapısından girilir. Nisa Suresi 103. Ayet-i kerime ve Sultan II. Abdülhamid'in tuğrasının bulunduğu taç kapı bir sanat eseridir. Caminin son cemaat yeri bulunmamaktadır. Bu alanda görülen güzel bezemeler cami içi hakkında ipucu verir. Taç kapıdan girildiğinde dikdörtgen bir alan geçildikten sonra caminin harim kısmına geçilir. Lacivert zemin üzerinde altın varakla süslenmiş kubbesi, gökyüzünü ve sonsuzluğunu ifade etmesi bakamından dikkat çekidir. Bu özelliğinden dolayı kubbe, olduğundan büyük görünmektedir. Kubbenin ortasındaki hat kuşağında Neml Suresi'nden ayetler bulunmaktadır. Kubbede bulunan altın yaldızlı yıldızlar ve krem zemin üzerine işlenmiş renkli motifler önemlidir. 16 oval pencerenin bulunduğu yapı, son derece aydınlıktır. Caminin içinde kuvve tavanları ve bütün duvarlarında bol altın yaldız ve zengin kalem işleri görülmektedir. Hattat Mustafa İzzet Efendi tarafından yazılan hat yazılarında gülkurusu zemin üzerinde mavi desenle bezenmiş, abanoz üzerine sedef oyma ile altın yaldız kaplama yapılmıştır. Ustalık ve zarafetin konuştuğu levhalarda, selatin camilerde olduğu üzere Cenab-ı Hakkın, Peygamber Efendimiz'in ve dört büyük halife ile Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin Efendilerimizin isimleri yer almaktadır. Usta bir marangoz olduğu bilinen Sultan II. Abdülhamid Han, caminin hünkâr ve şehzadeler mahfili kafesleri ile sedef kakma olarak 4 büyük halife levhalarını saray marangozhanesinde bizzat kendisi imal etmiştir. Cami hariminde bulunan kıymetli avize de Alman İmparatoru II. Wilhelm tarafından İstanbul ziyaretinde camiye hediye edilmiştir. Her yönüyle farklılık arz eden Yıldız Hamidiye Camii'ndeki bir başka özellik de diğer camilerde bulunan fil ayakları yerine, Mescid-i Aksa'daki gibi ana sembol olarak, içi çelik üzeri ahşap kaplama ve motiflerle bezeli dört direk dikilmiş olmasıdır. Caminin minber ve vaaz kürsüsü mermerden yapılmıştır. Cami içerisinde üç tarafı dolanan ve Mülk Suresi'nin yazılı olduğu kufi kuşak yazısını ise Ebuzziya Mehmed Tevfik Bey yazmıştır. Altın varak süslemelerin yer aldığı hünkâr köşkünün ikinci katı Sultan II. Abdülhamid'e ayrılmıştır. Camideki en ihtişamlı kısım hünkâr mahfilidir. Sultanın Yıldız Sarayı'ndaki özel odasıyla, aynı dekorasyona sahip güzellikteki gül ağacından yapılan mahfilde sultanın namazlarını eda ettiği bilinmektedir. Yıldız Hamidiye Camii, tarihimizde önem bir olaya da şahitlik etmiştir. Tarihe Ermeni Suikastı olarak geçen olayda, Ermeni teröristler 21 Temmuz 1905'teki Cuma Selamlığı'nda Sultan II. Abdülhamid'e karşı bombalı bir suikast tertip etmişlerdir. Sultanın kıl payı kurtulduğu patlamada 26 kişi hayatını kaybederken 58 kişi yaralanmış, 17 araba ile 20 at da parçalanmıştır. Patlama sonrası halk sükûnete davet ederek, korkusuzca at arabasını alıp saraya gitmesi, halk tarafından büyük takdir ile karşılanmıştır. Yıldız Hamidiye Camii'nin son restorasyonu 2017'de tamamlanarak ibadete açılmıştır. Beyoğlu'nda bulunan semte ismini vermiş, Tarihi Yarımada'yı en güzel gören tepelerden birine inşa edilen Cihangir Camii, Kanuni Sultan Süleyman tarafından oğlu Şehzade Cihangir adına Mimar Sinan'a yaptırılmıştı. 1559 tarihinde inşa edilen cami, deprem ve yangınlardan etkilenmiş ve büyük zarar görmüştür. 1874 yılında çıkan yangında büyük zarar gören eser, tek minareli kare planlı küçük bir camii idi. Lakin Sultan II. Abdülhamid Han, 1889 tarihinde camiyi adeta yeniden inşa ettirerek farklı bir mimari stille günümüze kadar ulaşan eserin ortaya çıkmasını sağlamıştır. 1559 yılında yapılan ilk cami, o dönemde bölgede cemaat sayısı az olması sebebiyle küçük ölçekte inşa edilmiştir. Cihangir Camii'nde dolayı bölge zamanla Cihangir olarak isimlendirmiştir. Evliya Çelebi, Seyahatname isimli eserinde Fındıklı bölgesinde dik merdivenlerle çıkılan ve o dönem İstanbul'unun tamamının net görüldüğü bu camiye Cihannüma ismini verir. 1889 yılında yaptırılan ve bölge topografyasıyla uyumlu olan yapı, kare planlı tek merkezi kubbeli ve çift minarelidir. Sultan II. Abdülhamid Han tarafından adeta baştan yaptırılan camiye ikinci bir minare ilave edilerek, padişaha ait bir yapı olduğu vurgulanmıştır. Tek kubbeli bir mimari sitil kullanılarak, önceki yüzyıllarda kullanılan yarım kubbe ve çeyrek kubbelerden vazgeçilmiştir. Harimdeki dört sütun ile merkezi kubbe güçlendirilmiş, ana kubbe böylelikle rahatlatılmıştır. Ana kemerler ana taşıyıcı olduklarından dolayı yan duvarlarda geniş pencereler kullanılmak suretiyle iç mekân aydınlık bir hale getirilmiştir. Kubbe ve pandantifler kuşun kaplı olup, caminin merkezi kubbesinin çapı 14 metredir. Dik bir yamaçta inşa edilen caminin avlusu çok dardır ve avludan sokağa iki farklı çıkış bulunmaktadır. 1889 yılında yapılan cami, gerek planlaması gerekse de süslemeleriyle ölçülü bir eserdir. Cami içerisinde yer alan kalem işi süslemeler, devrinin özelliklerini yansıtan ve göz kamaştıran yapıdadır. Caminin harim kısmında yer alan, Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Hattat Sami Efendi gibi hattatların 1868-1890 yılları arasında yazmış olduğu 39 levha, camiye ayrı bir değer katmaktadır. Büyükada'da Maden Mahallesi'nde yer alan ve adanın en büyük camisi olan Büyükada Hamidiye Camii, Sultan II. Abdülhamid tarafından 1893 yılında yaptırılmıştır. 19. yüzyılda Büyükada'da Müslüman nüfus artınca, ortaya çıkan ihtiyaca binaen inşa edilmiştir. Camii, Büyükada Camii veya Servili Camii olarak da bilinmektedir. Hamidiye Camii'nin alt katı inşa edildikten sonra uzun yıllar okul olarak kullanıldığından dolayı Mektep Camii olarak da isimlendirilmiştir. Farklı bir alana okul yapılınca, bu kısmı da mescid olarak yapıya dâhil olmuştur. Kare plana sahip olan cami, fevkani olarak 19. yüzyıl İstanbul mimarisinde etkili olan eklektik üslupta inşa edilmiştir. Küfeki taşların kullanıldığı ve cephelerinde empire üslubunun hâkim olduğu caminin üst katına mermer basamaklı, iki taraflı merdiven vasıtasıyla çıkılır. Bu yönüyle cami mimarisinden ziyade, konak mimarisi görüntüsü arz etmektedir. Pencereli bir kitle halindeki Hamidiye Camii'nin saçağının üstünde, Türk sanatının dini yapılarında hiç görülmeyen bir korkuluk dikkati çeker. 1894 yılındaki meşhur İstanbul depremi sonrasında minare külahı, kargir olarak yapılmıştır. Caminin harim kısmına bakıldığında; kare planlı yapının üstü dıştan kurşunla kaplı ahşap bir kubbe ile örtülmektedir. Kalem işi nakışlarla tezyin edilmiş kubbenin ortasında, siyah zemin üzerine altın yaldızla İhlas Suresi yazılarak Allah'ın birliği vurgulanmaktadır. İki tarafında birer hilal olan sekiz uçlu bir yıldız, tavanı süslemektedir. 1901 ve 1904 yıllarında, Sultan II. Abdülhamid tarafından tamiri yapılan camide, Cumhuriyet Devri'nde yapılan restorasyonda Abdülhamid'in tuğrası sökülmüştür. Camide gerçekleşecek onarım sonrasında Sultan II. Abdülhamid'e ait tuğranın tekrar orijinal yerine konulması planlanmaktadır. Hamidiye Camii, geçmişten günümüze Adalar'ın merkez camisi olarak kullanılmaktadır. Karaköy'de Ziraat Bankası'nın hemen arkasında Sultan II. Abdülhamid Han tarafından inşa ettirilmiştir. Bu zarif yapı maalesef günümüze ulaşamamıştır. Caminin yer aldığı bölgeye Sultan II. Bayezid döneminde bir tekke yapılmış ve İstanbul'a giriş yapan yağların kontrol edilip tartıldığı yer olması sebebiyle Yağkapanı Tekkesi olarak da isimlendirilmiştir. 1894 İstanbul depremi sonrası harap olan Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camii'nin yerine 1902 senesinde Sultan II. Abdülhamid yeni bir cami yaptırma kararı alır. D'Aranco, 1903 yılında sultanın emriyle, 20. asır başlarında moda olan ve İstanbul'da pek çok örneği bulunan Art Nouveau tarzında bir cami inşa eder. Göz kamaştırıcı mimarisiyle Karaköy'ün vazgeçilmezleri arasında sayılmaktaydı. 1958'de yıkıldıktan sonra, caminin parçaları başka bir yerde kurulmak üzere teker teker numaralandırılarak itina ile sökülmüş ve Kınalıada'ya taşınacağı söylenmiştir. Kınalıada'ya götürülürken onu taşıyan sandalların batması sonucu eserin yok olduğu ifade edilmiştir. Üsküdar'da Burhaniye semtine ismini veren Burhaniye Camii, Sultan II. Abdülhamid tarafından 1902 yılında yaptırılmış şirin bir mahalle camisidir. Kârgir olarak inşa edilen yapının giriş kapısı üstünde yer alan kitabesinde, caminin Şehzade Burhaneddin Efendi adıyla yaptırıldığı ifade edilmektedir. Caminin yer aldığı bölge, Darüssade Ağası Halid Ağa'nın köşkü yer aldığı Halid Ağa Mahallesi olarak da bilinmekteydi. Fakat 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi sonrasında İstanbul'a gelen muhacirlerin bu bölgeye yerleştirilmesiyle mahalle sınırları genişlemiş ve bu bölgede yeni bir köy oluşmuştur. Bulgaristan'dan gelen muhacirlerin oluşturduğu bu köye ilk zamanlarda Muhacir Köyü denilmişse de Sultan II. Abdülhamid Han'ın şehzadesi Burhaneddin Efendi adına bu bölgeye camii yaptırması neticesinde, köy Burhaniye Köyü olarak isimlendirilmiştir. Şehzade Burhaneddin Efendi, Sultan Abdülhamid'in en çok sevdiği evladı olarak bilinmektedir. Ayrıca sultanın, veraset usulünü değiştirip, kendisinden sonra Burhaneddin Efendi'yi tahta çıkarmayı düşündüğü de söylenmektedir. Cami yapıldığı dönemde Burhaneddin Efendi, 16-17 yaşlarında bulunuyordu. Hanedanın yurtdışına sürgünü sonrası; Fransa'da Nice ve Paris şehirlerinde yaşayan Burhaneddin Efendi, 1949 yılında New York'ta hayata gözlerini yummuş ve Şam-ı Şerif'e getirilerek Sultan Selim Camii haziresine defnedilmiştir. Minaresi kesme taştan, duvarları taş duvar, kiremit çatı ve tek minareli Burhaniye Camii, Sultan II. Abdülhamid Han'ın Üsküdar'da yer alan tek camisidir.

Abdülhamid'in İstanbul'a miras bıraktığı 5 cami

YILDIZ HAMİDİYE CAMİİ