Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

Yugoslavya dağıldı ◼ Slovenya ve Hırvatistan'ın 25 Haziran 1991'de resmi olarak bağımsızlıklarını ilan etmelerinin ardından Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti resmen dağılma dönemine girmiş oldu. ◼ Yugoslavya'da yaşanan bu süreç iç savaşa neden oldu ve Bosna-Hersek, Sırbistan, Hırvatistan, Slovenya ve Makedonya'nın birer birer bağımsızlıklarını ilan etmeleriyle sonuçlandı. ◼ Bosna-Hersek, 1 Mart 1992'de Yugoslavya'dan ayrılarak bağımsızlığını ilan ettiğini bir referandumla ilan etti. Ancak dağılan Yugoslavya'nın askeri kanadı hala Sırbistan'ın kontrolüyde ve Sırplar bu bağımsızlıklardan hiç memnun değildi. ◼ Hırvatlar (katolik) ile Sırplar (ortodoks) arasında mezhep farkı vardı ancak ikisinin de gözü Bosna topraklarındaydı. Sırpların kontrol ettiği Yugoslavya ordusu, önce Hırvatistan'a saldırdı. Hırvatistan'da yoğunlukla Boşnakların yaşadığı Ravno köyünde katliam yapan Sırplar, balkanlarda yüz binlerce insanın ölümüne sebep olacak savaşın fitilini de ateşlemiş oldu. ◼ Bosna Hersek'in bağımsızlık bildirisi hem Avrupalı ülkeler hem de Birleşmiş Milletler tarafından resmen tanınmış olmasına karşın Sırplar ve Hırvatlar bu duruma şiddetle karşı çıkmıştı. Bosna-Hersek'i kendi toprakları olarak görerek bu bağımsızlığı tanımadılar. ◼ Hırvatistan, 18 Kasım 1991'de yayınladığı bir bildiriyle Hersek-Bosna Hırvat Cumhuriyeti'ni kurduklarını ilan ettiler. Buna göre, Hırvat ve Bosna toprakları bir bütün olacaktı. Ancak 9 Ocak 1992'de de Sırplar, Bosna-Hersek topraklarının da tamamını kapsayan Sırp Cumhuriyeti'ni kurduklarını duyurdular. ◼ Bosnak bir Müslüman olan Naser Oriç, Yugoslavya Devlet Başkanı Slobodan Miloşeviç'in yakın koruma ekibindeydi ve Miloseviç'in yanındayken katıldığı özel toplantılarda bir şeylerin hazırlığının yapıldığını aktarmıştı. Özellikle Sırp politikacıların milliyetçi söylemleri, çetnik selamı ve Osmanlı üzerinden Türk düşmanlığı yapıldığının alenen ortada olduğunu söylemişti. ◼ Bir an evvel Bosna'da doğduğu yer olan Potoçari'ye dönen Oriç, Sırpların bu hazırlığından resmi mercilere ve orduya bahsetti. Bu düşünlerinde haklı olduğu Sırpların ağır silahlar ve tanklarla Potoçari'ye saldırmasıyla gerçekleşmiş oldu. Naser Oriç, halkını hiçbir anda yalnız bırakmayarak Potoçari'de ve Srebrenitsa'da direnişe liderlik etti. ◼ Sırplar, Bosna'yı ele geçirmek için hiç vakit kaybetmeden Bosnalı Sırpları Yugoslavya ordusundan kalan mühimmatlarla silahlandırarak Müslüman Bosnalılara karşı etnik temizlik hareketini resmen başlattı. ◼ Bosna-Hersek, Aliya İzzetbegoviç liderliğinde bu katliama karşı doğuda ve kuzeyde Sırplarla, batıda ve güneyde Hırvatlara karşı amansız bir bağımsızlık savaşı verdi. ◼ Sırp askerleri 6 Nisan 1992 tarihinde Bosna-Hersek'i geniş çaplı bir kuşatmaya aldı. Sırpların silahlandırdığı Bosnalı Sırplar her yerde Müslüman Bosnalılara karşı insanlık dışı kıyımlarına başlamıştı. Öte yandan, Sırp ordusu savunmasın olan Boşnak köylerinde katliamlarını hızlandırdı. ◼ Bosna'da çok sayıda sivilin öldürülmesi üzerine 1993 yılında Birleşmiş Milletler, Srebrenitsa'yı Boşnaklar için 'güvenli bölge' olarak ilan etti. On binlerce sivil Bosnalının bölgeye doğru akın etmesi sonucunda bölgede su ve gıda problemi ortaya çıktı. ◼ Şehir, Sırpların 1425 gün süren kuşatması sonrası Temmuz 1995'de Sırpların kontrolüne geçti. Binlerce Boşnak erkek, kadın ve çocuk, Srebrenitsa'nın hemen dışındaki Potocari'de bulunan 400 Hollandalı askerlerin denetimindeki BM barış gücü karargahına sığındı. ◼ 1425 gün sürecek olan bu kanlı kuşatma, modern savaş tarihinde görülen en uzun kuşatma olarak kayıtlara geçti. Bu, aynı zamanda Avrupa'nın göbeğinde, tüm dünyanın gözü önünde Sırpların zulmüne karşı Boşnakların şanlı ve onurlu bir direnişinin de şahidi 1425 gün olacaktı... ◼ Birleşmiş Milletler'in Boşnaklar için 'güvenli bölge' ilan ettiği Srebrenitsa, Sırpların Srebrenitsa'da kontrolü ele geçirmesinin ardından binlerce Boşnak'ın savunmasız ve çaresiz kalmasıyla sonuçlandı. BM Barış Gücü, Srebrenitsa'da mahsur kalan binlerce sivili Potocari'deki karargaha yönlendirdi. Ancak BM ordusunda yalnızca 400 asker bulunmaktaydı ve Sırplar da bu durumun farkındaydı. ◼ Ancak 11 Temmuz 1995'te Ratko Mladic komutasındaki Sırp birlikleri BM'nin koruması altındaki 'güvenli bölge'ye saldırarak binlerce Boşnak sivili ölüme terk etti. Saldırıda en az 8,372 Boşnak katledildi ve toplu mezarlara gömüldü. Bu acı olaylar, Bosna Savaşı'nın kara bir lekesi olarak tarihimize geçmiştir. Birleşmiş Milletler, tarihte işi benzeri görülmemiş bir 'güvenli bölge' altındaki savunmasın sivillerin katledilmesine herhangi bir müdahale etmedi. ◼ Sırpların Bosna-Hersek'te giriştiği bu etnik temizlik sonrasında birçok yerleşim yerinde Müslümanlar tamamen öldürülmüş ve çeşitli işkencelere maruz kalmıştır. Sırp lider Ratko Mladic, Bosna-Hersek'teki her Müslümanı öldürmeyi amaçlamış ve barışa hiçbir şekilde yanaşmamıştı. Srebrenitsa'da yaşanan katliamın devamında Sırpların pazar yerlerini bombalaması sonucunda Sırplara tepkiler arttı. ◼ Aliya İzzetbegoviç önderliğinde Boşnaklar düzenle bir şekilde direnişe devam ederken başta Türkiye olmak üzere Müslüman ülkeler Bosna'ya çeşitli yardımları yapmış ve desteklemişler. Tüm bu yardımlarla ordu ve mühimmat anlamında güçlenen Boşnaklar, Sırplara karşı saldıraya hazırlanırken NATO 11 Temmuz 1995 yılında devreye girerek 400 savaş uçağı ve 6 bini aşkın askerle Bosna'ya girerek çok sayıda Sırp karargahını yerle bir etti. Bu durum savaşın seyrini değiştirdi. Soykırım ama hiçbir devlet sorumlu değil! ◼ Sırpların bu kanlı katliamından sonra Uluslararası Savaş Suçları Mahkemesi'nde yargılamalar başlatıldı. Katliamdan sorumlu olan Sırp lider Radovan Karaciç, 40 yıl hapis cezasına çarptırıldı. BM Hollanda gücü kontrolü altında 'güvenli bölgede' öldürülen Boşnaklar için Hollanda devleti kısmen suçlu bulundu. ◼ Birleşmiş Milletler'e bağlı Adalet Divanı 2007 yılında skandal bir karara hükmetti. Srebrenitsa başta olmak üzere Bosna-Hersek'te yaşananları 'soykırım' olarak değerlendirdi ancak bunun sorumlusunun Sırbistan olmadığı kararını verdi. Srebrenitsa'daki soykırım, II.Dünya Savaşı'ndan sonraki en büyük toplu kıyımın gerçekleştirildiği katliam olmuştur. Avrupa'da hukuksal anlamda kabul edilen ilk soykırım olarak da tarihe geçmiştir. ◼ Osmanlı'nın hüküm sürdüğü 415 yıl Balkanlar coğrafyasında hiçbir dönemde kargaşa yaşanmamış, herkesin dilini ve dinini yaşaması konusunda hoşgörülü politikası güdülmüştü. ◼ Bosna-Hersek'te bugün hala cenazesi bulunamayan binlerce insan ve çeşitli yerlerde toplu mezarlar bulunmaktadır. Bosna'da her 11 Temmuz'da cesetleri bulunan ve kimliği tespit edilebilen Boşnakların cenazeleri Potaçari'deki Anıt Mezarlığı'nda defnedilmektedir.

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

Süreç nasıl başladı?