Abdülhamid'in İstanbul'a miras bıraktığı 5 hastane

Şişli ilçesi, Etfal Sokak'ta yer alan Hamidiye Etfal Hastanesi, ülkemizin ilk çocuk hastanesi olarak 1899 yılında Sultan II. Abdülhamid Han tarafından yaptırılmıştır. Sultan II. Abdülhamid'in şehzadeliği döneminde kızı Ulviye Sultan'ın çocuk yaşta yanarak can vermesi kendisinde büyük bir yara açmıştı. Bu olayı kızı Ayşe Osmanoğlu hatıratında şöyle anlatmaktadır; ''Okumaya başlayan ve epeyce de ilerleyen Ulviye Sultan, bir gün hocasına gidip dersini yaptıktan sonra dönüp annesinin odasına girmiş güzel piyona çalan annesi o sırada piyona ile meşgulmüş. Küçük sultan, masanın üzerinde bulunan dönemin yeni icatlarından şem'alı kibritlerle oynayamaya başlamış. Saçları dökük ve üzerinde tül elbise bulunan zavallı yavruya kaza gelmekte gecikmemiş. Tülün tutuşasıyla beraber saçlar da alev almış...'' Sultan II. Abdülhamid'in 1909 yılında tahtan indirilmesiyle sonra da faaliyetlerine devam eden askeri hastane, Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı'nda da yaralı askerlerin tedavisinde önemli bir merkez olmuştur. 923 yılında kadar hizmete devam etmiş olan hastane, muhafız birliklerinin tasfiyesinden sonra lağvedilerek, malzemesinin bir bölümün Gümüşsuyu Hastanesi'ne diğer kısmı da Saraçhane Ambarı'na nakledilerek tarih sahnesinden çekilmiştir. Hastanenin olduğu alanda günümüzde Yıldız Teknik Üniversitesi yer almaktadır. Babasının Ulviye Sultan'ın ölümünü devamlı hatırladığını söyleyen Ayşe Osmanoğlu, kardeşi Hatice Sultan'ın da bebek yaşta ölümüyle Sultan II. Abdülhamid'in ikinci kez evlat acısıyla sarsıldığını ifade etmektedir. Henüz 8 aylıkken kuşpalazı hastalığına tutulan Hatice Sultan'ın hastalığı karşısında saray hekimleri çaresiz kalmış, Berlin'de eğitim almış olan Dr. İbrahim Bey, uyguladığı tüm tedavi yöntemlerine rağmen Hatice Sultan'ı iyileştiremez ve Hatice Sultan o gecenin sabahında vefat ederek Beşiktaş'taki Yahya Efendi Türbesi'ne defnedilir. Bu olaydan sonra Sultan II. Abdülhamid'in 16 Şubat 1898 tarihli iradesi ile çocuk hastanesinin yapım hazırlıklarına başlanır. Bu irade üzerine dünyanın en iyi çocuk hastanelerinin planları sultana sunulur. 2 Haziran 1898'de temeli atılarak inşasına başlanan hastane, 13.000 Osmanlı altını harcanarak 1 yıl içerisinde tamamlanmıştır. Tüm masrafları Sultan II. Abdülhamid'in şahsi servetinden karşılanan hastanenin giriş kapısında, Hattat Sami Bey'in sülüs hattıyla ''Hamidiye Etfal Hastanesi'' yazısı ve alt tarafına ''Merhume Hatice Sultan Hazretlerinin Namına'' yazılı bir kitabe yer alır. Sultan II. Abdülhamid'in emriyle 1884 yılında kurulan hastane, Balmumcu ve Orhaniye kışlalarında bulunan saray muhafızları ile Beşiktaş civarında ikamet eden saray mensuplarının muayene ve tedavileri için kurulmuştur. Hastanenin yapımındaki tüm masrafları bizzat Sultan II. Abdülhamid Han'ın şahsi servetinden karşılanmıştır. Gereğinde 10 saat içinde sökülüp tekrar kurulan prefabrik malzemeden yapılan hastane, 3 ayrı bölümden oluşmaktaydı. 200 hasta kapasiteli yapıya, kuruşundan sonraki yıllarda röntgen dairesi ve bazı ilaveler yapılmıştır. Hastanede görevli kişiler, sahasının uzmanı isimlerden seçilmekteydi. Sultanın Doktoru Miralay Mehmed Bey başta olmak üzere 18 hekim, 3 eczacı, 5 cerrah ve hasta bakıcının görev yaptığı askeri hastanede idareyi, Hastalar Ağası Kamil Efendi sağlamıştır. 1897 Osmanlı-Yunan Harbi'nde cephede yaralanan 2000'e yakın yaralı askerin tedavisi bu hastanede gerçekleşmiştir. Alasonya'dan getirilen askerler, Almanya'dan getirilen ve henüz o dönemde yeni yeni kullanılmaya başlanan röntgen cihazı sayesinde vücutlarındaki mermiler belirlenip çıkarılmak suretiyle tedavi edilmiştir. Yaralı askerlerin tedavisini, Operatör Doktor Cemil Paşa, Tıbbiye Mektebi öğretim görevlilerinden Esad Fevzi Bey ve Asistan Rıfat Osman Bey gerçekleştirmiştir. Röntgen cihazı ilk olarak Boyabatlı Mehmed isminde bir askerde denenmiş, bu deneme başarılı olduktan sonra diğer askerlerin tedavisinde de tatbik edilmiştir. Hastaneyi ziyaret eden Hızılhaç Hastanesi hekimleri, röntgen ışınlarının bu kadar kısa bir sürede uygulanıp başarılı sonuçlar almasını şaşkınlık izlemişler ve Türk hekimlerini tebrik etmişlerdir. Hekimlerin bu başarısının Sultan II. Abdülhamid Han da nişan vererek takdir etmiştir. Ayrıca harpte yaralanan askerlerden koltuk değneğine ihtiyacı olanlar tespit edilerek, Sultan'ın bizzat kendi eliyle sarayın marangozhanesinde yaptırdığı bastonlar yaralı askerlere hediye edilmiştir. Sultan II. Abdülhamid Han hastanenin, oğlu Abbürrahim Efendi'nin sünnet olduğu gün açılmasını ister. Şehzade'nin sünneti nedeniyle Sultan Abdülhamid, zengin yoksul başvuran bütün aillelerin çocuklarının da Sergi Dairesi, Gümüşsuyu Hastanesi, Haydarpaşa Hastanesi'nde sünnet edilmesini emreder. 5 Haziran 1889 tarihinde resmi açılışı yapılarak hizmete giren hastanenin diğer hastaneler gibi ücretli olmadığını, din ve etnik ayrım yapılmadan tüm çocukların masraflarının padişah tarafından karşılanacağı bilgisi açılışa gelen İngiliz yetkiliye ifade edilmiştir. Sultan II. Abdülhamid tarafından 1887'de Demirkapı'da Mekteb-i Tıbbıye-i Şahane içinde kurulan Darü'l-Kelb Tedavihanesi Dünya'nın üçüncü, Doğu ülkelerinin ise ilk kuduz hastalığı tedavi merkezi olmuştur. Salgın hastalıklar, tarihsel süreç içinde insanlığın en büyük afetlerinden olmuştur. Bu hastalıklar içme suyundan, yemeklerden, hayvanlardan ve insandan insana geçmek suretiyle toplumda büyük etkileri olmuş, kitlelerin sosyal, ekonomik ve psikolojik olarak sıkıntılarına sebebiyet vermiştir. 19. yüzyılda da, insanlığı en çok tehdit eden salgın, köpek ısırması sonucu ölümlere neden olan kuduz hastalığıdır. O dönemde, kuduz hastalığının tedavisi için ısırılan bölgeye kızgın demir ile dağlama yöntemi kullanılmışsa da olumlu sonuçlar pek alınamamıştır. Paris'te 1885 yılında önemli bir gelişme yaşanmış Fransız bilim adamı Pasteur, icat ettiği ilacı 14 yerinden ısırılan 9 yaşındaki bir çocukta uygulayıp 10 günün sonunda başarılı neticeler alarak dikkatleri üzerine çekmiştir. Bu başarı dünya ve Osmanlı basınında da yerini almıştı. Bu yeni tedavi yönteminden haberdar olan Sultan II. Abdülhamid Han, konuya hassasiyet göstererek, tıp dünyasında bu icadın yankılarını yakından incelemeye başlamıştı. Bu icadından dolayı Pasteur'e gerekli desteği vermeyi, onun sağlık hizmetlerinden Osmanlı halkını istifade ettirmeyi düşünen Sultan Abdülhamid Han, konuyu hassasiyet göstererek, tıp dünyasında bu icadın yankılarını yakından incelemeye başlamıştı. Osmanlı halkını istifade ettirmeyi düşünen Sultan Abdülhamid, 26 Ekim 1885'te kuduzla ilgili enstitüye bağışlanmak üzere 10.000 Frank parasıyla bir ekip kurdurdu. Sultan II. Abdülhamid'in Paris'e gönderdiği heyet, 6 ay Pasteur'ün yanında eğitim gördükten sonra, 1886 yılında yurdu döndü. Sultan II. Abdülhamid'in emriyle kurulan ve hizmete başlayan hastane, dünyanın üçüncü ve doğunun ilk kuduz müessesi olmuştur. Dedesi Fatih Sultan Mehmed'in izinden giderek dünyanın neresinde olursa olsun, ilim, bilim ve icatları takip edip ülkesine bu hizmetleri getiren Sultan II. Abdülhamid, sağlık alanındaki bu hizmetiyle de yaşadığı asra mührünü vurmuştur. Şişli ileçesinde bulunduğu caddeye ismini veren Darülaceze, 1895 yılında Sultan II. Abdülhamid Han'ın fermanıyla kurulmuştur. Darülaceze'nin kuruluş sürecine bakıldığında ana etkenin, 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi sonrası oluşan sosyal hayatın etkili olduğu görülmektedir. Osmanlı'nın mağlubiyeti ile neticelenen savaştan sonra, özellikle Balkanlardan gelen muhacirler İstanbul'da cami, medrese, tekke han gibi mekanlarda misafir edilmiştir. İstanbul Savaşı sonrası binclerce dul kadın, yetim çocuklar, sakat ve iş göremeyecek durumda olan insanlar ile dolmuştu. Kimsesiz çocuklar ve dul kadınlar Gülhane'de açılan Mühacirin Dul ve Eytamhanesi'nde, tedaviye muhtaç olanlar ise Muhacirin Hastanesi'nde koruma altına alınmıştı. Sultan II. Abdülhamid, savaşın bu olumsuz izlerini kalıcı olarak silebilmek adına bazı müesseseler oluşturma kararı almıştır. Sultan'ın, 30 Mart 1890 tarihli iradesinde, 'İstanbul'daki dilencileri, sokaklarda başıboş gezen kimsesiz çocukları, cami avlusunda yatan kimsesiz muhtaçları bir araya toplayıp ıslah ederek sanat sahibi yapmak, kimsesizlerin son ömürlerini huzur içinde yaşamlarını sağlamak için bir Darülaceze kurulmasını'' ferman ile emir buyurduğunu görmekteyiz. Yapılması düşünülen bu kurum vasıtasıyla, eğitim ve bakımları temin edilecek kişilerin zamanla topluma kazandırılması amaçlanıyordu. Kurumun tesisi için oluşturulan komisyon, Darülaceze'nin inşa edilmesi için Okmeydanı bölgesinin uygun olduğunu ve inşaat edilmesi masrafının 72.000 altın lira civarında olacağını belirtmişlerdi. Sultan II. Abdülhamid'in 6 Nisan 1890 tarihli fermanı ile inşasına başlanan Darülaceze için, padişah nakit olarak 10.000 altın lira ve 7.000 altın lira değerinde eşyasını hediye etmiştir. Düzenlenen yardım kampanyası ile de halktan 50.000 altın lira toplanılmıştır. Darülaceze müessesesi, 31 Ocak 1896 tarihinde resmi açılış yaparak 8 bina ile hizmete girmiştir. Ayrıca Müslümanlar için cami, Rum ve Ermeniler için ise kilisenin yer aldığı müessese de din, dili ırk ayrımı yapılmadan herkese hizmet verilmekteydi. Kuruluşundan itibaren her yıl yeni birimlerin eklendiği Darülaceze, muhtaçların tüm ihtiyaçlarının eksiksiz karşılandığı sosyal bir tesis olmuştur. Sultan II. Abdülhamid tarafından 1894 yılında Gülhane bölgesinde kurulan hastane 1896 yılında Nişantaşı Hüsrev Gerede Caddesi'ndeki Ferik Süleyman Paşa Konağı'na taşınmıştır. 1885 yılında Pasteur'ün kuduz hastalığı üzerine yaptığı çalışmalar Sultan II. Abdülhamid'in dikkatini çekmiş ve bu alanda çalışmaları yakından izlemek amacıyla 1886 yılında Tıbbiye Mektebi Dâhiliye Muallimi Dr. Aleksander Zoeros Paşa başkanlığında, Veteriner Hekim Hüseyin Hüsnü ve Zooloji Muallimi Dr. Hüseyin Remzi Beylerden oluşan üç kişilik bir heyet Pasteur'ün yanına gönderilmiştir. Sultan II. Abdülhamid, bu heyetle birlikte Pasteur'e verilmek üzere, bir devlet nişanı ve laboratuvarına yardım için 10.000 Frank para yardımında bulunmuştur. Paris'te Pasteur'ün yanında 6 ay kalan ve kuduz hastalığı aşısının hazırlanması ve kullanılması konularındaki tüm bilgileri öğrenen heyet, 1887 yılında yurda döndükten sonra da bu hastalık üzerindeki Darü'l-Kelb Ameliyathanesi'nde aşı yapımına başlamıştır. Veteriner Hekim Hüseyin Hüsnü ile Dr. Hüseyin Remzi Beyler de, Pasteur ve Chamberland'ın eserini ''Mikrob Emrazı Sariye ve Şarboniyyenin Vesili Sirayeti ve Usulü Telkihiyesi'' adı altında tercüme etmişler ve 1887 yılında yayımlamışlardır. Tıp mekteplerinde 1891'de okutulmaya başlanan bakteriyoloji dersi, veteriner mekteplerinde alan 1893'ten sonra ve Dr. Rıfat Hüsamettin Bey tarafından okutulmaya başlatılmıştır. 189 yılında, İstanbul'da kolera vakalarının görülmesi üzerine, önleyici tedbirlerin alınması ve hastalığın seyri hakkında gerekli araştırmaların yapılması için bu alanda uzman olan Dr. Andre Chantemesse Fransa'dan getirilmiştir. İstanbul'da 3 ay kadar kalarak kolera konusunda çalışmalar yapan Dr. Chantemesse, ülkemizde bir bakteriyoloji laboratuvarının kurulması üzerinde ısrarla durmuştur. Bu müessesinin başında durmasını tavsiye ettiği Dr. M. Nicolle, 1893'te İstanbul'a gelmiş ve Gülhane'de Tıbbıye Mektebi civarındaki bir binada çalışmaya başlamıştır. Çalışmalarını gerçekleştirdiği laboratuvar, Bakteriyolojihane-i Osmani olarak adlandırılmış ve Dr. Nicole buranın müdürlüğüne atanmıştır. Gerekli araç ve gereçleri ve çalışacak uzmanlarının bir kısmı Avrupa'dan getirilmiş olan Bakteriyolojihane'ye suların ve gıdaların tahlil edilmesinden, mikrop temelli hastalıkların incelemelerinin yapılması ve tıp öğrencilerine mikrobiyoloji derslerinin anlatılmasına kadar birçok vazife verilmiştir. Sultan II. Abdülhamid'in, cağını aşan ufku ve halkının modern imkânlardan yararlanması isteğinin tezahürü olan Bakteriyolojihane-i Şahane ismiyle kurulan bu müessese, günümüzde hastanelerde yer alan mikrobiyoloji servislerinin özünü teşkil etmektedir. İstanbul'un 100 Sultan II. Abdülhamid Eseri

Abdülhamid'in İstanbul'a miras bıraktığı 5 hastane

HAMİDİYE ETFAL HASTANESİ