Bağdat: Dicle kenarında bir inci

◼ Abbasi Halifesi Mansur, ticaret yollarının kesiştiği eski Medain şehrinin kalıntılarının yanında Abbasi hükümranlığına yaraşır bir şehir kurdu ve adını Bağdat olarak belirledi. ◼ İslam coğrafyasının farklı yerlerinden gelen ustaların emeğiyle inşa edilen şehir, iç içe geçen dairevi bir yapı planına sahipti. Dört kapısı vardı ve bu kapılar dört ana yola açılıyordu. Kur'an'ı sanatla Abbasiler buluşturdu ◼ Şehrin tam merkezinde ise halifelik sarayı ve Mansur Camii vardı. Bağdat'ta her yol saraya ve camiye çıkıyordu. Halife Mansur şehir için evvela 'Medinetü's Selam' adını kullansa da zamanla bölgenin eski ismi olan Bağdat'ta karar kıldı. ◼ Tarımsal manada epey gelişenlik gösteren şehir, Dicle ile süslenmiş yemyeşil bir abideyi andırıyordu. Zamanla Bağdat her türlü ticari eşyanın merkezi, bölgenin ilmi beşiği ve kitapçıların diyarı olmuştu. ◼ Zamanla inanılmaz boyutlarda geçilen Bağdat'ı görmek için insanlar binlerce mil yolu yaya olarak yürümeyi göze alıyorlardı. Bu hakikat dilimize geçen: 'Ana gibi yar, Bağdat gibi diyar olmaz' atasözünde de görülebilir. ◼ Güzelliği, bahçeleri, sarayları, kasırları ile göz kamaştıran Bağdat şehri tüm bunların yanında şifahaneler, medreseler, bimarhaneler, rasathaneler ve kütüphaneler şehriydi. İslâm sanatında değişim rüzgârı: Abbasiler ◼ Bağdat'ta sultanlar, halifeler, şehir ehli ve zenginler ilim ve sanatı sonuna kadar destekliyordu. Bundan dolayı pek çok alim Bağdat'a yerleşmişti. ◼ İslam medeniyetinin en güzel zirvelerinden birisi ilim ve sanatın coştuğu Bağdat'ta yaşandı. Bağdat Avrupa koca bir karanlığa gömülüyken adeta tüm coğrafyaları aydınlatıyordu. ◼ Lakin bu harikulade dönem Abbasilerin siyasi güçlerini kaybettikleri 10. asrın ilk yarısında akamete uğradı. Öyle ki şehri bir asra yakın bir süre Şii Büveyhiler idare etti. Büveyhiler kimdir? 932-1062 tarihleri arasında İran ve Irak'ta hüküm süren Şii itikata sahip bir hanedan. ◼ Bu devirde karanlığa bürünen Bağdat; Şii ve Sünni halkın birbirine girdiği, şehrin ilmi yönünün yok olmaya yüz tuttuğu bir şehir oldu. Abbasi devri hastahaneleri ◼ Bağdat'ı bu karanlık dönemden 1055 tarihinde Tuğrul Bey önderliğindeki Selçuklular çıkardı. Şehir bu tarihten sonra eski ihtişamlı günlerini aradı. Tuğrul Bey kimdir? Selçukluların kurucusu ve ilk sultanı olarak kabul edilen Tuğrul Bey, 990-1063 yılları arasında yaşadı. ◼ Bağdat 9 ve 10. yüzyıllarda İslam medeniyetinin altın çağına ev sahipliği yaptı. Emeviler döneminde başlayan tercüme faaliyetleri bu dönemde Beytü'l Hikme ile kurumsallaştı. ◼ Beytü'l Hikme ile büyük bir ilmi merkez haline gelen Bağdat her ilim dalına dair eserlerin tercüme edildiği, şerh, haşiye ve telif faaliyetlerinin simgesi oldu. ◼ Özellikle İslam ulemasının burada toplanması, İslam düşüncesinde Bağdat'ın önemli bir noktada olmasına sebep oldu. Bağdat İslam medeniyetinin en belirgin simgelerinden birisi oldu. İslâm medeniyetinin özellikleri ◼ Tarihe bir gölge gibi çöken Moğol istilalarından en çok etkilenen şehir Bağdat oldu. İstila sonucunda Semerkant, Merv, Buhara ve Nişabur gibi İslam tarihindeki en güzel şehirler tahrip edilmişti. ◼ Cengiz Han'ın torunu, İlhanlı hükümdarı Hülagü Han 1258 yılında Bağdat'ı işgal ettiğinde şehri bir daha onarılamaz derecede hasara uğratmıştı. ◼ Halifenin öldürüldüğü olaylarda tam rakam hala tam olarak tespit edilemese de Bağdat'ta yüz binden fazla insan öldürülmüştü. Yaklaşık beş yüzyıl boyunca elde edilen tüm ilmi birikim yok edilmişti. ◼ Yakılmasının ardından İlhanlılar, Celayirliler, Karakoyunlular, Timurlular, Akkoyunlular ve Safeviler şehri ellerinde tuttu. Safeviler şehirde Sünni itikadın simgelerinden İmam Azam Ebu Hanife ve Geylani'nin türbelerini yıktırdılar. 1534 yılında Osmanlı tabiiyetine giren Bağdat ara ara İran işgaline uğrasa da IV. Murad Han tarafından 1638'de tekrar fethedildi. ◼ 2003'de ABD tarafından gerçekleşen Irak işgalinin simgesi, asırlarca İslam'ın en bilinen mümtaz şehirlerinden olan Bağdat'ın bir gece yarısı bombalanmasıydı. ◼ Dünyanın karanlıkta kaldığı dönemlerde dünyayı ilmi, zenginliği ve medeniyet tecrübesi ile aydınlatan Bağdat işgal süresince maddi- ve manevi olarak kasıtlı biçimde yok edildi.