Ayların isimleri nereden geliyor?

Eski ismi 'Kanunusani' olan ay, aslen Süryanicedir. Süryaniceden Arapçaya geçen kelime, 'ocak, fırın, ateş yakın yer, ev, yuva' anlamlarına gelmekte. Ocak bir kış ayı olduğu için kelime; evde vakit geçirme ile bağlantılı olarak kullanılmış. Kelimenin İngilizcedeki karşılığı olan 'January' nin ise Eski Roma tanrısı Januaris'ten geldiği düşünülmüş. Ocağın bir yüzü senenin bitişini, bir yüzü ise yeni bir senenin başlangıcı simgeler bu sebeple mitolojide iki yüzü olduğu inanılan Januaris ile bağlantı kurulmuş. Bizde 'ocak' sözcüğünün tarihini Divan-ı Lugati't Türk'e kadar olan süreçte takip etmek mümkün. Bu sözlükte 'ocak' sözcüğü, Arapçadaki 'al-kānūn' sözcüğünün karşılığı olarak verilmiş. Hatta kendisinden evvel gelen ayı da nitelemiş bir nevi ocak ayı. Arapçada Aralık ayı 'kanun-u evvel' olarak da bilinir: Yani Aralık, 'ocaktan önce' anlamına gelmektedir. Ocak ayının halk arasındaki isimlendirmesi ise 'Zemheri'dir. Süryanice 'Şabat' sözcüğünden Türkçeye geçmiş, Süryani takviminde aylardan biridir. Aynı zamanda şubaṭ, Rumi takviminin 11. ayına, şabaṭ ise Süryani takviminin 11. ve son ayına denk gelmektedir. Tarım toplumu olan Süryanilerin mevsim koşullarından ötürü tarım faaliyetlerini gerçekleştiremedikleri için 'dinlenilen gün' anlamına gelen 'Şabat' kelimesini kullandıkları düşünülmüş. Nişanyan Sözlük'e göre ise sözcüğün kökeni Akatçada 'şabāṭu', yani 'vurma, çarpma, yıkma' anlamındaki sözcükten de türetilmiş olabilir; ancak bunun kökeni kesin değildir. Şubat ayı halk arasında ise 'Gücük' olarak bilinir. Yunanca olan sözcük Latince aynı anlama gelen Martius sözcüğünden alıntıdır. Fakat ilginçtir ki ilkbaharın habercisi Mart ayının ismi Roma savaş tanrısından Martius'tan geliyormuş. Uzun süren çetrefilli kış günlerinin ardından Mart ayı, savaşa başlamak için uygun bir ay olarak görülmüş. Bu sebeple Roma takviminin ilk ayı da Mart olarak belirlenmiş. Kelime anlamı Akatça ve Sümercede 'ilk meyve', 'yılın ilk ayı', 'taze mahsül', 'tufanda' gibi anlamlara sahiptir. Aşık Paşa'nın 1330 tarihli Garibname'sinde 'çünki gökden indi nisan katresi' şeklinde kullanılmaktadır. Sözcük, aynı zamanda Arapçada 'Rumi takviminin ikinci ayı' olarak kullanılmaktadır. İngilizce April sözcüğünün Latince aprilis'den geldiği rivayet olunur. Klasik etimolojiye göre, Latince aperire (açmak); ağaçların çiçek açmaya başladığı mevsime gönderme yaptığı düşünülmüş. Yunancada ise Nisan ayı Aprillius olarak isimlendirilmiş. Kelime, anlamını Güzellik Tanrıçası olan Aphrodite'in kısaltması olan Aphro'dan almış Latince'de ise 'aperire' açmak anlamında kullanılan kelime, ağaçların çiçek açmaya başladığı mevsimi ifade etmiş. Nisan ayı, halk arasında ise İngilizcedeki haline çok yakın olarak 'Aprıl' kelimesiyle kullanılmış. Mayıs adının ismi dilimize Latince 'Maia'nın ayı' anlamına gelen 'Maius' dan geçmiş. Yağmur ve bereketle ilişkilendirilen Maia 'Büyük Hanım, Mayıs başında bayramı kutlanan Roma tanrıçası' özel adından türetilmiştir. Görüldüğü gibi sözcük Türkçeye Latinceden geçmiş. Kelime anlamı 'taze, yaş sığır gübresi'dir. Bu dönemlerde yağmur yağışı yüksek oranda olduğundan dolayı bu isim verildiği düşünülmüş. Nişanyan Sözlük'e göreyse sözcük, '*mag-ia' sözcüğünden türetilmiş ve bu sözcüğün yazılı bir örneği bulunmamaktadır. Yaza giriş yapılan ayın isminin kökeni tam olarak bilinmez. Fakat dilimize Süryanicede 'sıcak' anlamına gelen 'hazuran' sözcüğünden geçmiş olduğu düşünülür. Diğer ay isimlerinde olduğu gibi farklı dillerde mitolojik bir anlamı vardır. Latincesi ise yine 'Junius menelis'' yani Juno'nun ayıdır. Kelime anlamı Roma mitolojisinde gençliği sembolize eden ve doğumla da ilişkilendirilen Juno Tanrısı'ndan gelmektedir. Yaza giriş yapılan ayın isminin kökeni tam olarak bilinmez. Fakat dilimize Süryanicede 'sıcak' anlamına gelen 'hazuran' sözcüğünden geçmiş olduğu düşünülür. Diğer ay isimlerinde olduğu gibi farklı dillerde mitolojik bir anlamı vardır. Latincesi ise yine 'Junius menelis'' yani Juno'nun ayıdır. Kelime anlamı Roma mitolojisinde gençliği sembolize eden ve doğumla da ilişkilendirilen Juno Tanrısı'ndan gelmektedir. Yaz mevsiminin son ayı olan ağustosun ismi dilimize Latinceden geçmiş. Latincede 'Augustus menilis' yani 'Augustust'un ayı' olarak adlandırılan ay, bu ismi Roma'nın ilk imparatoru olan Ceasar Augustus'tan almış. Latincede augere, 'artmak, büyümek, yücelmek' anlamına gelmektedir. Türkçede bu aya halk arasında 'Harman ayı' da denir. Türkçe kökenlerinin Piri Reis'in 1521 tarihli Kitab-ı Bahriye'sine kadar gittiği söylenmiş. Ve sonbaharın en güzel ismi eylül… Peki nereden gelir bu eylül? Kelime Türkçeye Arapçadaki aylūl sözcüğünden, Arapçaya ise Süryanicedeki elūl sözcüğünden, Süryaniceye ise Akatçadaki elūlu sözcüğünden geçmiş. Nişanyan Sözlük'e göre eylül, 'hasat festivali, bu festivalin yapıldığı ay' sözcüğü ile eş kökenlidir. Bazı kaynaklarda ise Eylül ayı Akadların 6. ayı olduğu ve 'sevinçten haykırmak' anlamına gelirmiş. Roma'daki ismi ise Latince 7 anlamına gelen 'septem' den gelmiş. O zamanlar Mart, yılın ilk ayı olduğu için böyle denilmiş. Eskiden 'Teşrin-i evvel' olarak bilinen ay, değiştirilip Türkçeleştirilmiş. Bu ayda tarlalara ekim yapıldığından dolayı Ekim ismi verilmiş. Bu sözcüğün ve bundan sonraki iki ayın Türkçe isimlerinin dilimize oldukça yenidir. 10 Ocak 1945 tarihli yasayla, eski Türkçede 'teşrinievvel' ya da 'Birinci Teşrin' olan ayın adı 'Ekim' olarak değiştirilmiş. Kelimenin İngilizce kökeni Octobre, Latince kökeni ise October'dir. Octo- kelime kökünün anlamı ise 8'dir ve Roma takvimine göre bu ay 8. aydır. 1945'ten önce kullanımı teşrin-i sani olan kelime, Süryanicede 'son teşrin' olarak kullanılırmış. Bu ay ismi, Türkçeye 'bölen, taksim eden' anlamında Arapçada kullanılan 'kasım' sözcüğünden geçmiş. Eskiler ise Anadolu'da Kasım ayından itibaren 180 günlük süreler halinde Ruz-i Kasım ve Ruz-i Hızır diye yılı ikiye ayırırlarmış. Hızır günler 6 Mayıs günü başlar ve Kasım ayına kadar sürermiş. Türkçe bir kelime olan Aralık, ara sözcüğüne –lık ekinin eklenmesiyle türetilmiş. Eski Türkçede bu ay 'Kânunuevvel' iken Cumhuriyet'ten sonra Aralık denmeye başlanmış. Bazı kaynaklar bu ayın kasım ve ocak ayında kaldığı için bu şekilde isimlendirildiğini düşünmüş. İngilizce ve Fransızca kökeni Decembre, Latincesi December olan bu ay, Roma takviminde 10. ay olarak bilinir. Bu ayın Latince anlamının kelime kökü decem yani sayı olan on anlamındadır.