Ayasofya'da kılınan ilk Cuma namazı

📌Ayasofya, ilk olarak ahşap çatılı bazilika tarzında bir kilise olarak I. Konstantin'in oğlu Konstantinus tarafından inşa edilmiş ve bu yapı 360 yılında tamamlanmıştı. 📌 İlk yapıldığında 'büyük kilise' anlamına gelen 'Megale Ekklesia' olarak adlandırılan yapı, 430 yılından itibaren 'kutsal bilgelik' anlamına gelen 'Ayasofya' adı ile anılmaya başlandı. İstanbul'un fethi Osmanlı'nın gelişmesini nasıl etkiledi? 📌 Ayasofya'nın kaderi Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u fethetmesi ile değişti. Peygamber Efendimizin hadislerinde müjdelediği o güzel komutan Fatih Sultan Mehmet'in ta kendisiydi. İstanbul'un fethi Hristiyan dünyasında nasıl karşılandı? 📌Osmanlı tarihinde, fethedilen ülkelerdeki kiliselerin camiye çevrilmesi eski bir gelenekti. Fütuhat yıllarında bu geleneğe daima uyulmuş ve 'hilal'in 'haç'a galibiyetinin timsali mahiyetindeki bu geleneğe göre: Feth olunan kalenin burçlarına bayrak dikilip, surların üstünden ezan sesleri yükselirken; şehrin en büyük kilisesi de camiye çevrilmiş ve padişahlar ilk Cuma namazını bu camilerde kılmışlardı. Şair Baki, meşhur Kanuni mersiyesinde: 'Aldun hezar bütkedeyi mescid eyledun 📌Fetihten sonra şehrin en büyük mâbedi olan Hagia Sophia Kilisesi Fâtih tarafından Ayasofya adıyla fethin sembolü olarak camiye çevrilmişti. Bu sebeple daha sonra fethedilen diğer şehirlerdeki kiliseler camiye çevrildiklerinde en büyüğünün Ayasofya adıyla anılması adeta bir gelenek haline gelmişti. Fatih'in tarih yazdığı destan İstanbul'un Fethi ile ilgili 5 şiir Bunlardan bazıları daha kilise halindeyken bu adla anıldıkları halde, bir kısmı da halk tarafından fethe işaret olarak sonradan yakıştırılmış, böylece hepsi Ayasofya Camii olarak anılmıştır. İstanbul'un fethinde yenilgiyi anlatan Venedikli seyyah: Nicolo Barbaro 📌Bazen de İlk Çağ'dan kalma bir harabe veya ören yerine Ayasofya denilmiştir. Nitekim Güney Anadolu'da Alanya ile Gündoğmuş ilçesi arasındaki Susuz dağının batı tarafında, denizden 1500 m. yüksekte rastlanan İlk Çağ'dan kalmış yapı harabeleri bulunan eski bir yerleşme yeri halk tarafından Ayasofya olarak adlandırılmış ve Ayasofi imlâsı ile haritalara geçmiştir. İSTANBUL'UN FETHİNDE KULLANILAN ŞAHÎ TOPLARININ SIRRI NEYDİ? OKUMAK İÇİN TIKLAYIN 📌Ayasofya adıyla anılan camiler arasında, 1453'ten 1934'e kadar şehrin ulucami durumundaki başcamisi olan İstanbul'daki Ayasofya Camii ve etrafında teşekkül etmiş külliye ise en tanınmış ve önemli eserdi. İstanbul'un Fethi ile gelen yenilikler 📌Tursun Bey'in yazdığına göre kubbeye kadar çıkan Fâtih Sultan Mehmed, fetihten sonra Ayasofya ve çevresinin harap görüntüsü karşısında meşhur Farsça beyti söylemişti: 'Örümcek Kisrâ'nın penceresinde perdedarlık yapıyor. Baykuş Efrasyab'ın kalesinde nevbet vuruyor…' İstanbul'un fethi ve konu ile ilgili hadis 📌Fetihten sonra Osmanlı'nın varisi olduğu harap haldeki Ayasofya'nın mahiyeti değişti. Şehrin en büyük mâbedi olan Hagia Sophia Kilisesi, Fâtih tarafından Ayasofya adıyla fethin sembolü olarak camiye çevrildi ve ilk Cuma namazı 1 Haziran 1453 tarihinde bizzat Fatih Sultan Mehmed tarafından kıldırıldı. İstanbul'un tarihe tanıklık eden sur kapılar 📌Bu namaz İstanbul'da kılınan ilk Cuma namazıydı. Hutbe ise Akşemsettin tarafından Fatih Sultan Mehmed adına okundu. Hutbe okutmak Türk-İslam geleneğinde hükümdarlık alametiydi. Mimar Sinan ve Ayasofya minareleri 📌 Fetihten sonra yaşanılan olaylar ise bu kutlu hadiseyi daha da yüceltiyordu. Fetihten sonraki üçüncü gün Cuma idi ve Ayasofya tarihinin en önemli günlerinden birini yaşıyordu. 📌Usta ve mimarlar gecelerini gündüzlerine katmışlar, bu kısa sürede bir de yarım kubbelerin üzerine ahşap minare yapmışlardı. Tasvirler kapatılmış, heykel ve putlar kaldırılmıştı. Ayasofya artık ilk Cuma namazına hazırdı. 📌Tarihler 1 Haziran 1453 Cuma'yı göstermekteydi. Hafızlar aşirler okuyor, güzel sesli müezzinler caminin muhtelif köşelerinden birbiri ardınca tekbirler getiriyorlardı. Cuma salası ve ezan-ı Muhammedî İstanbul'un ve Ayasofya'nın ruhuyla ilk kez o gün tutuksuz buluşmaktaydı. 📌Üç gündür 'Fatih' unvanını taşımaya hak kazanmış bulunan Sultan Mehmed'in, komutanları, devlet büyükleri ve ulemayı da yanına alarak Ayasofya Camii'ni teşrif ettiği görüldü. Bir yandan selâlar veriliyor bir yandan da Kur'an-ı Kerim'den ayetler okunuyordu. O kutlu dakikaları nakleden Askerî Müze'nin kurucusu Ferik Ahmed Muhtar Paşa'nın Feth-i Celil-i Kostantiniye adlı eserinden ilk Cuma namazıyla ilgili bilgileri şöyle aktarıyor: 'Fethi müteakib en mühim hadise Ayasofya'da ilk Cuma namazının kılınmasıdır. Mimarlar ve işçiler geceyi gündüze katıp çalışarak Salı günü fetholunan şehrin en büyük kilisesinde Cuma'ya kadar lüzumlu tadilatı yaptıktan sonra padişah, emirleri, mücahitleri, gazileri ve büyük bir alay ve erkânla gelip içeri adımını atar atmaz, mabedin içinde ilahi bir gulgule yükseldi, hafızlar okumaya, müezzinler salalara, ezanlara başladılar. 📌Cemaat bir ağızdan tekbir alıyor ve kubbe aksisedalarla uğulduyordu. Nice dem bu lahutî avaz sürüp gittikten sonra müezzinler, 'İnnallahe ve melaiketihi…' ayetini yanık seslerle okumaya başlayınca Akşemseddin Hazretleri, Sultan Mehmed Han-ı Sani Hazretleri'nin koltuğuna girip tazim ile müşarünileyh hazretlerini minbere çıkardı. Etrafa nur-i hidayet saçan seyf-i Muhammedî elinde parıl parıl parlıyordu. 📌Hazret-i Fatih minberde yüksek ve mehib bir sesle 'Elhamdülillah, Elhamdülillah…' diye hutbe okumaya başlayıp Cenab-ı Mün'im ve Muhsin-i hakikiye teveccüh ile şükür ve mahmedet eylediği zamanda idi ki, camide mevcut bütün gaziler, mücahid-i din-i Mübin, bir acib inbisat, sürur ve zevk ile gaşyolmak derecelerine gelip feryad-ı şadümani ile gözlerinden sel gibi yaşlar dökmeğe başladılar. 📌Hazret-i Fatih, kaide-i üslub-ı hatib üzre hutbeyi okuyup eda ettikten sonra minberden inerek Akşemseddin Hazretleri'ni imamete geçirip Cuma namazını ol vaktin icabatına göre mücahidin-i din-i Mübin safları önünde ifa eyledi.' 📌Ahmed Akgündüz, Said Öztürk ve Yaşar Baş'ın Üç Devirde Bir Mabed: Ayasofya adlı kitabında ise Ayasofya'daki ilk Cuma namazı sahnesi şöyle tasvir edilir: 'Fethin üçüncü gününe tekabül eden Cuma günü Fatih tekrar Ayasofya'ya gelip ilk Cuma namazını askerleriyle beraber kılmıştır. İmamete İstanbul'un fethinin manevî mimarı Akşemseddin geçmiş, ilk olarak Fatih namına hutbeyi de bu nuranî zat okumuştur. [Bazı kaynaklarda] Hutbenin Fatih tarafından irad edildiği de yazılmaktadır. Diğer bir rivayette ise Fatih, Ayasofya'nın camiye tahvil edildiği gün askerine bir hutbe irad etmiştir. Fatih'in iradesi ile Cuma gününden evvel Ayasofya'daki tasvirler, heykeller ve putlar kaldırılıp, kıble tarafına mihrab yapıldığı, minber konulduğu, bütün hazırlıkların Cuma gününe kadar ikmali için mimarlarla ustaların gece gündüz çalıştıkları rivayet olunur. Bu arada, üç gün zarfında bir de tahtadan minare yapılmıştır. [O tarihte] yapılan minber ve mihrap zamanımıza ulaşmamıştır. Nitekim tarihçi Solakzade, Cuma namazından önce mihrab, minber ve mahfil hazırlandığını, duvarlarda bulunan tasvirlerin kaldırıldığını, Cuma hutbesini Akşemseddin'in irad ettiğini ve imameti de yine bu zatın yaptığını belirtir. 'Yeniçeri Kanunnamesi'nde Fatih hakkında 'ol zaman kim saadetle İslambol'u feth eyledikleri zamanda Eğrikapı kurbünde [yakınında] Tekfur-ı makhurun sarayına konub, Ayasofya Camii'nin çanların yıkub minarelerin bina edip Cuma namazına azimet buyurup geri saraylarına döndüklerinde…' ifadesi geçmektedir. 📌Ayasofya Camii'nin müezzin mahfili Fatih, Ayasofya'nın tahribini önlemiş, burada ilk namazı kıldıktan sonra camiyi kendi hayratının ilk eseri olarak vakfetmiş, yanına sonraları çok değişikliğe uğrayan bir de medrese yaptırmıştı. 📌Ayasofya müze haline geldikten sonra ilk defa 8 Ağustos 1980 tarihinde hünkâr mahfili ibadete açılmıştı. Bundan kısa bir süre sonra (14 Eylül 1980) restorasyon gerekçesiyle tekrar kapatılan hünkâr mahfili 10 Şubat 1991'de yeniden namaz kılmaya tahsis edilmiş ve Ayasofya kısmen de olsa cami olarak hizmet vermeye başlamıştı. Cami olduğu süre içinde Ayasofya, Ramazan aylarında bilhassa teravih namazında çok kalabalık bir cemaatin toplanmasına imkân verir ve padişahın da katıldığı Kadir geceleriyle bayram namazlarında muhteşem bir görüntü sergilerdi. 📌Osmanlı hükümdarları Ayasofya'nın bakımına ve cami olarak zenginleşmesine itina gösterdikleri gibi halk da bu iş için vakıflar yapmıştı. Mihrabın sağındaki dehlizin içinde görülen 17. yüzyıla ait Kâbe ve Medine tasvirli çiniler, bu tarzdaki halk vakıflarından kalmış hâtıralardır. Ayrıca içeride bazıları bizzat padişahlar (III. Ahmed, II. Mahmud) veya tanınmış hattatlar tarafından yazılmış levhalar da bulunuyordu. 📌Ayasofya'nın etrafında Türk devrinde yapılan ilaveler arasında, 16. veya 17. yüzyıla ait, batı kapısı önündeki kazıda bulunan bir çeşme ile güney tarafında şimdiki girişin yanında bulunan sebil ve avlunun güneybatı dış köşesindeki Sultan İbrâhim'e izâfe edilen diğer mermer sebil de sayılabilir.

Ayasofya'da kılınan ilk Cuma namazı

"KUTSAL BİLGELİK" AYASOFYA