Anadolu’nun en eski hastanesi: Gevher Nesibe Darüşşifası

Kayseri'de bulunan ve günümüzde Erciyes Üniversitesi Tıp Tarihi Müzesi olarak kullanılan külliye, Anadolu Selçuklu Hükümdarı I. Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından kız kardeşi Gevher Nesibe Sultan adına yaptırıldı. Anadolu'da İslami döneme ait en eski hastane ve dünyanın ilk tıp fakültesi olarak bilinir. Sade mimarisiyle dikkat çeken külliye, Anadolu mimarlık tarihinin günümüze kalan en önemli yapılarındandır. Osmanlı döneminde birkaç defa elden geçirilen külliyenin bilinen ilk onarımı, 1669'da vakıf mütevellisi İsmâil Efendi tarafından Mimar Ömer Beşe'ye Sultan Hamamı ile birlikte yaptırıldı. 1980 yılında Erciyes Üniversitesi tarafından, çeşitli mahallî kuruluşların katkılarıyla yeniden restore edilen binalar kalorifer, elektrik ve su tesisatları da eklenerek oturulabilir hale getirildi ve Tıp Tarihi Müzesi olarak hizmete sunuldu. Selçuklu döneminin önemli 3 edebi şahsiyeti Çifte Medrese olarak da anılan yapı, birbirine bitişik olarak inşa edilmiş iki yapı ve medrese dahilindeki bir kümbetten ibarettir. Doğu-batı yönünde uzanan dikdörtgen planlı, açık avlulu ve dört eyvanlı iki yapıdan batı kanadındaki şifahane, doğu kanadındaki ise tıp medresesidir. Şifahane, hacim olarak medreseden daha büyüktür. Her iki yapı da, içeriden dar bir geçitle birbirleriyle irtibatlandırılmıştır. Anadolu'ya Selçuklu'dan miras 5 medrese Rivayete göre; Gevher Nesibe Sultan, âşık olduğu bir kumandanla evlenmesine hükümdarın izin vermemesi ve bir süre sonra da kumandanın şehit düşmesi üzerine üzüntüsünden vereme yakalandı. Ölüm döşeğinde Gıyâseddin Keyhusrev ondan özür dileyerek son arzusunu sordu. Gevher Nesibe de kendisi gibi çaresiz hastaları tedavi edebilecek hekimlerin yetişeceği bir medresenin yapılmasını istediğini söyledi ve bütün servetini bu iş için bağışladı. Gıyâseddin Keyhusrev ikinci defa tahta çıktığında kız kardeşinin vasiyetini yerine getirmek üzere, medreseyi, arkasından da darüşşifayı yaptırdı ve inşaat iki yılda tamamlandı. Gevher Nesibe Sultan da medresenin içindeki türbesine gömüldü. Gevher Nesibe Sultan adına Kayseri'de inşa edilen yapı, Anadolu'da yapılmış Selçuklu dârüşşifaları ve tıp medreseleri içinde en seçkinidir. Asırlara meydan okuyan tarihi yapı günümüzde Selçuklu dönemine ait 2 binden fazla esere ev sahipliği yapar. Anadolu'nun ilk şifahanesi ve aynı zamanda dünyanın ilk tıp fakültesi olan şifahanede binlerce tıp öğrencisi yetişti. Kayseri Büyükşehir Belediyesi'ne bağlı müze olarak hizmet veren Gevher Nesibe Şifahanesi'ni 4 yılda 400 bin kişi ziyaret etti. Bu tıp kurumunda eğitim, teorik ve pratik olarak (Gıyâsiyye'de teorik ve Şifâiyye'de pratik) sürdürüldü. Öğrencilere felsefe, din ilimleri, Arapça ve Farsça, anatomi, fizyoloji dersleri verildi, Ebû Bekir er-Râzî ve İbn Sînâ'nın eserlerinin yanında Hipokrat ve Galen'in Arapçaya tercüme edilmiş eserleriyle onlara karşı yazılmış olan reddiyeler okutuldu. Gerek şifahane gerekse medrese bir açık avlu etrafında tertiplenen dört eyvanlı şemaya uygun olarak inşa edildi. Abidevî taç kapının geometrik süslemeli ve sivri kemerli bir kuşakla çevrelenen mukarnaslı kavsarası, üç taraftan örgü motifli bordür ve en dışta enli bir silme ile kuşatıldı, üst köşe yüzeylerine geometrik desen dolgulu iki büyük kabartma rozet yerleştirildi. Bunların ortasında, dikdörtgen bir taş üzerine oyulmuş, sekiz şeklinde tıbbı temsil eden karşılıklı iki yılan figürü ile aralarında on iki dilimli bir çarkıfelek madalyonu bulunur. Gevher Nesibe Medresesi'nde hekim, cerrah, kehhal (göz mütehassısı), akıl hastanesi ve ruh hastalıkları koğuşları ve yardımcı asistanları bulunurdu. Bunların yanı sıra medresede eczane kısmı da mevcuttu. Burada çalışan hekim ve müderrisler arasında çok yönlü bir âlim ve filozof olan Abdüllatif el-Bağdadi, Mevlana'nın yakın dostu ve özel hekimi Ekmeleddin en-Nahcuvani, Ebûbekir Sadreddin Konevî, göz hekimi Kutbüddin-i Şirazi gibi şahsiyetler yer aldı. Bağdat asıllı bir Anadolu tabibi: Abdullatif el-Bağdadi ve tıbbi görüşleri Bunlardan el-Bağdadi'nin çok yönlü bir âlim ve filozof olduğu, 'kehhâl' (göz hekimi) lakabıyla tanınan Şirazi'nin İbn-i Sina'nın el-Kânun fi't-tıbb'ını şerh ettiği bilinir. İbn-i Sina'dan 1000 yıllık sağlık öğütleri Günümüzde Mimar Sinan Parkı içinde yer alan Gevher Nesibe Darüşşifası, Erciyes Üniversitesi Tıp Tarihi Enstitüsü'ne tahsis edilmiş ve 14 Mart 1982'de Tıp Tarihi Müzesi olarak düzenlenmiştir. Anadolu tarihine ışık tutan Sis Seyahatnamesi Kent tarihinden yola çıkarak Selçuklu Uygarlığına odaklanan müze tematik bir yaklaşımla planlanmış. Bir kısmında Selçuklu Medeniyeti ile ilgili uygarlığı ön plana çıkaran müze, diğer kısmı ise şifahiye özelliğine odaklanıyor. Selçuklu Uygarlığı ile ilgili olan kısımda ise; 'Selçuklu Kenti', 'mimarisi', 'sanatı', 'bilimi', 'giysisi' gibi unsurlar ile 'Kayseri'de Selçuklular', 'Anadolu'da Selçuklular' gibi kısımlar yer alıyor. Şifahiye ile ilgili kısımda da; 'hastalıklar', 'tedavi yöntemleri ve aletleri', 'bilginler', 'ecza', 'su ve sağlık', 'müzik ile tedavi', 'renk ile tedavi' gibi bilgiler bulunuyor. Müze içerisinde sergilenen Selçuklu ve yakın dönemine eserlerinin yanı sıra, etkileşimli ve teknolojik görsellik içeren alanlar da yer alır. Böylece dinleyerek, deneyerek, uygulayarak ve teknolojik aletleri kullanarak Selçuklu Medeniyeti hakkında bilgi sahibi olmak mümkün. Ayrıca çocukların müzeyi ve Selçukluyu sevmesi için çocuk odalarında çizgi filmler ve çeşitli oyunlar bulunur. Yine müze içerisinde çeşitli konser ve kültürel faaliyetlerin yapılacağı mekanlar da mevcut. Gevher Nesibe, Selçuklu hükümdarlarından II. Kılıçarslan'ın on iki evladından tek kızı; I. Alaaddin Keykubat'ın halası, I.Gıyaseddin Keyhüsrev'in de kardeşidir.1180 yılında Konya'da doğdu. Uhud savaşında Hz. Peygamber'e maddi ve manevi destek veren hanım sahabilerden Nesibe Hatun'un adı verildi. Anadolu kadınının gizli iletişim aracı; dantel Gevher Nesibe Sultan, Anadolu'da İslami döneme ait en eski hastane ve dünyanın ilk tıp fakültesinin yapımına vesile olan bir hanımdır. Nesibe Sultan adına Kayseri'de inşa edilen yapı, Anadolu'da yapılmış Selçuklu dârüşşifaları ve tıp medreseleri içinde en seçkinidir. Asırlara meydan okuyan tarihi yapı günümüzde Selçuklu dönemine ait 2 binden fazla esere ev sahipliği yapar. Gevher Nesibe Sultan, sevdiği bir kumandanla evlenmesine hükümdar ağabeyinin izin vermemesi ve bir süre sonra da kumandanın şehid olması üzerine üzüntüsünden vereme yakalanır. 1204 yılında Kayseri'de vefat eder. Adına Kayseri'de Gevher Nesibe Darüşşifası ve Tıp Medresesi yapılmasını vasiyet ederek bir hayra vesile olur.