Bağdatın bağrında açan gül

◾ Eğitim, İslam uygarlığında oldukça önemliydi. Nitekim ilk vahiy 'oku' emri ile inmiş, Peygamberimiz 'İlim Çin'de de olsa ona talip olun. Çünkü ilim her Müslümana farzdır.' buyurmuştur. ◾ Mescid-i Nebevî ve orada bulunan suffe, medresenin ilk modeli olarak kabul edilir. Burası sahabelerin eğitim gördüğü yerdi. İlk medresenin ne zaman kurulduğuna dair farklı görüşle olsa da genel kabul Abbasi döneminde ait olduğudur. İslam tarihinde özel bir yeri bulunan medreselerden biri ise Müstansıriyye idi. ◾ Müstansıriyye, 1227 yılında son Abbasi halifesi el-Mustansır billah tarafından Bağdat'ta yaptırıldı. Dicle'nin sol kıyısına inşa edilen bina, 1232 yılında tamamlandı ve 4 büyük kompleksi içeriyordu. ◾ Medrese dört eyvanlı, iki katlı, açık avluluydu. Müstansıriyye, Bağdat'taki Nizamiye Medresesi'nin bir yansımasıydı. ◾ Prof. Dr. Fuat Sezgin dört fıkıh ekolünün öğretim konularının yanı sıra, tıbbın ve matematiksel bilimler öğretiminin de eşlik ettiği en eski Arap-İslam üniversitesi olduğunu belirtir. ◾ Dört mezhebin yanında pozitif bilimler alanlarında yüksek öğretim verilmesinden dolayı üniversite özelliği gösteren ilk kurumdur. ◾ Bu tarihten önce iki mezhebin fıkıh eğitiminin verildiği medreseler bulunsa da dört mezhebin bir arada eğitim verdiği medrese bulunmazdı. ◾ İslam mimarisinin en güzel örneklerinden birini yansıtan bu medrese dört mezhebin her biri için bölümleri bulunurdu. Alt katta kıbleye göre mescidin sağındaki bölüm Şafilere, solundaki bölüm Hanefilere ayrıldı. ◾ Taç kapının sağındaki bölüm Hanbelîlere, soldaki bölüm ise Mâlikî mezhebi mensuplarına ayrıldı. Bu Hanefîlere ayrılan bölümün karşısına düşüyordu. Medresenin açılışına devletin ileri gelenleri katılmış ve burada eğitim veren hocalara hilatler giydirildi. ◾ Medresenin her katında otuz küçük oda bulunurdu. Ayrıca yüksek tavanlı on iki oda vardı. Her katta otuz dokuz küçük oda, ayrıca orta büyüklükte birkaç oda ile çeşitli ölçülerde çapraz tonozlu çatısında ışık ve hava için penceresi olan yüksek tavanlı on iki büyük oda bulunmaktaydı. ◾ Medresede özel bir bina fıkhın yanında tıp, farmakoloji ve doğa bilimleri eğitimine ayrıldı. Bu yapıya bir hastane, merkezi bir yemekhane, hamamlar ve mahzenler eklendi. ◾ Müstansıriyye Medresesi'nde tıp eğitimi verilir, hastalar tedavi edilir ve çeşitli ilaçlar yapılırdı. Darültıp denilen akademik alanda on tıp talebesi bulunurdu. Bu tarz akademiler, Avrupa'da Doğulu ve Batılı bilim adamlarının seyahatleri neticesinde tanındı ve örnek alındı. Bu tesire Mustansıriye'den otuz yıl sonra açılan Paris Üniversitesi örnek verilebilir. ◾ Burada öğrenciler milliyetlerine göre; natio gallicorum, natio picardorum, natio normanorum, natio anglicorum diye dörde ayrılmıştı. ◾ Hocaları ve diğer çalışanlarla beraber 400 kişilik kadrosu bulunan medresenin ihtiyaçları, halife tarafından kurulan vakıf ile karşılanıyordu. Medresenin müderrislerine verilen maaşın yanında talebelerine ayda bir dinar verilirdi. ◾ Dört mezhebe ait bölümlerin her birinde bir müderris, dört muîd ve altmış iki fıkıh öğrencisi (fakih) mevcuttu. Müderrislere 12, talebelere ise 1 dinar verilirdi. Osmanlı'da eğitim terimleri ◾ Eğitimi müderris olmayınca yardımcısı, naibler verirdi. Her hocanın 4 naib isimli yardımcısı bulunur ve aylık 3 dinar alırlardı. İbn Batuta Seyahatnamesinde muidlerin ahşaptan küçük bir kubbe altında üzerinde yaygılar bulunan kürsüde ders veren müderrisin iki yanında oturduğunu ve hocanın dersi anlatmasından sonra dersleri talebelerle tartıştığını anlatırdı. İbn Fadlan, Muhyüddin Abdullah Vâsıti Âkûli medresenin müderrisleri arasındaydı. Osmanlı'nın ilk müderrisi ◾ Vakfiyeye göre Dârülkur'ân da otuz yetim çocuğa Kur'an dersi veren bir şeyhülkırâat dârülhadiste on öğrenciye cumartesi, pazartesi ve Perşembe hadis dersi veren şeyhü'l-hadîs bulunurdu. ◾ Müstansıriyye Külliyesi'nde dârülhadis, dârülkur'ân, dârüttıb ve kütüphane bulunuyordu. Dârülkur'ânda küçük yaştaki öğrenciler ders görür, sesli kıraat yapardı. ◾ Medresenin en önemli alanlarından biri kütüphanesiydi. Moğolların istilasından önce çok büyük ve değerliydi. Prof. Dr. Fuat Sezgin'in belirttiğine göre halife medreseyi her gün ziyaret eder, özel bir alandan dersleri ve âlimlerin tartışmalarını dinlerdi. ◾ Abbasi halifesi bazı dönemler burada devlet konukları için resmi törenler düzenliyordu. 1258 yılında Moğol istilasıyla büyük çapta hasar görse de ayakta kalmayı başardı. Medrese, on yıl sonra tekrar kullanıldı. ◾ Müstansıriyye Medresesi'nin nadir kitapları barındıran kütüphanesi vardı. Kitapları kopyalamak için kağıt, kalem, aydınlatma için zeytinyağı tahsis edilirdi. ◾ Halife Mustansır Billah'ın Bağdat'ta 1234 yılında kurduğu Müstansıriyye Kütüphanesine, 160 deve ile taşınan 80.000 cilt kitap bağışladı. Bu kütüphanede 10 dinar aylıkla hazinü'l-kütüb, 3 dinar maaş alan ve buranın denetiminden sorumlu olan müşrif ve 1 dinar maaş alan bir münavil çalışırdı. ◾ Seksen bin ciltten fazla kitap bulunan kütüphane Moğollar tarafından yakılıp yıkıldı. İbnü'l-Fuvatî, kütüphanenin dünyada eşi görülmemiş derecede zengin bir koleksiyona sahip olduğunu söyler. ◾ Bu kütüphanede görev yapan kişilerin çoğu dönemin önemli âlimleriydi. Tarihçiler, Moğol istilasının İslam dünyasındaki ilmi ve kültürel gelişmeyi sona erdirdiği ve Müslümanların kendi kabuklarına çekilmelerine neden olduğunu söyler. ◾ Üniversite, son yüzyıllarda oldukça ihmal edilse de 1945 ve 1962 yılları arasındaki restorasyon edildi. Yapı, İslam Kültür ve Sanatı Müzesi olarak kullanılıyor.