Bulgaristan'da Osmanlı izleri

Bulgaristan'da Osmanlı izleri ◾ Uzun yıllar Osmanlı Devleti'nin hakim olduğu Bulgaristan topraklarında, en az dört bin Osmanlı eserinin olduğu bilinir. Vav TV'de yayınlanan Enderun Sohbetleri adlı programda Doç. Dr. Gülberk Bilecik bu konuyla alakalı, 'Benim sadece camiler üzerine yaptığım araştırmada illerde yüzde altı eserlerimiz kalmış. Yani yüzde doksan dört camii yıkılmış. İlçelerde ise yüzde otuzu günümüzde varlığını koruyor. Yüzde yetmişi ise yıkılmış.' cümlelerini kurar. Bulgaristan'daki kervansaraylar ◾ Osmanlı döneminde Balkanlarda ticaret ve ulaşımın temellerini oluşturan önemli kervansaraylar inşa edilir. Fakat bu yapılar maalesef günümüze ulaşmaz. Öyle ki Bulgaristan'ın Uzuncuova ve Harmanlı bölgesinde sadece duvarları tespit edilebilen kervansaray kalıntıları bulunur. ◾ Konuyla ilgili araştırmacı - yazar Basri Zilabid Çalışkan şu bilgileri ifade eder: 'Kervansaraylar genellikle Belgrad yolu üzerinden Sofya'ya giden karayolu üzerindedir. Buradan Edirne'ye 9 tane menzil var. Yani 9 tane kervansaray var. Edirne ve Sofya arası 35 km metre mesafelerde 9 tane kervansaray bulunuyor diyebiliriz.' Deosmanizasyon ◾ Programın düzenleyicisi Prof. Dr. İsmail Güleç, kervansarayların günümüze ulaşamamasının nedenini sorduğunda Doç. Dr. Gülberk Bilecik şu ifadelerde bulunur: 'Kervansarayları kullanma gibi bir düşünceleri yok maalesef. Bu topraklar 1878'de elimizden çıkar çıkmaz sistematik bir yıkım çalışmaları başlar. Şehircilik adı altında ve yeni yollar açmak, parklar açmak adı altında ne var ne yoksa götürülüyor.' ◾ Bunun nedeni, Türklere ait ne varsa yıkma ve yok etme politikasından kaynaklanır. 'Deosmanizasyon' denilen politika esasında Bulgaristan'ı Osmanlı'dan arındırma çalışmasıdır. Deosmanizasyon nedir? Osmanlıların etkisinin maddi ve manevi olarak bölgeden silinmesi anlamına gelir. Osmanlı'nın Balkanlar'da yaşayan 10 eseri ◾ Araştırmacı - yazar Basri Zilabid Çalışkan: 'Bizim çok üzüldüğümüz, Bulgarların dahi üzüldüğü Filibe'de bir Kurşunlu Han'ı var. 1930'lu yıllara kadar ulaşıyor fakat 1929 yılında bir deprem oluyor büyük hasar görüyor. Bu olaydan sonra restore etmeyi, Bulgar yönetimi para harcamayı istemiyor ve yıkıyorlar. Bulgarlar bile buna hayıflanıyor.' ◾ Bulgar yönetiminin uyguladığı bir başka 'Deosmanizasyon' örneği ise bütün şehirlerde göstermelik olarak birer cami bırakmasıdır. Osmanlı ve Müslümanlara karşı ciddi bir ötekileştirmenin olduğu, Bulgaristan'da başta camiler olmak üzere birçok ata mirası yapı kasten yıkılır. Balkanlardaki Osmanlı mirası ◾ Balkan topraklarındaki İslam eserlerini saymakla bitiremeyiz. Özellikle Edirne'den çıkıldığı zaman ilk durak olarak kabul edilen Svilengrad'daki Mustafa Paşa Köprüsü, 1980'li yıllara kadar Avrupa'ya giden yol olarak kullanılır. ◾ Ancak günümüzde dahi bu yollardan geçerek yapıları araştırmak kolay değildir, bunun için büyük bir çaba gerekmektedir. Yönetimin tutumu nedeniyle araştırmacılar bölgeyi rahatlıkla inceleyemezler. ◾ Bulgaristan'da araştırma yapmak esasında çok da kolay bir iş değildir. Balkan coğrafyasının geneli için bu durum geçerlidir. Bilhassa Türk araştırmacıların zorlandığı, camilere girişlerin engellendiği ve baskıcı bir anlayışın hakim olduğu söylenir. Türk kültürüyle harmanlanan Balkan edebiyatı ◾ Bulgar yönetiminin Türklere olan baskıcı tavrına örnek olarak Doç. Dr. Gülberk Bilecik konu ile alakalı bir anısını, 'Bir tur ile gitmiştik yerli halk bizim turist olduğumuzu görünce bizimle fotoğraf çekinmek falan istiyorlardır. Sonra Müslüman olduğumuzu ve Türkiye'den geldiğimizi öğrendikleri zaman yüzler değişiyordu. Mesela bizi bir camiye sokmak istemediler. Eski Zağra'da müze olmuş Hamza Bey Camii vardır. Oraya sokmadılar bizi. Müzeye girmek istedik biletlerimizi alıp müzenin ziyaret günü olduğu halde. Mahmud Paşa Camii diğer ismiyle Sofya Büyük Camii bugün arkeoloji müzesidir. Resmen oradan kovulduk. Müzenin kapısı suratımıza kapandı. Böyle enteresan şeyler de yaşadık.' cümleleri ile aktarır. ◾ Balkan coğrafyasında ecdadın izleri her yerdedir. Bazı araştırmalarda daha önce keşfedilmeyen mimari eserler bulunur. Doç. Dr. Gülberk Bilecik bu minvalde heyecanlandığı bir keşif hikayesini nakleder: 'Lom şehrinde geziyoruz. Bizim kaynakları araştırdık fakat orada bir esere ulaşamadık. Ama gelmişken buradan da geçelim. 'Dolaşalım muhakkak bir şeyler vardır' dedik. Ondan sonra bir benzinlikte durduk. Bari dedik buradan benzinimizi alalım. Bu arada bir şeyler yiyelim tabi. Meşhur Bulgaristan'a gidip olmuyor. Defterlerimizi çıkardık, işte yapı yokmuş burada vs diye konuşurken arkamızı bir döndük bir çeşme. Tam benzinliğin yanında 'Kuyulu Çeşme' olarak da geçen bir yapıyı tespit ettik. İlk defa biz tespit etmiş olduk.' Balkanlarda Osmanlı şehirleri ◾ Osmanlı Devleti balkanlarda şehir kurarken, öncelik gösterdikleri mimari yapılar her zaman camiler olur. Şehrin boş alanlarına itina ile camiler inşa edilir. ◾ Sonradan fethedilen şehirlerdeki yıkık kiliseler camiye çevrilir. Bilhassa metruk ve harap haldeki kiliseler bu uygulamaya tabi olur. ◾ Balkan topraklarında kurulan bu şehirlere daha sonra medreseler, sıbyan mektepleri, tekkeler, hamamlar, çeşmeler inşa edilir. Bu şekilde merkezi cami olan şehirler oluşmaya başlar. ◾ Ticareti canlandırmak adına ise şehir içi hanlar yapılır. Hanlara Bursa'dan değerli taşlar ve kumaşlar getirilir ve burada satılır. ◾ Balkanlarda sivil mimariye örnek olan evler; cami medrese gibi diğer mimari yapılara göre günümüze daha çok ulaşır. Osmanlı'nın Rumeli'ye geçişi ve ilerleyişi Bulgaristan'a gideceklere tavsiyeler ◾ Öncelikle bu yolculuğa çıkacak kişi bilhassa karayolunu tercih etmelidir. Sofya, İstanbul'dan 8 saatlik bir mesafede bulunur. Yol üzerinde önce Filibe'ye uğranmalıdır. ◾ 'Eski şehri' muhafaza edilmiş bir kent olan Filibe; evleri, Türk konakları ve Arnavut kaldırımlı yollarıyla meşhurdur. Osmanlı'nın izlerini net olarak görebileceğimiz bu mekan adeta Bulgaristan'ın Safranbolu'sudur. Filibe'nin meşhur cumbalı evleri ◾ Filibe'deki cumbalı evler, ahşap pencereleriyle tamamen Osmanlı mimarisine örnektir. Evler genelde iki katlı ve ahşap olur. Temeli sağlam olması için alt katları betondan inşa edilir. ◾ Ortada hayat adı verilen bir sofa kısmı bulunur. Alt katlarda mutfaklar yer alır. Üst katında selamlık kısmı mevcuttur. Bunun yanında harem bölümü de vardır. Anadolu'daki cumbalı evlerden tek farkı daha renkli olmasıdır. Balkan coğrafyasındaki evlerin en ayırt edici özelliği evlerin daha renkli olmasıdır. Sadık Ahmet Sofya'da gezilecek yerler ➡ Banya Başı Camii - Kadı Seyfullah Efendi Camii Banya başı denmesinin sebebi, vakti zamanında caminin yanında bir hamamın bulunmasıdır. O bölgeden şifalı kaplıca suyu çıkar. Adı da buradan gelir. Osmanlılar zamanında bugünkü Bulgaristan'ın başkenti Sofya'ya inşa edilir. Günümüzde şehirdeki tek faal olan camidir. ➡ Mahmud Paşa Camii Osmanlı veziriazamlarından biri olan Mahmud Paşa adına yaptırılan cami, şimdilerde müzeye çevrilmiş durumda... ➡ Bali Efendi Türbesi Alim, şair ve önemli mutasavvıflardan biri olan Bali Efendi, Sofya'nın Salihiye ilçesinde vefat eder. Defnedildiği yere ise bir türbe ve bir cami yaptırılır. Plevne ◾ Plevne, müdafii Gazi Osman Paşa ile tanınan müstesna bir şehirdir. Plevne'den sonra ise mutlaka Niğbolu'ya uğranılmalıdır. Çünkü burada şiirlere, destanlara konu olan anlı şanlı Tuna Nehri bulunur. ◾ Tuna Nehri'nin geçtiği bu yer görenleri adeta etkisi altına alır. Gerçekten insana sanki akmıyormuş gibi bir his verir. Basri Zilabid Çalışkan, Tuna Nehri ile ilgili bir anısını paylaşır: 'Tuna Nehri hakikaten çok büyük ve muhteşem bir nehir. Türkiye'den gelen bir misafirimizi gezdirirken, Tuna Nehri'nin kıyısına gelince 'burası Karadeniz mi?' Diye sordu.' İşte bu nehir o kadar heybetlidir ki insanlara 'denizmiş' hissini uyandırır.