Büyük Selçuklu Devleti nasıl kuruldu? Büyük Selçuklu'nun tarih sahnesine çıkışı...

Selçuklu dönemi 961 yılında Selçuk Bey'in Cend şehrine girişinden Türkiye Selçuklu Devleti'nin yıkılışı olan 1308 yılına kadar ki dönemi kapsar. 📌 Selçuk, Oğuz'un Kınık boyunun beyidir. Babası ise Dukak'tır. 📌 Hazar Denizi ve Aral Gölü'nün arasındaki bölgede Oğuz Yabgu Devleti vardı. İşleyişi hakkında bilgi bulunmasa da Selçuk Bey'in babası Dukak'ın burada önemli bir subaşı olduğu bilinir. Devlet içerisinde çok güçlü olduğundan dolayı 'Temür-Yalığ' (demir yaylı) lakabıyla anıldı. *Subaşı: Ordu komutanı Selçuklu tarihi hakkında bilinmesi gereken terimler 📌 Babasının vefatından sonra Selçuk Bey, ordu komutanı oldu. Fakat devlet içerisinde yaşadığı sıkıntılar nedeniyle 961 yılında daha güney bölgede olan Cend şehrine gitti. 📌 Melikname'ye göre, Selçuk Bey burada Müslüman oldu. Cend'e geldiğinde bölgede Samaniler, Karahanlılar, Gazneliler gibi önemli güçler vardı. 79 yıllık bir zaman diliminde farklı coğrafyalarda yurt edinebilmek için mücadeleye girdi. Fakat bu devletler, Selçukluların güçlenmesine müsaade etmedi. Beylik elini sağlamlaştırdığı vakit çeşitli nedenlerle bastırıldı. 📌 Selçuk Bey'in Mikail, Arslan Yabgu (İsrâil), Musa ve Yusuf adlı dört oğlu vardı. Sonraki yıllarda Mikail'in Tuğrul ve Çağrı adlı oğulları Büyük Selçuklu'yu İsrail Arslan Yabgu'nun torunu Kutlamışoğlu Süleyman Şâh da Anadolu Selçuklu Devleti'ni kurdu. ➡ Yapılan bir savaşta oğlu Mikail'in vefat etmesinden sonra Selçuk Bey, torunlarını himaye ederek büyüttü. Altuncan Hatun'un Tuğrul Bey'e vasiyeti 📌 Samaniler, topraklarını Karahanlılardan korumak için Selçuk Bey'den yardım istedi. Bunun üzerine oğlu Arslan Yabgu'yu gönderdi ve kaybedilen topraklarını geri aldı. Bu durum, beyliğin iki devlet arasındaki mücadelede etkin rol oynayacak, savaşın gidişatını değiştirecek kadar güçlendiğini gösterir. Selçuklular için dönüm noktasını teşkil eden bu durum sayesinde liderlik vasfını kazandı. 📌 Selçuk Bey'in yardımları karşısında Samani Devleti, Buhara yakınlarındaki toprakları Arslan Yabgu ve ona bağlı Oğuzlara verdi. Oğlu Maveraünnehir bölgesine gitse de Selçuk Bey, Cend şehrinde kaldı. ➡Beyliğin ikiye ayrılmasının nedeni, hayvancılıkla geçinen halkın daha geniş topraklara ihtiyaç duymasından kaynaklanıyordu. Vav Radyo'da yayınlanan 'Enderun Sohbetleri' programında kıymetli bilgiler veren Fikriyat yazarı Prof. Dr. İsmail Güleç ile Büyük Selçuklular üzerine çalışmalar yapan Prof. Dr. Cihan Piyadeoğlu, 'Selçuklu tarihi' hakkında nitelikli bir sohbet gerçekleştirdi👇 📌 1007 veya 1009 yılında Selçuk Bey'in vefatından sonra ailenin en büyüğü olduğu için beyliğin başına Arslan Yabgu'nun geçmesi gerekiyordu. Fakat Maveraünnehir bölgesinde olduğu için kardeşlerinden ayrı düştü. 📌 Oğuz Yabgu Devleti'nin artan baskılarından dolayı bölgede daha fazla barınamayan Selçuk Bey'in diğer oğulları, Cend şehrinden ayrılarak Maveraünnehir bölgesine Arslan Yabgu'nun yanına gitti. Böylece bütün Selçuklu ailesi bu bölgede birleşti. ➡ Samanilerin ortadan kalkmasından sonra bölgede iki Türk devleti kaldı. Ceyhun'un doğusunda Karahanlılar, batısında Gazneliler vardı. Selçuklular da hangi devlet kendilerine yurt verirse orada kalmayı düşünerek bu bölgede bulunuyordu. Hindistan'ı İslam'la tanıştıran hükümdar: Mahmud Gaznevi 📌 Güçlenen Selçuklulardan rahatsız olan Gazneli Mahmud ile Karahanlı hükümdarı Yusuf Kadir Han 1025 yılında Semerkant civarında bir görüşme yaptı. Arslan Yabgu'nun bertaraf edip ona bağlı Türkmenlerin Maveraünnehirden Horasan'a geçirilmesine karar verdiler. ➡ Bu kararı uygulamak için Gazneli Mahmud Arslan Yabgu'yu huzuruna çağırdı. Ona yazdığı mektupta Hindistan'a düzenlediği seferlerde herkesin katkıda bulunmasına rağmen kendilerinden bir yardım görmediklerini söyledi. Rivayete göre bunun üzerine Arslan Yabgu, 10 bin kişilik bir kuvvet gönderdi. Fakat Gazneli Mahmud asker değil kendisi ile görüşmek istediğini belirtti. ➡ Huzuruna çağırdığı Arslan Yabgu'yu yakalatıp Kalincar Kalesi'ne hapsettirdi. Oğlu Kutlamış buradan kaçıp kurtulduysa da 1032 yılında Arslan Yabgu hapiste öldü. Kendisine bağlı Oğuzların bir kısmı dağılırken diğerleri Tuğrul ve Çağrı Bey'in etrafında toplandı. Arslan Yabgu'nun tutuklanması ve burada vefat etmesi iki önemli sonuca neden oldu. Selçuklu ve Gaznelilerin arasının açılması, liderliğin Tuğrul ve Çağrı Beylere geçmesi. 📌 Arslan Yabgu'nun esir edilmesinin ardından beyliğin başına görünürde Musa Yabgu geçse de asıl idare eden Tuğrul ve Çağrı Beylerdi. ➡ Tuğrul ve Çağrı Beyler ile amcaları İnanç Musa Yabgu Horasan'a gitti. Burada 1035 yılında başlattıkları yurt tutma savaşını kazanarak Selçuklu Devleti'nin temelini attılar. ➡ Gazneli Mahmud'un yerine geçen oğlu Sultan Mesud, yapılan görüşmeler neticesinde Selçuklulara hil'at, menşur ve sancak gönderdi. Bu anlaşma sayesinde meşru bir devlet olma yolunda önemli bir adım atılmış oldu. Vav Radyo'da yayınlanan 'Enderun Sohbetleri' programında kıymetli bilgiler 📌 1039 yılında ise Gazneli Mesud, Oğuzları Horasan'dan çıkarabilmek amacıyla sefer düzenledi. Bu haber Selçuklu'da ciddi yankı buldu. Öyle ki her an baskı yeme ihtimaline karşı Tuğrul Bey, 15 gün kalkanını yastık yaparak uyuduğu, çizmesini dahi çıkarmadığı söylenir. ➡O sene mevsim şartları Selçuklu'nun lehineydi. Kışın hiç yağmur yağmaması büyük bir kıtlığa neden oldu. Böyle bir hal üzerinde iken sefere çıkan Gazneliler, suya ulaşmak amacıyla Dandanakan'a gitti. ➡Tuğrul ve Çağrı Beylerin komutasındaki Oğuzlar yıpratma savaşını başlattı. Aynı zamanda Selçuklular, Gazneli ordusunun kullandığı suyun yatağını değiştirerek onları susuz bıraktı. Üç günlük savaştan sonra büyük bir zafer kazanan Selçukluların eline Gaznelilerin hazineleri geçti. ❗ Bu savaştan sonra Tuğrul Bey tahta çıkarak Horosan'da hükümdar olarak ilan edildi. 📌 O dönemde siyasi bir otorite kurmak için halifenin onayını almak gerekiyordu. 1040 yılında Selçuklular devleti kurulduğunda Abbasi halifesine bağlılık bildirmek için elçiler gönderildi. ➡1040 yılında Merv'de kurul toplandı ve eski Türk geleneklerinden gelen özellikler çerçevesinde kararlar alındı. Tuğrul Bey devletin hükümdarı olarak Nişabur'u, Çağrı Bey Merv'i, Musa Yabgu da Serahs bölgesini yönetecekti. Selçuklu döneminde yetişen alimler Tuğrul Bey 23 yıl, Alparslan 9, Melikşah 20, Berkyaruk 12, Muhammed Tapar 13, Sencer ise 38 yıl devlete hükmetti. ➡ Tarihi kaynaklarda devletin adı Selçukiyye olarak geçer. Selçuk Bey'in vefatından yaklaşık otuz yıl sonra kurulsa da devlet onun adını aldı. ➡ Selçuklu hanedanından bir zatın ağzından yazılan Melikname adlı esere göre bunun nedeni Tuğrul, Çağrı ve amcaları Musa Yabgu birlikte hareket edip devleti kurduğu için atalarına isnad edildi. Türkler, Selçuklu'ya kadar bir doğu devleti oldu. Fakat bu tarihten sonra Karahanlı ve Gaznelilerden farklılaşarak yeni bir zihniyet ile batıya yerleşti. ➡ Tuğrul Bey, küçük bir topluluğu büyük devlet haline getirdi. ➡ Türk geleneklerine göre devleti kurucusuyla kan bağı olup gücü ele geçiren herkes hükümdar olabilirdi. Bu kaide sıklıkla taht kavgalarına neden oluyordu. Tuğrul Bey, beyler arasındaki mücadeleye son vererek devleti müesseseleştirdi. ➡Tuğrul Bey hızlı bir şekilde batıya yöneldi. İran bölgesinde kendisine karşı koyacak güçlü bir devlet yoktu. Selçuklu medreseleri hakkında 10 bilgi ➡ Başlangıçta başkent Nişâbur iken sonraları Rey'e taşıdı. Abbasi halifesiyle olan ilişkileri geliştirdi. ➡ Tuğrul Bey, Halife Kaim Bî Emrillah'tan kendisini Şiî Büveyhoğulları ve Arslan Besasîrî'nin elinden kurtarılmasını rica etmesi üzerine Bağdat'a yürüdü. Burada Büveyhoğulları Devleti'ni ortadan kaldırdı. ➡ Halifeye oldukça hürmet gösteren Tuğrul Bey, onu tekrar Bağdat'taki sarayına yerleştirdi. Bu olaydan sonra halife Tuğrul'a kılıç kuşatarak, ona 'Rükn'üd dünya ve'ddin' (Dünya ve dinin temeli) ve 'Kasım emir ül-M'üminin' (Halife'nin ortağı) unvanlarını verdi. ➡ Bunların yanı sıra halife, kardeşi Çağrı Bey'in kızıyla evlenip kendi kızını da Tuğrul Beye vererek akrabalık bağı kurdu. ➡ Tuğrul Bey, 1055'te Bağdat'ı ele geçirdikten sonra şehirde kaldı. Halifenin siyasi otoritesini ve Müslümanların liderliğini üstlendi. ➡ 1063 yılında Tuğrul Bey öldüğünde Çağrı ve Musa Yabgu'dan daha büyük bir coğrafyaya hükmetmişti. ➡ Tuğrul Bey'in 1063 yılında 70 yaşında iken vefat etmesinin üzerine Çağrı Bey'in büyük oğlu Süleyman tahta çıktı. ➡ Alparslan, Horasan valisi iken bir oldu bitti ile sultan ilan edilen ağabeyini tahttan indirdi. Vezir Kundurî'yi de azlederek yerine Nizamülmülk'ü getirdi. Gürcistan ve Ermenistan'ı vergiye bağladıktan sonra Ani, Kars'ı zapt etti. Sultan Alparslan, Dicle boylarına giderek Halep'e kadar egemen oldu. ➡ Bu yıllar devlet mekanizmasın tam anlamıyla oturduğu, devlet yönetiminin tek bir hükümdara bağlandığı dönemdi. ➡ Bizans imparatoru 1068-1069 yılında Türkleri Anadolu'dan atma amacıyla bir sefer düzenledi. Bu dönemde Türkler birlikte değil farklı gruplar halinde Anadolu'da bulunuyordu. Bu yüzden imparator karşısında belirli bir devlet çıkmadı. ➡ 1071 yılında imparator bütün Bizans askerlerini toplayarak, İslam coğrafyasını yağmalamak ve ortadan kaldırmak amacıyla yeniden sefer düzenledi. Bunu öğrenen Alparslan onu engellemek adıyla imparatorun karşısına çıktı. ➡ Bizans ordusunun içerisindeki Peçenek ve Uzlar savaş sırasında Selçuklu safına geçti. Turan taktiğini uygulayan sultan, geri çekiliyormuş izlenimi yarattı ve Bizans imparatorunu üzerine çekerek ordugâhından hayli uzaklaştırdı. Dört tarafı Selçuklu askerleri ile çevrilen Bizanslılar imparatoru ve maiyeti ile esir düştü. ➡ Bu savaş ile Türklere Anadolu'nun kapısı açıldı. ➡Sultan Alparslan, Malazgirt Savaşı'yla Anadolu'da destan yazdıktan sonra bu topraklardan ayrıldı ve Karahanlılar üzerine sefer düzenlemeye karar verdi. Türkistan topraklarının üzerine yürümesinin nedeni, damadı Karahanlı Hükümdarı Şemsülmülk Nasr Han'ın oğullarıyla sürekli savaş halinde olması ve Selçuklulardan toprak almaya çalışmasıydı. Üstüne üstlük Sultan'ın kızı olan eşini, kardeşine yardım ederek casusluk yaptığını iddia ederek öldürmüştü. Sultan Alparslan, yirmi bin kişilik ordusuyla çıktığı Türkmenistan seferinde Barzem Kalesi Komutanı Yûsuf Hârizmî tarafından hançerlenerek şehit oldu. Malazgirt Zaferi tarihi hakkında 10 bilgi ➡Vefatından önce Sultan Alparslan, Nizamülmülk'e 'İşte ben yaralarımın tesiriyle ölüyorum, oğlum sizin hükümdarınız olsun' dedi. Çevresindekilerin Melikşah'a biat etmesini istedi ve bu yönde söz aldı. Devletin geleceğiyle ilgili tavsiyelerde bulunduktan sonra son eşinin, kardeşi Kirman Meliki Kavurd'la evlendirilmesini istedi. Bu sayede Kavurd'un isyan etmesini engellemeyi düşünüyordu. ➡ Küçük yaşta tahta çıkan Melikşah, saltanatının ilk yılında isyan eden amcası Kavurd ile ilgilendi. Karahanlı ve Gaznelilerin üzerine sefer düzenledi. Bu iki devlet Melikşah'ın hâkimiyetini kabul etmek zorunda kaldı. ➡ Kutalmış'ın oğlu Süleyman Şah'ı Anadolu'ya gönderdi ve bu bölgenin emiri olarak atadı. Bütün Anadolu'yu fetheden Süleyman Şah, İznik'i başkent yaparak Türkiye Selçuklularının temelini attı. ➡ Büyük Selçuklu Melikşah döneminde, doğuda Seyhun Nehri'nden batı da Akdeniz'e kadar en geniş sınırlarına ulaştı. ➡ Devletin en parlak zamanını yaşamasını sağlayan Sultan, bir yandan da içeride Batıni adı verilen terör hareketi ile uğraştı. ➡ Hasan Sabbah Bâtınilerin beyinlerini yıkamak suretiyle Selçuklu Devleti'ne karşı isyana sevk ediyor, Selçuklu devlet adamı ve kumandanlarını katlettiriyordu. ➡ Melikşah, 1092 yılında zehirlenerek vefat etti. Nizamülmülk Batınilerle nasıl mücadele etti? Melikşah'tan sonra hanedan arasında uzun yıllar devam eden taht mücadeleleri başladı. ➡ Melikşah'tan sonra Berkyaruk'un tahta çıkmasıyla bütün hanedan üyeleri isyan etti. Durumu fırsat bilen Haçlılar orta doğuya geldi. ➡Sultan, Haçlılarla mücadele etmesi için Emir Kürboğa'yı yönlendirdi. Çevredeki Türkmen emirlerine bu hususta destek vermesi için buyruklar gönderdi. Fakat Kürboğa'nın yanlış kararlar vermesi neticesinde komutanlar yanından ayrıldı ve tek başına kaldı. Nihayetinde Selçuklu ordusu, Antakya önlerinde Haçlılara yenildi. ➡ Berkyaruk'a, Arrân meliki kardeşi olan Muhammed Tapar isyan etti. Birçok kez savaşan bu iki kardeş arasında en nihayetinde sulh imzalandı. Buna göre Harizm, Horasan Muhammed Tapar'ın öz kardeşi Sencer'in, Irak-ı Arab ve Irak-ı Acem, Fars, Hûzistan Berkyaruk'un, Arran, Azerbaycan, Doğu ve Güneydoğu Anadolu, el-Cezîre ve Suriye Muhammed Tapar'ın hakimiyeti altında bulunacaktı. ➡Fakat bu isyanlarla geçen dönemde Haçlı ordusu, Anadolu'da önemli zayiatlara neden oldu ve Batıniler önü alınamayacak kadar kuvvetlendi. Kendilerine bağlı beyliklerin sadakatlerinin zayıflamasıyla imparatorluk çöküş dönemine girdi ➡ Berkyaruk'un vefatından sonra tahta geçen Muhammed Tapar, devlet içerisindeki düzeni ve birliği sağladı. Batıni harekatının önemli üssünü basarak tüm askerlerini öldürttü, Gaznelileri kendine tabi kıldı. Onun bu başarıları nedeniyle devletin eski itibarını kazandıran hükümdar olarak anılır. ➡ Muhammed Tapar'ın vefatından sonra oğlu Mahmud tahta geçse de devlet adamlarının yönetime müdahale ettiğini gören Sencer onun sultanlığını tanımadı. Bir süre sonra da kendi hükümdarlığını ilan etti. Abbasi halifesi de onun adına hutbe okudu. ➡ Annesi Seferi Hatun'un ara girmesiyle yeğeni Mahmud'u bağışlayan Sultan Sencer yaptıkları bir anlaşma ile Muhammed Tapar'ın doğrudan yönettiği toprakları ona bıraktı. Böylece Irak Selçuklu Devleti kurulmuş oldu. Devlet teşkilatlanmasında en ileri seviyeye götüren Sultan Sencer'in ölümüyle Büyük Selçuklu tarih sahnesinden çekildi. Büyük, Suriye-Filistin, Kirman, Irak, Türkiye olmak üzere 5 tane Selçuklu devleti bulunur. Bunların dördü Büyük Selçuklu'nun gücünü ve hâkimiyetini kabul etti. Sadece Türkiye Selçuklu belli bir dönemden sonra onlardan ayrıldı. Türkiye Selçuklu dışında kalan dört devletin dayandığı kişi Çağrı Bey ve babası Mikail'di. Türkiye Selçuklu'nun atası ise Arslan Yabgu'ya dayanır. İmam Gazzali'nin Sultan Ahmed Sencer'e yazdığı tarihi mektup

Büyük Selçuklu Devleti nasıl kuruldu? Büyük Selçuklu'nun tarih sahnesine çıkışı...

DÜNYAYI DİZE GETİREN DEVLET: BÜYÜK SELÇUKLU