Birinci Dünya Savaşı'nın az bilinen 50 fotoğrafı

Dünyanın siyasi haritasını şekillendiren Birinci Dünya Savaşı'nın bilinmeyen fotoğrafları, Türk Tarih Kurumu'nun arşivinden gün ışığına çıkarıldı. Fotoğraflar, yedi cephede savaşa giren Osmanlı Devleti'nde cephe önü ve arkasında yaşananları gün yüzüne çıkardı. Fotoğraflarda, Suriye-Filistin Cephesine ait karelerde deniz muharebe bölüğü, mevzilenmiş piyade erler, istirahate çekilen askerler, süvari taburu, güneş ışığı ve ayna ile yansıtılarak mors kodu ile sinyal veren telgraf (helyograf) bölüğü, topçu bataryaları, Mevlevi sıhhiye bölüğü yer alıyor. 28 Temmuz 1914 tarihinde Avrupa'da başlayan savaş ve dünyanın dört bir yanına dağıldı. Diğer ülkelerin katılması sonucunda sömürgelere yayılan savaş, 'Dünya Savaşı' olarak adlandırıldı. Dört yıl süren savaş 1918 yılında sona erdi. Birinci Dünya Savaşı, Avrupa'da dört merkezi devlete karşı diğer kıtalarda bulunan yirmi beş devletin bulunduğu, o tarihe kadar görülmemiş ilk dünya savaşıdır. Birinci Dünya Savaşı Avrupa'da İttifak Devletleri diye adlandırılan, Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Osmanlı İmparatorluğu ve Bulgaristan Krallığı ile İtilaf Devletleri diye adlandırılan Britanya İmparatorluğu, Fransa ve Rusya İmparatorluğu önderliğindeki Sırbistan, Karadağ ve Belçika devletleri arasında gerçekleşti. Avrupa'da 16.yüzyılda yaşanan Katolik-Protestan ile Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğuna bağlı Prenslikler, farklı taraflarda savaştı. Tarihte Otuz Yıl Savaşları olarak bilinen bu savaş, Vestfalya Antlaşması'yla sona erdi. Savaş sonucunda, Avrupa Birliği'nin kökenini oluşturan Kutsal Roma Germen İmparatorluğu birliği dağıldı. Savaşın sonunda Fransa güçlendi ve tam tersine Kutsal Roma Germen İmparatorluğu zayıfladı. Bu sonuç Almanya'yı 19. yüzyıla kadar sürecek bir zayıflık dönemine soktu. Sanayi Devrimi ve sömürgecilik hareketlerinde bu olay etkisini gösterdi. İngiltere ve Fransa sömürgecilik alanında hızla güçlenirken, Almanya bu alanda geri kaldı. 1815'te yapılan Viyana Kongresi ile Avrupa'ya geniş bir statü getirildi ve buna göre güçler dengesi kuruldu. Kırım Savaşı'nda, dengelerin Rusya lehine değişmesine engel olmak için Avrupa Devletleri, Osmanlı İmparatorluğu ile birlikte Ruslara karşı savaştı. Yenilgiye uğrayan Ruslar, etkisi 1917 Ekim Devrimi'ne kadar sürecek siyasi ve ekonomik dalgalanmaların etksine girdi. Yine bu savaşın sonunda, İtalya Birliği'ne gidecek yollar açıldı. 1870 Sedan Savaşı ile Almanya ve İtalya'nın birliklerini kurmaları, bunların büyük devletler olarak devletler arası ilişkilerde yer almak için girişimlerde bulunmaları, Viyana Kongresi statükosunu ve güçler dengesini büyük ölçüde değiştirdi. Bu olaylar, Avrupa'da yeni blokların ortaya çıkmasına ve bunların birbirleriyle çatışmasına yol açtı. Bloklar arasındaki gerginlik karşılıklı silahlanmaya sebep oldu. Silahlanma, silahlı barış dönemini ortaya çıkardı. Bu dönemde bloklar ve devletler arası ilişkiler, gerginliği arttırdı ve devletleri bir savaşın eşiğine getirdi. Genel çerçeve içinde, Birinci Dünya Savaşı'nın nedenleri çeşitli ekonomik, siyasi, askeri sebeplere dayanmaktadır. Bu sebeplere büyük devletlerin çıkar hesaplarını eklemek gerekir. Özelikle Prusya'nın Avusturya'yı yenip Alman birliğini sağladıktan sonra ortaya çıkan Alman Krallığı, elinde önemli sömürgeleri olmamasına rağmen dönemin süper gücü İngiliz İmparatorluğuna karşı koyabilecek hatta onu geçebilecek bir sanayi insan gücü ve teknoloji haline gelmesi ve Fransa tarafından engellenmek istemesi başlıca çekişme kaynağıdır. Ekonomik nedenler sonucunda ekonomik pozisyonlarını güçlendiren İngiltere ve Fransa, karşı taraftaki Almanya ve İtalya gibi ülkelerden ekonomik olarak çok ilerideydi. Almanya ve İtalya, siyasi birliklerini oluşturduktan sonra, 1914'e kadar olan süreçte aradaki farkı kapatmaya çalıştı. İngiltere ve Fransa'nın ekonomik hakimiyet alanlarını korumak, Almanya'nın ise bu alanları ele geçirmek niyeti savaşın başlıca ekonomik nedenlerindendir. Bu sömürgeler, deniz yollarının hâkimiyeti, uluslararası ticaret imtiyazları gibi ana başlıklarda değerlendirilebilir. Öte yandan 19. yüzyılın sonlarından itibaren kullanılmaya başlayan ve neredeyse 20. yüzyıla damga vuran petrol yataklarının mülkiyeti, savaşın temel ekonomik nedenlerindendir. İngiltere petrol siyasetini, tüm stratejilerinin birinci sırasına koydu. Toplumun en büyük kesimini oluşturan köylü sınıfı ve o büyüklükte olmasa da etkin bir işçi sınıfı, 1905 Devrimi ile 1917 Ekim Devrimi'ne giden yolu açtı. Toplumsal dalgalanmalar, ekonomik açıdan Rus İmparatorluğu ve Çarlık Rejimi için tehlike oluşturuyordu. Rusya dalgalanmaları engellemek için siyasi ve ekonomik güç kazanmak zorundaydı. İngiltere'deki Tudor hanedanıyla İskoçya'daki Stuart hanedanı arasındaki evlenme, iki geleneksel düşmanı birbirine yaklaştırdı. 1707 yılında, iki tarafı birleştiren bir antlaşma imzalandı. Bu tarihten sonra Büyük Britanya tarihi başladı. 18. ve 19. yüzyıllarda İngiltere, büyük bir sanayi devleti ve sömürge gücü haline gelen Britanya İmparatorluğunun merkezi konumundaydı. Kraliçe Victoria (1837-1901) zamanında İngiltere dünyanın en büyük gücü oldu. 1877'de Hindistan sömürgeleştirildi. 1882'de Mısır ele geçirildi. İngiltere 1900'lere gelindiğinde dünyanın en büyük gücü konumundaydı. Bu gücü sömürgeler, deniz yolları hâkimiyet, küresel şirketler aracılığıyla, askeri ve siyasi anlamda sağlamayı başardı. 1871'ten itibaren Alman İmparatorluğunu kendi etkinliğine karşı en önemli tehdit olarak algıladı. Çünkü güçlü bir Almanya, İngiltere için en büyük tehdit olacaktı. Fransa'nın 1871 yenilgisinden itibaren, Alman İmparatorluğuna karşı olan düşmanlığı belirleyici nokta oldu. Balkanlar ve Doğu Avrupa'da Rusya'nın Pan-Slavizm Politikası ile Almanya'nın Pan-Germen Politikası karşıtlığı temeli oldu. İngiltere bir ada ülkesi olması nedeniyle, savunma stratejisini Hollanda ve Belçika'nın Almanya'ya karşı dirençli olması esasına dayandırdı. Alman İmparatorluğunun İngiltere için gerek ekonomik gerekse de siyasi tehdit haline gelmesi İngiltere için tartışmasız bir savaş nedeniydi. Sömürgelerin korunması, deniz yollarının kontrol altında tutulması, küresel şirketlerin hâkimiyeti ve en önemlisi Orta Doğu Enerji Koridoru'na sahip olma stratejileri, Almanya İmparatorluğu çıkarlarıyla çatışmaktaydı. Krallık sistemi, 1789 yılında gerçekleşen Fransız Devrimi'ne dek hüküm sürdü. Fransız Devrimi sırasında dönemin Fransa Kralı XVI. Louis ve eşi Marie Antoinette ile onlara yakınlığı olduğu düşünülen yüzlerce Fransız vatandaşı öldürüldü. Napolyon Bonapart 1799'da yönetimin kontrolünü ele aldı ve kendini önce Birinci Konsül, daha sonra günümüzde Birinci İmparatorluk adıyla anılan devletin imparatoru ilan etti. Napolyon Savaşları olarak bilinen bir dizi savaşın ardından, Napolyon kıta Avrupa'nın büyük bölümünü ele geçirdi. Yeni elde edilen bu topraklara daha sonra Bonaparte ailesinin üyeleri, Fransa'ya bağlı kral olarak atandı. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun durumu Osmanlı İmparatorluğu'ndan farklı değildi. Her iki imparatorluk, kendi geleceklerini tamamen savaş sonunda alınacak bir galibiyete bağlamışlardı. Yani savaş, bir ölüm kalım mücadelesiydi. 1815 yılında yapılan Waterloo Savaşı'nda Napolyon'un son yenilgisinden sonra Fransa'da krallık yönetimine geri dönüldü. Ancak bu kez kralın yetkilerine anayasal kısıtlamalar getirildi. 1830 yılında çıkan bir sivil ayaklama olan Temmuz Devrimi'yle Bourbon Hanedanı tümüyle kaldırılarak anayasal krallığa dayanan Temmuz Monarşisi getirildi. Bu yönetim biçimi 1848 yılına kadar sürdü. Bu arada kurulan İkinci Cumhuriyet oldukça kısa süreli oldu. Fransa 17. yüzyıldan başlayarak 1960'lara dek bir sömürge devleti kimliği ile var oldu. 19. ve 20. yüzyıllarda dünyanın dört bir yanında edindiği sömürge toprakları Fransa'yı, İngiltere'den sonra ikinci büyük sömürge imparatorluğu hâline getirdi. Fransa ve Almanya, 1871 yılından itibaren birbirlerini tehdit olarak gördüler. Fransa'nın kaybettiği Alsace-Lorraine bölgesi hem ekonomik hem de askeri açıdan büyük öneme sahipti. Öte yandan Ren Nehri üzerindeki köprüler ve Belçika'nın güçlü savunmaya sahip olması, Fransa için diğer iki askeri strateji unsuruydu. Alman İmparatorluğunun Pan-Germenizm Politikaları, güneyde Osmanlı İmparatorluğu ile yüz yılı aşkın süren savaşlar, Pasifik'te İngiltere'ye karşı ABD ile yardımlaşma stratejileri nedeniyle Rusya, İtilaf Devletleri safında yer aldı. Büyük güçler arasında Afrika'da olan bu mücadele, Birinci Dünya Savaşı'nın nedenlerinden biridir. Almanya, o sırada Britanya'ya ait olan küresel konumu ele geçirmek ve böylece Britanya'yı otomatik olarak alt statüye indirgemek istiyordu. Alman Ulusal Birliği'nin kurulduğu ve 1871 ile Birinci Dünya Savaşı'nın çıktığı 1914 tarihleri arasında, Avrupa Tarihi'nin hiç değişmeyen ögesi Almanya ile Fransa arasındaki düşmanlıktır. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, karşısındaki en büyük tehdit, Rusya ve Rusya'nın Pan-Slavizm politikalarıydı. Rusya,Doğu Avrupa'ya ve Balkanlar'a doğru güç alanını genişletmek istiyordu. Bu amaçla gerek Osmanlı içindeki, gerekse de Avusturya Macaristan İmparatorluğu içindeki tüm etnik unsurlara destek veriyordu. Batı, Almanya ile ittifak ile sağlamlaştıran Avusturya-Macaristan İmparatorluğunu ve diğer taraftaki Rusya etkinliğini yok etmek istiyordu. 1882 yılında yapılan antlaşma ile kurulan Üçlü İttifak ile Almanya, Avusturya-Macaristan ve İtalya arasında oluşturulan birliktelik I.Dünya Savaşı'na kadar sürdü. Birinci Dünya Savaşı'nın getirdiği bir diğer savaş tarzı ise 'Siper Savaşı'dır. Tahkim edilmiş, ağır silahlarla donatılmış siperlerde iki tarafın çok ağır insan kayıplarına yol açacak çatışmalar yaşandı. İlk olarak İngilizler tarafından Batı cephesinde tanklar ve zırhlı araçlar kullanıldı. Tank ve uçaklara karşı olarak tanksavar ve uçaksavar silahlar gelişti. Havada ise, ilk kez uçaktan yararlanıldı. I. Dünya Savaşı'nda hava gücü, daha çok istihbarat elde etme ve düşmanın istihbarat almasını engelleme görevlerinde kullanıldı. Siper savaşlarında kullanılan silahlar büyük gelişmeler gösterdi. Mitralyözler ve yarı otomatik tüfekler kullanıldı. Normal tüfeklerin atış hızı arttı. Deniz savaşlarında kullanılan sabit ve hareketli toplar güçlendirildi. Almanlar ise, yine tarihte bir ilk olarak ''Zeplin''leri İngiltere'yi bombalama amaçlı kullandı. Fakat zeplinlerin ağır ve korumasız olması nedeniyle 1916 yılında faaliyetlerine son verildi. İlk denizaltı olarak bilinen Alman U-Botları, ABD'nin İngiltere'ye insani ve askeri yardım ulaştırmasını engelleyerek İtilaf Devletleri'ne ciddi kayıplar verdi. ABD'nin Savaşa girmesi ve Almanya'nın denizaltı savaşına yönelmesi, ABD'nin dış ticaretine olumsuz etki yarattı. Almanya'nın kurmaya çalıştığı Alman-Meksika İttifakı'da ABD'de büyük bir tepkiye yol açtı. ABD'nin savaşa girmesi, aynı zamanda dönemin en büyük ekonomik imkânlarına sahip olan bir devletin savaşa girmesi demekti. Sömürgelerinin lojistik desteğine rahatlıkla ulaşan İngiltere ve Fransa, denizden abluka altına aldığı Almanya'ya aynı şansı tanımıyordu. Almanya bu ablukayı denizaltıları ile kırmaya çalışıyordu. Bu amaçla İngiltere ve Fransa deniz savaşlarına ağırlık verdi. Savaşın sonuçlanması, Almanya için sonun başlangıcı oldu. Sınırlı kaynakları ile abluka altında, ham madde ve gıda sıkıntısı yaşayan Alman Devleti'nde, Rusya'dan, Ekim Devrimi sonucunda hızla yayılan Bolşevik Hareketleri ile grevler ve ayaklanmalar başladı. Grevciler, bu sefer Alman Ordusu içerisinde isyanlara ve itaatsizliklere yol açtı. 1918'de savaş tamamen İttifak Devletleri aleyhine döndü. Rusya'nın savaştan çekilmesiyle, Doğu Cephesi'ndeki gücünü Batı Cephesi'ne kaydıran Almanya, mart ayında General Ludendorff komutasında büyük bir saldırı başlattı. Bu saldırı sonucunda Almanya kısmen başarılı olup cepheyi yarmayı başardı. Almanya, içerisindeki isyancılar yüzünden daha fazla ilerleyemedi. İtilaf Devletleri, Almanya'yı püskürtmeye başladı. Bu saatten sonra, İttifak Devletleri için yapılacak bir şey kalmadı. İtilaf Devletleri ile İttifak Devletleri arasında yapılan mütarekeler sonunda çatışmalar resmi olarak sonlandırıldı. Bu mütarekeler, Bulgaristan ile 29 Eylül 1918 tarihinde Selanik Ateşkes Antlaşması, Osmanlı Devleti ile 30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Ateşkes Antlaşması, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile 3 Kasım 1918 tarihinde Villa Giusti Antlaşması ve Almanya ile 11 Kasım 1918 günü Rethondes Antlaşması'dır. Tüm ülkelerden 65.038.810 askerin katıldığı savaş, arkasında resmi rakamlara göre toplam 8.556.315 ölü 21.219.452 yaralı ve 7.750.945 kayıp veya esir bıraktı. Birinci Dünya Savaşı, ülkeler arasındaki sorunları çözümlemedi aksine şiddetlendirdi. Ağır yaptırımlar içeren antlaşmalar, savaş sonrası gelişen aşırı milliyetçilik, yeni oluşan Faşizm ve Nazizm gibi ideolojiler, İkinci Dünya Savaşı'na zemin hazırladı.