Avrupalılar, Osmanlı topraklarında nasıl sanayi casusluğu yaptı?

◽ Osmanlı İmparatorluğu yalnız askeri sahada değil, o devrin imalat sektöründe de söz sahibiydi. Osmanlı döneminde dokuma, dericilik ve bunlarla bağlantılı olarak boyacılık oldukça gelişmişti. ◽ Bursa'da dokunan kumaşlar Çin'den Mısır'a, İran'dan İsveç'e kadar her yerde aranan ürünlerdi. ◽ XVI. yüzyıl sonlarında Osmanlı İmparatorluğu'na İngiltere tarafından elçi olarak gönderilen Harborne'nın sanayi casusluğu görevi de vardı. İngiliz elçisine şu talimatlar verilmişti; ◽ Kumaşları maviye boyamakta kullanılan çivit otunun tohumu veya fidanı İngiltere'ye getirilecek. ◽ Türklerin kumaşlarını boyadıkları boyanın nasıl hazırlandığı öğrenilecek. ◽ Boyacılıkta kullanılan otlar tespit edilerek, İngiltere'ye getirilecek. ◽ Boyacılıkta kullanılan topraklar ve bunların bulunduğu yerler incelenecek. ◽ Boyacılık sanatı öğrenilecek. ◽ Osmanlı kumaş boyaları ile Fransızlar da ilgilenmiş, hatta XVIII. yüzyıl ortalarında Osmanlı İmparatorluğundan işçi götürerek ülkelerinde bir fabrika kurmuşlardı. ◽ Ancak başarılı olamayınca Osmanlı boyacılığında kullanılan temel maddeyi, hükumet olarak bizzat müracaat ederek sormuşlardı. ◽ Fransızların XVIII. yüzyıl ortalarında ilgilendikleri bir diğer üretim alanı da Osmanlı kumaşlarıydı. Fransız yönetimine sunulan bir raporda Osmanlı kumaşları ve üretildikleri yerler hakkında uzun uzun bilgi verilip, altın ve gümüş işlemeli kumaşların nasıl dokunduğu ve tellerin nasıl çekildiği anlatılmaktadır. ◽ İmparatorluğa gelen yabancı tüccarların can ve mal emniyeti sağlanır; mal alıp, satabilmeleri için seyahat serbestisi verilirdi. Osmanlı topraklına gelen tüccara, 18. Yüzyıldan itibaren 'müstemi' denilmiştir. ◽ Osmanlı topraklarında veya kara sularında eşkıya ve korsanların saldırısı sonucu malını kaybeden tüccarların zararı devlet tarafından karşılanırdı. ◽ Bu durum mütekabiliyet esası gereği yabancı ülkelerde saldırıya uğrayan Osmanlı tüccarları için de geçerliydi. ◽ Osmanlı ülkesinde ölen bir yabancı bir tüccarın yanında bulunan mallarının mirasçılarına intikal etmesi için gerekenler devlet eliyle yapılırdı. Yabancı tüccarlar ile Osmanlı tebaası arasındaki davalar, Osmanlı mahkemelerinde görülürdü. Ancak dava sırasında tüccarın mensup olduğu milletin tercümanının da bulunması gerekliydi. ◽ Savaş zamanlarında harbe girilen devlet tüccarlarının malları, bulundukları yerin kadısı tarafından envanteri yapılarak muhafaza altına alınırdı. Savaş bitince, tüccarlara malları iade edilir, ziyan olan veya satılan olmuşsa bu da devlet tarafından karşılanırdı. ◽ En önemli ticaret mahalli şehirlerdeki bedesten olarak anılan yapılardı. Şehirdeki ticaret bölgelerinin merkezini teşkil eden bedestenlerde birçok dükkân bulunur, ayrıca sanayi ve ticaret grupları bu binaların çevresindeki sokaklara kümelenirdi. ◽ Tüccarların ikameti için de bedestene yakın yerlerde hanlar bulunurdu. Osmanlı İmparatorluğu'na dışarıda mal getiren tüccar, mallarını bedestene satmak zorundaydı. ◽ Bedesten her şehirde bulunmaz, daha ziyade milletlerarası ticaretin yapıldığı yerlerde olurdu. Bedestenlerde kıymetli madenler, mücevherler ve kumaşlar alınıp satılırdı. ◽ İmparatorluktaki en önemli bedesten Fatih Sultan Mehmed tarafından İstanbul'da yaptırılan Kapalıçarşı idi. ◽ Osmanlı İmparatorluğunda silah, barut, kurşun, zift, kükürt, at, öküz, keçi ve koyun derisi, meşin, balmumu, don yağı, pamuk, pamuk ipliği, kereste, yelken bezi ve hububatın serbestçe yurtdışına satılması yasaktı. ◽ Bu maddelerin ihraç edilebilmesi için Divan-ı Hümayun'dan müsaade alınması gerekliydi. Bu ihracat yasağı hem Avrupalılar hem de İran için geçerliydi. İran'a özellikle silah, at, gümüş, kalay ve bakırın satılması yasaktı. ◽ Bu ihracat yasakları daha ziyade imparatorluğun müdafaası ile ilgili maddeler için geçerliydi. Ayrıca halkın temel yiyecek maddesi olan buğday da sıkıntı çekilmemesi için yabancılara satılmazdı. ◽ Hububat ve diğer yiyecek maddelerinin ihraç edilmesi halinde ülkedeki bu malların azalacağı ve fiyatların yükseleceğinden korkuluyordu. ◽ Yine pamuk ve boya gibi Osmanlı sanayisinde kullanılan maddelerin ihracı da üreticilerin sıkıntı çekmemesi için yasaklanmıştı. Bunu dışında ihracat yasakları, özellikle savaş durumunda olan ülkeleri iktisadi yönden sıkıştırmak için de kullanılırdı. ◽ Bu yasaklara karşılık Avrupalıların bu maddelere duyduğu ihtiyaç 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kaçakçılık faaliyetlerine sebep oldu. ◽ Bu gizli alışveriş, bölgedeki üreticileri de, Avrupalı tüccarlara mallarını iç piyasanın üzerinde bir fiyata sattıkları için memnun ediyordu. Kaçakçılık, Osmanlı topraklarında mal arzının daralmasına ve fiyatların yükselmesine neden oldu.

AKADEMİK

İLAHİYAT

Kur'an

TARİH

EDEBİYAT

SİNEMA

MÜZİK

EĞİTİM

FELSEFE

SOSYOLOJİ

PSİKOLOJİ

GALERİ

LİSTELER

FİKRİYAT TV

ESMA-İ HÜSNA

İSLAM

MÜZİK

FİKRİYAT AKADEMİ

Avrupalılar, Osmanlı topraklarında nasıl sanayi casusluğu yaptı?