Boğaziçi'nde 'hanım sultanlara' ait 5 tarihi yalı

İstanbul Boğazı'nın gözbebeği olan Bebek'te bir yazlık sefaret binasıdır. 48 odaya ve 76 metre uzunluğunda rıhtıma sahip olan bu yalı, Osmanlı'nın görkemini günümüze kadar sırtında taşımış, ihtişamlı bir sahil saraydır. Yalı, Sultan II. Abdülhamid Han tarafından, son Mısır Hıdivi Abbas Hilmi Paşa'nın annesi Hıdiva Emine Valide Paşa'ya hediye edildi. Prenses Emine Hanım, İstanbul'da Valide Paşa olarak bilinirdi ve 'paşa' unvanını alan tek kadındı. Bu unvanı kendisine veren Sultan II. Abdülhamid'di. Cumhuriyet kurulunca, Emine Valide Paşa, Bebek'teki yalısını devlete bağışlamak istedi. Fakat resmi yazışmalarda, o dönemlerde 'ağa', 'paşa' gibi unvanlar yasaklanmış olduğundan, Emine Valide Paşa'ya 'Bebekli Emine Hanım' diye hitap edilince buna sinirlenen Valide Paşa, yalısını Mısır hükümetine bağışladı. Şu an Mısır Başkonsolosluğu olarak kullanılan yalı 'Hıdiv İsmail Paşa Yalısı' ve 'Mısır Konsolosluğu Sahil Sarayı' gibi farklı isimlerle de anılır. Günümüzde sadece iskeleti kalan Ortaköy'deki bu yalı bir zamanlar gözleri kamaştıran büyüleyici bir güzelliğe sahipti. 1788 yılında Esma Sultan'a hediye edilen yalının mimarı Sarkis Balyan'dır. Adını Sultan Abdülaziz'in kızı Esma Sultan'dan alan yalı, tarih içinde birçok olaya ve kişiye tanıklık etti. Devlet adamlarından Çerkes Mehmet Paşa'yla evlendirilen Esma Sultan, Ortaköy Camii'nin yanında bulunan yalı düğün hediyesi olarak verildi. Esma Sultan, İstanbul'un en zengin prensesiydi. Şık giyinmesiyle ünlü olan Esma Sultan, sosyete dünyasının gözdesi, İstanbul modasının bir numaralı ismiydi. Esma Sultan'ın ölümü üzerine II. Abdülhamid yalıyı 1899 yılında kızı Cemile Sultan'a verdi. Cemile Sultan da vefat ettikten sonra kızı Fatma Hanım Sultan'a verilen yalı, 1915 yılında Osmanlı saray hanedanının mülkiyetinden çıktı. 1918 yılından itibaren Rum okulu, 1922 yılından sonra da tütün deposu olarak kullanıldı. 1950'lerde ise birkaç defa satılıp marangozhane ve depo olarak kullanıldı. Bina 1975 yılında bir yangın geçirdi. The Marmara Collection, 90'lı yılların başlarında Esma Sultan Yalısı'nı satın aldı. Orijinal planına sadık kalarak binaya yeni bir kültürel kimlik kazandırdı. 2001 yılında Philip Robert'in projesi doğrultusunda cam ve çelik kullanılarak binanın içi yeniden yapıldı ve yalı, yılın tamamında açık olacak şekilde hizmet vermeye başladı. Günümüzde sosyal toplantılar ve özellikle sosyete düğünleri için kullanılıyor. Fehime Sultan'a ait olduğu düşünülen yalı, aslında Naime Sultan'a aitti. Sultan II. Abdülhamid tarafından 1876 yılında inşa ettirilen yalı Gazi Osman Paşa'ya hediye edilmişti. Gazi Osman Paşa'nın oğlu Kemaleddin Bey ile evlenen II. Abdülhamid'in kızı Naime Sultan, Osman Paşa Yalısı olarak bilinen bu yalıya gelin gitti. Bu tarihten sonra da Naime Sultan Yalısı denmeye başlandı. İyi bir eğitim alan Naime Sultan hanedan sürgüne gönderilince evvela Fransa'ya daha sonra da ikinci eşi Celaleddin Paşa'nın memleketi Arnavutluk'a gitti. Bir süre sonra Celaleddin Paşa, hastalanarak vefat etti. Gurbet diyarında iki çocuğuyla yapayalnız kalan Naime Sultan'ı yokluk, sefalet, gurbet, vatan hasreti yatağa düşürdü. II. Dünya Savaşı yıllarında yapayalnız vefat etti. Ortaköy'deki yalısı ise yanarak, bütün yaşanmışlıklarıyla tarihe karıştı. Klasik dönem Osmanlı mimari özelliklerinden farklı inşa edilmiş bu yalı, dünyada bir eşi daha bulunmayan peyzaj süslemeleriyle ünlüydü. Tüm odalar deniz görecek şekilde, denize dik olarak sıralanmışlardı. Hanedan yurt dışına sürgüne gönderilirken, Naime Sultan yalısını, eğitim amaçlı kullanılmak üzere devlete bırakmıştı. Bir süre boş kalsa da 1926'dan 1933'e kadar Darüleytam ve tütün deposu olarak kullanıldı. Daha sonra da Gazi Osman Paşa Ortaokulu oldu. 70 sene eğitim verdikten sonra 2002 yılında temmuz ayında çıkan büyük bir yangınla kullanılamaz hale geldi. Birinci derecede tarihi eser olan yalı, aslına uygun restore edildi. 1843 yılında dünyaya gelen Cemile Sultan, annesini 3 yaşında kaybetti. Şehzade Abdülhamid Efendiye'de validelik yapmış olan Perestu Kadınefendi tarafından büyütüldü. Sultan II. Abdülhamid tahta çıktığı günlerde, Kandilli 'deki iskele yanındaki Mustafa Fazıl Paşa Yalısı'nı, Paşa'nın ölümünden sonra varislerinden satın alarak Cemile Sultan'a hediye etmişti. Bundan sonra yalının ismi Cemile Sultan Yalısı oldu. 1884'e kadar yaklaşık 8 sene burada yaşadı. Daha sonra Cemile Sultan'ın Erenköy'deki köşke çekilerek hayatının sonuna kadar orada kalmasıyla Sultan Abdülaziz'in kızlarından Nazima Sultan bir süre burada ikamet etti. Çırağan Sarayı'nın 1910 yılında yanmasından sonra, Nazima Sultan'ın varislerinden 5.000 liraya satın alınan yalı 'Meclis-i Mebusan' haline getirildi ve burada Osmanlı Devleti'nin son meclis oturumlarına şahitlik etti. Yalı, 1953 yılından sonra Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Akademisi olarak kullanılmaya başlandı. Günümüze kadar sağlam olarak gelebilen tek hanım sultan yalısı olan Hatice Sultan Yalısı, ilk sahibi Ali Saib Paşa'nın vefatı üzerine, Sultan II. Abdülhamid tarafından satın alındı ve V. Murad'ın en büyük kızı Hatice Sultan'a düğün hediyesi olarak verildi. Hanedanın sürgüne gönderilmesinden sonra sırasıyla yetimhane, ilkokul ve spor kulübü olarak kullanıldı. Boğaz Köprüsü'nün ayakları çakılırken Hatice Sultan Yalısı'nın temelleri büyük zarar gördü ve yalı, denize doğru kaymaya başladı. Hatta yalının ikiye bölünmek üzere olduğu ve kuzey yarısının denize yöneldiği fark edilince, dört köşesine beton istidatlar yapılarak yalı yıkılmaktan ve yok olmaktan kurtarıldı. 2009 yılından beri yalıda restorasyon çalışmaları yapıldı, 2014 yılından itibaren 25 yıllığına butik otel olarak hizmete girdi. V. Murad'ın en büyük kızı Hatice Sultan'ın zorlu bir yaşam geçirdi. Hanedan yurt dışına sürülünce Beyrut'a gitti. Burada 1938 senesinde açlık ve yokluk içinde vefat etti. Hayatı 'Saraydan Sürgüne' isimli kitapta detaylı olarak anlatılır.

Boğaziçi'nde 'hanım sultanlara' ait 5 tarihi yalı

EMİNE VALİDE PAŞA YALISI