Çanakkale Savaşı'na giden 'Edebiyat Heyeti'

1915 yılında Harbiye Nezareti Karargâh-ı Umumi İstihbarat Şubesi Müdürlüğü'nden davet alan otuz kadar şair, yazar, ressam ve bestekârdan Çanakkale'de muharebe alanlarını gezerek duygu ve düşüncelerini, sanat diliyle halka ve gelecek nesillere anlatmaları istenir. Eserlerin birtakım şahıs ve makamlara methiye değil, 'askerin cevherine ve milletin kabiliyetine dair' gerçek tasvirler olması arzu edilir. 28 Haziran 1331 (11 Temmuz 1915) Pazar günü, sol kollarında 'çift yeşil defne dalından işaretli hâki keten elbiseleriyle' Sirkeci Garı'nda gazeteci, şair, yazar ve sanatçılar bir araya gelirler. O dönemde Çanakkale gezisi heyetine katılan isimler kadar katılmayan isimler de çok konuşulur. Katılan isimlerin tartışma konusu olmasının sebebi, pek tanınmamış üstelik çok genç olmalarıdır. Ağaoğlu Ahmet, Orhan Seyfi (Orhon), Enis Behiç (Koryürek), Celal Sahir (Erozan), Hıfzı Tevfik (Gönensay), Hakkı Süha (Gezgin), Hamdullah Suphi (Tanrıöver), ressam Çallı İbrahim, ressam Nazmi Ziya, Selâhaddin (eski Darüleytam müdürü), Ali Canip (Yöntem), Ömer Seyfettin, Mehmet Emin (Yurdakul), Muhiddin (eski Tanin gazetesi muharriri), musikişinas (bestekâr) Ahmet Yekta (Madran), Yusuf Razı Bey ve İbrahim Alâeddin (Gövsa).Erkân-ı harp (kurmay) binbaşısı Edip [Servet] Bey'le (sonradan İstanbul mebusudur-1926), Yüzbaşı Hulusi Bey mihmandarlığa, genç Doktor Fikri Bey de sıhhî ihtiyaçları istikmale memurdurlar. Bir fotoğrafçı ile bir sinemacı heyetin tespit vasıtalarını ikmal etmişlerdir. 11 Temmuz sabahında Çanakkale'ye gitmek için Sirkeci Garı'nda bir araya gelenler arasında Abdülhak Hâmid, Mehmet Akif, Halit Ziya, Süleyman Nazif, Cenap Şahabeddin, Tevfik Fikret, Samipaşazade Sezai, Rıza Tevfik gibi dönemin meşhur kalemlerinin olmayışı daha çok ilgi çeker. Hiç şüphesiz bu durum katılanları hayal kırıklığına uğratırken, bu geziye dikkatleri olan kişileri de meraklandırmıştır. Ayvazoğlu, bu edebî heyette olması beklenen şair ve yazarların o sırada nerde oldukları ve neler yaptıklarına açıklamalar getirir. Şair-i âzam olarak görülen Abdülhak Hâmid, Çanakkale gezi heyetinde yer almaz. Şair-i âzam olarak görülen Abdülhak Hâmid, Çanakkale gezi heyetinde yer almaz. Heyete dâhil olmasa da onun harp yıllarında İlham-ı Vatan'ı ve Yadigar-ı Harb adlı tiyatro oyununu yayınladığına, Çanakkale Zaferi vesilesiyle de Milli Tekbir adlı bir manzume kaleme aldığına dikkat çekilir. Heyette olmayan bir diğer isim Samipaşazade Sezai'nin Çanakkale'ye davet edilmiş olsa bile hastalığı yüzünden bu teklifi kabul etmediğini düşünülür. Halit Ziya, gezinin gerçekleştirildiği günlerde Almanya'da inceleme gezisindedir. Davet edilen şairler arasında olan Tevfik Fikret, bu süreçte ağır hastadır ve Çanakkale gezisine davet edilen şair ve yazarların dönüşünden yirmi altı gün sonra vefat etmiştir. Mehmet Akif, davet edilen şairler arasında değildir, çünkü aldığı görevle 1914 sonunda Almanya'daki esir kamplarında tutulan Müslüman esirlere yanlış cephede savaştıklarını anlatması için Berlin'e gönderilmiştir. Mehmet Akif, Mayıs ayı ortalarında resmi görevli olarak Teşkilat-ı Mahsusa'nın başkanı Kuşçubaşı Eşref Bey'in idaresindeki heyetle Arabistan'ın Necid bölgesine yapılan seyahate katıldığından İstanbul'da değildir. Ayvazoğlu, heyette yer alacak isimlerin tespitinde Ziya Gökalp'in önemli bir rol oynadığı kanısındadır. Gezi sırasında tatsızlık çıkmaması adına mümkün olduğu kadar aralarında fikir ayrılığı bulunmayan, hatta birbirlerini tanımakla birlikte ideolojik yakınlığı bulunan isimlerin bilhassa Türkçülerin tercih edildiği tahmin edilir. Servet-i Fünûn yazarlarından Hüseyin Cahit, Harbiye Nâzırı Enver Paşa ve Şehzade Ömer Faruk Efendi ile birlikte Çanakkale cephelerini edebî heyet üyelerinden daha önce gezme imkânı bulmuş ve izlenimlerini de Tanin gazetesinin 6-8 Temmuz 1915 tarihli nüshalarında uzun uzadıya anlatmıştır. Çanakkale'ye davet edilenler arasında gördüklerini uzun uzadıya anlatan tek isim Hamdullah Suphi'dir. Hamdullah Suphi'nin notlarından alınan bilgilere göre; edebî heyet muharebe alanına ulaşmak için Balkan Harbi'nin acı izlerinin hâlâ silinmediği yerlerden geçmek zorunda kalır. Türk ordusunun bozguna uğradığı ve perişan bir şekilde geri çekildiği bu topraklardan geçmek heyet üyelerine çok ağır gelir, çünkü Türk ordusunun Balkan Harbi'nde aldığı ağır mağlubiyet Türk ruhunda utanma hissi yaratır. Çanakkale'de kazanılan zafer, Türk'ün Balkan Harbi'nde kırılan gururunu tamir etmiş ve yerlerde sürünen haysiyetini ayağa kaldırmıştır. Keşan, Balkan Harbi sırasında Bulgarlar tarafından vahşice tahrip edilip adeta taş üstünde taş bırakılmayan bir Türk şehridir. Edebî heyetin harabeye dönmüş olan bu şehre varışına kadar şahit oldukları olaylar, tanıştıkları zabitler, doktorlar ve halkla sohbetleri not edilir. Dikkat çeken husus şudur ki, milletin geleceği konusunda aslında endişeli olan heyet, cepheye koşan halkın azim ve cesaretini gördükçe zaferin artık ordumuzun hakkı olduğu inancını taşımaya başlar. Yolculuk sırasında pek çok savaş hikâyesi, menkıbeler dinler, sağlam Türk evlerinin nasıl yakılıp yıkıldığını, Müslüman halkın nasıl kovulduğunu öğrenirler. Keşan'dan Gelibolu'ya doğru yola koyulan edebî heyet, savaş alanlarına epeyce yaklaştığı için artık gece yolculuğu yapmak zorundadır. Yolculuk yaptıkları bir gece çok büyük, çok renkli ve ihtişamlı bir ışıkla gökyüzünün aydınlandığını görmeleri üzerine yaşadıkları şaşkınlığı anlatırlar. Kafiledekilerin bazıları belirsiz bir duman yığınını andıran gökyüzünde 'fethun' kelimesindeki 'ha' harfini bazıları 'karîb' kelimesindeki 'kaf' harfini bazıları da kelimenin tamamını gördüğünü iddia ederler. Ayvazoğlu, göktaşının bıraktığı bir izde bu okumaları yapmanın hurafe hissinden çok, Türk insanının kurtuluş için bir mucize bekleyişinden kaynaklandığını düşünür. Hamdullah Suphi'ye göre Süleyman Paşa, Gelibolu Yarımadası'na geçmeyi başararak ilk fetih hareketlerini gerçekleştirdiği, Rumeli yollarını Türklere açtığı için Rumeli'nin fâtihidir, bir kahramandır. Namık Kemal ise yenilikçi düşüncesi ve girişimleriyle Türkleri manevî Avrupa'ya yönlendirdiği için önemli bir rehberdir. Balkan savaşları sebebiyle maalesef her iki türbe de büyük zarar görmüştür. Heyet üyeleri gördükleri bu feci manzara karşısında büyük üzüntü duyarlar. Türklerin Balkanlara ilerleyişini başlatmış olan Süleyman Paşa, Türkler için önemli manevî değerlerin temsilcisidir, heyet üyeleri onun türbesine yapılan bu saygısızlık karşısında vatan topraklarını sonuna kadar savunma ve bu saygısızlığın intikamını alma sözü verir. Heyetten önce savaş alanlarını görmüş olan Hüseyin Cahit, Enver Paşa ile yaptığı gezi sonrası izlenimlerinde Süleyman Paşa'nın türbesinin manevi ikliminden söz eder. Ayvazoğlu, geziye katılanlar arasında olmasa da Halide Edib'in Işıldak'ın Rüyası adlı hikâyesinde Çanakkale'ye Süleyman Paşa'nın gözüyle bakarken, milli birlik ve beraberlik için onu simgesel bir kahraman olarak kullanışına dikkat çeker. Gezi heyeti savaşın gerçek yüzüyle ilk defa Gelibolu'da karşılaşmıştır. Türk topçularının düşman uçaklarına karşı isabetli atışlarını bizzat tecrübe eden, sıra sıra dizili toprak kabartıları altında yatan mübarek şehitleri gören heyet, savaş gerçeğini bütün dehşetiyle bu anlarda idrak etmiştir. Hamdullah Suphi, çok sevdiği bir tanıdığının nasıl şehit düştüğünü, bir hücum sırasında yaralandığı halde kanayan yarasının sarılmasını teklif eden nefere; 'Ko, aksın, Balkan muharebesinin karasını ancak bu kan siler!' diyen kahramanın asaletini görünce duyduğu hayreti şöyle ifade etmektedir: 'Dünkü Balkan muharebesinden biraz sonra, böyle bir muharebe nasıl mümkün oluyordu? Bu suali kaç defa kendimize sorduk ve kaç defalar soracağız!' Arıburnu'na varan heyet, topların gürlediği, bombaların patladığı, makineli tüfeklerin işlediği muharebe alanında düşmanla boğuşan yiğitlerin canını yok sayarcasına vatan savunmasına şahit olurlar. Ciddi tedbirler alınmış olmasına rağmen heyet bile tehlikeli anlar yaşar. Ayvazoğlu, şair ve yazarların savaşı bütün çıplaklığıyla görmüş ve yaşamış olmalarına karşın, bunu dile getirmede maalesef aciz kaldıkları kanaatindedir. Cepheyi gezen şairlerden Enis Behiç'in İbrahim Alaeddin'e ithaf ettiği Çanakkale Şehitliğinde adlı manzumesinde 'Düşündüm, sizleri anlatabilen / Bir ilhama sahip olmak isterdim (...) / Utandım bu aciz şairliğimden' diyerek cephede kanla yazılan destanı dile getirmede düştüğü aczi itiraf ettiğini söyler. Ona göre; Mehmed Emin, Hıfzı Tevfik, Orhan Seyfi gibi şairlerin hepsi, yazdıkları manzumelerde, gerçekten Mehmetçiğin kanıyla ve süngüsüyle imzaladığı savunmanın büyüklüğünü anlatmakta zorlanmışlardır. Şair olarak pek tanınmayan Hakkı Süha da duygularını Siperlerde adlı şiirinde anlatmayı denemiş, fakat pek başarılı olamamıştır. Hakkı Süha Bey, Arıburnu eteklerine tırmanırken Ahmet Hâşim'le karşılaştıklarından söz eder. Birinci Dünya Harbi'nin çıkması üzerine askere alınan ve ihtiyat zabitliğine kadar getirilen Ahmet Hâşim, ateş hatlarının nice tehlikelerini yaşamış ve zaferin ne pahasına kazanıldığını ta içinden görmüş olmasına karşın heyete çağrılmamıştır. Haşim'in en zor zamanlarında ateş hattında bulunduğu halde Çanakkale hakkında ısrarla susması, hükümetin savaşı uzaktan takip eden şair ve yazarları savaş destanı yazmaları için Çanakkale'ye gönderirken, onu, zaferin nasıl ve ne pahasına kazanıldığını bizzat yaşayarak görmüş bir şair olduğu halde yok saymasına bağlanabilir. Hakkı Süha, Arıburnu'na tırmanırken Fecr-i Âti şairi Emin Bülent ile karşılaştıklarından da söz eder. Onun da Çanakkale hakkında hiçbir şey yazmamış olmasını şaşırtıcı bulur. Tepelerinden uğuldayarak top mermileri geçen heyet, korkunç muharebeden artakalan enkazı, Türk ve Fransız cesetlerinden oluşan yığınları dehşet içinde seyreder. Heyette yer alan iki ressam Çallı İbrahim ve Nazmi Ziya'nın Şişli resim atölyesinin açılması ve bu atölyede savaşa dair yapılan resimlerden bir sergi hazırlanarak savaşın görsel malzemeyle de etkili bir araç olarak kullanılması kararlaştırılır. İbrahim Alâeddin Gövsa, Çanakkale Cephesi'ne seyahat eden ve oradan 'Çanakkale İzleri' adlı, sonradan kitaplaşan, şiirleriyle dönen şairdir. İbrahim Alâeddin, Çanakkale'ye giden sanatkârlar heyeti içerisinde belki de en verimli sonuçlarla dönen kişidir ve o günlerde henüz 26 yaşındadır. 'Çanakkale İzleri' Çanakkale cephesinin İbrahim Alâeddin'de uyandırdığı hislerin peş peşe terennümünden öte millî ve manevî bir borcu ödeme çabasının yansımaları olarak da düşünülebilir. Kendisi 'Çanakkale İzleri' adlı şiir kitabının daha sunuş bölümünde bu duyguyu şu cümlelerle ifade etmiştir: 'Çanakkale kavgasının şiir (anlam) ve azametini (büyüklük) tespit ve onu insal-i müstakbeleye (gelecek nesillere) nakletmek millî bir borçtur. Bilhassa o borç; suhte-i harbi (harbin yakıcılığını) görmek fırsatına nail olanlar için elbette tezauf eder (iki kat artar).' İbrahim Alaaddin 'Siperler Arasında' şiirinde 18 Temmuz 1915'te Seddülbahir'de kumandan Cafer Tayyar Bey'in refakatinde ileri siperlere doğru giderken gördüklerini anlatır. Şiir şöyle başlar: Kurşunların ıslığından daha nâfiz bir seda '1915 Temmuzunun on üçüncü Salı günü Keşan'dan Gelibolu'ya hareket ederken ayrı kıtalara mensup iki hemşeri askerin uzaktan kısa bir konuşmasına şahit olduk. Yolda duran bir nefer Gelibolu yolunu bir bulut halinde kaplayan kıtalar arasındaki arkadaşına seslenmiş, nereye gittiğini sormuştu. Öteki uzun ayrılıkların maceralarını nakle hiç de müsait olmayan o birkaç saniyelik zamanda mukadderatına tabi, her vakayı memnun bir tevekkül ile karşılayan temiz gönlünü şu cevap ile hülasa etti: Arıburnu'na bal yapmaya!' Mehmet Emin Yurdakul, Çanakkale harp sahasını ziyaret eden heyette bulunan şairlerdendir. O günlerde 46 yaşında olan Mehmet Emin de Çanakkale cephesinden vatanî şiirlerle dönmüştür. O, Osmanlı-Yunan Savaşı (1897) ile Türk şiirinde harp edebiyatı anlayış ve duyarlılığını başlatanlardandır. 'Anadolu'dan Bir Ses Yahut Cenge Giderken' şiiri ile askerlerimizi ve zaferlerini, Türk şiirinde bu konuda bir öncü olarak yüceltmişti. 'Birinci Dünya Savaşı'nın felaketleri sürüp gittikçe Emin Bey'in kalemi de, durmaksızın milletin bu felaketlerini dile getirmeye çalıştı; gönlünden taşan vatan sevgisini, tesellilerini, mazimizi hatırlatarak cesaret telkin eden fikirlerini, istikbal ümitlerini genç nesillerin de kalbine akıtmaya çalıştı.' Enis Behiç, yazdığı şiirlerle, tarihî tecrübe ve tarihî başarılarımızı samimiyetle eserlerinde yorumlaması ve değerlendirmesiyle Millî Edebiyat Dönemi şairleri arasında ayrı bir değere sahiptir. Enis Behiç, asıl başarısını milletimizin büyük sıkıntılı günlerini yaşadığı buhran ve savaş yıllarında tarihimizin parlak devirlerini samimiyetle canlandıran manzumeleriyle göstermiştir. Bu sebeple, (Harbiye Nezareti'nin daveti üzerine) Çanakkale'ye gönderilen edebî heyete dâhil olmuş ve oradan 'Ordunun Duası', 'Çanakkale Şehitliği'nde' gibi şiirlerini getirmiştir. Enis Behiç, 'Türk ozanı, Türk yurdu uğrunda can veren Mehmetçik için sanat sazını inletmeye üşenmemeli. Eğer, kendisini ozan yapan millî çevresinin coşkunluğuna karşı yabancı' kalırsa, o zaman bencillikten başka bir şey yapmamış olur.' diyerek sanat telakkisini ortaya koymuştur. Çanakkale'ye dolayısıyla şehitlere, gazilere ve en genel manada Türk milletine vefa borcunu ödeyen Enis Behiç'in Çanakkale'ye gidişi, maalesef, pek çok Türk edebiyatı tarihi kaynağında, bir cümle ile olsun ifade edilmemiştir. Celal Sahir Erozan da Çanakkale heyetinde yer alan şairlerdendir ve o günlerde 32 yaşındadır. 'Ulu Tanrım, ay yıldızlı al bayrağın / Gölgesi, hiç üstümüzden eksilmesin; / Düşmanların göz diktiği bu toprağın / Ana kalbi, bizim için vursun; âmin.' Celâl Sahir'in Çanakkale'ye gidişi ve bu gidişin onun duyuş ve düşünüşüne nasıl etki ettiği meselesi, maalesef edebiyat tarihlerinde ve diğer kaynaklarda yer almaz. Orhan Seyfi Orhon da Çanakkale'ye giden heyette yer almış şairlerden biridir ve o günlerde henüz 25 yaşındadır. Orhan Seyfi, Bilgi Derneği'nde Gökalp'la tanışır. Daha yirmi beş yaşında şiirleri kitaplara giren Orhan Seyfi, Gökalp'la tanışmasından sonra onun tesiriyle aruzdan heceye döner. Bu, sadece şiirin şeklinde kalmaz, Orhan Seyfi'nin sanat anlayışına da etki eder ve onu Millî Edebiyat içerisine yerleştirir. Orhan Seyfi Çanakkale dönüşü cepheye dair intibalarını yansıttığı dört şiir yazar ve bunları Yeni Mecmua'da yayımlar. 'Gülşenin kalbine düşmüş bir ateş; / Yok, eşsiz dolaşan kumrulara eş./ Serhaddi andıran ufukta güneş/ Alevden bir sancak gibi yatıyor' Ali Canip Yöntem, Çanakkale'ye giden heyette yer alan ediplerimizdendir ve o günlerde 28 yaşındadır. Ali Canip, Çanakkale intibalarını, bizzat cephede edindiği izlenimlerini ve gözlemlerini anlattığı'Çanakkale Muharebesi İntibalarından-Seddü'l-Bahir Grubunu Ziyaret' başlıklı yazısını Yeni Mecmua'nın 'Çanakkale' özel sayısında yayımlamıştır. Edebiyat tarihlerimiz, Ali Canip'in de Çanakkale ziyaretinden hiç söz etmez. '… Sevgili askerlerimize tesadüf ediyorduk. Kimisi bir tarafa çekilmiş Kur'an okuyor, bazısı da namaz kılıyordu. …Herkes kovuğun içinde, tüfeği elinde bekliyor, bazen tek tük kurşun atılıyor. Yine bitmez tükenmez bir intizar. 'karşıdan bir kafa görünse de bir kurşun sıksam!' iştiyakı! Ömer Seyfettin, Çanakkale Cephesini ziyaret eden sanatçılar heyetinde bulunan ve burada edindiği intibaları hikâyeleştirip yayınlayan hikâyeci yazarımızdır. O günlerde 31 yaşındadır. O, 'Çanakkale ile ilgili epik karakterdeki hikâyelerini yazmaya Harbiye Nezareti'nin düzenlediği Çanakkale gezisinden sonra başlar. Bu hikâyeleri Yeni Mecmua 'da 'Yeni Kahramanlar' seri başlığı altında yayınlar.' Hakkı Süha Gezgin de Çanakkale Cephesi'ni ziyaret eden heyet arasında yer alır ve o zaman 20 yaşındadır. O da dönüşte cephe intibalarını çeşitli dergi ve gazetelerde neşreder. 'Bütün milletler zaferi kazanan meçhul kahramanları i'zaz (saygı göstermek) ve takdis (kutsamak) için hususi matem günleri, hususi merasim ihsas etmişlerdir. Fakat biz istiklâlimiz için kanlarını veren neferleri, o adsız kahramanları unutur ve onların sefalet içinde dilenmesine lakayt bir seyirci kalırız… Daha dün avuçlarımız kıvılcımlanıncaya kadar alkışladığımız kahramanları türlü nevi sefalet içinde bırakan bu cürüm ve günahımızın azametini (büyüklüğünü) müdrik miyiz?' Çanakkale'ye giden sanatkârlar heyetinde Hamdullah Suphi Tanrıöver de vardır. Hamdullah Suphi o günlerde 30 yaşındadır. O da Çanakkale'ye dair gözlem ve izlenimlerini 'Gördüklerimiz I' başlıklı bir yazı ile İkdam gazetesinde neşreder. 'Gördüklerimiz I' yazısı, Hamdullah Suphi'nin Çanakkale Cephesi hakkındaki müşahedelerini milli romantik duyuş tarzıyla aktardığı bir metindir. Çanakkale Cephesi'ndeki Mehmetçiği 'Onlar muharebeye yarış ederek gidiyorlardı.' diyerek tarif ettikten sonra müşahedelerine şu cümlelerle devam etmiş ve 'Alaylar arasında 'Hangimiz daha evvel ateşe gireceğiz?' diye bir iddia başlamış ve bir alay, ötekini geçmişti.' demiştir. Kafilenin İstanbul'a dönüş tarihi 23 Temmuz 1915'tir. Edebiyat Heyetindeki isimler İstanbul'a dönüşlerinde Sabah gazetesinde (24 Temmuz 1915) Hitabe-i Şükran başlığıyla ortak bir beyanname neşrederler. Beyannamenin başında şu ifadelere yer verilir: Çanakkale muharebelerini ve zaferinin yansımalarını, Türk edebiyatının hemen her türünde görmek mümkündür. Ancak ilk tepkinin şiir türünden geldiğini söylemek yanlış olmaz. Bu durum doğal ve beklenen bir sonuçtur. Çünkü şiir biraz da edebiyatın kalbi gibidir. Dışarıdan gelen etkilere ilk tepki oradan yükselir. Dolayısıyla Çanakkale'ye dair edebî faaliyetlerde ilk örneklerin şiir türünden gelmiş olması normaldir. Nesir türünde ise en çabuk hatıralar yayınlanmış; üzerinde çalışılması ve düşünülmesi gereken hikâye ve roman türünün örnekleri ise daha geç verilmiştir. 'Geç' ifadesi gecikme anlamında değil, kronoloji manasınadır. Çanakkale Muharebeleri ve Zaferi, kahraman Türk milletinin kanıyla, canıyla ve şerefiyle yaptığı bir destanıdır. Destanların yazılması yapılmasından daha uzun sürmüştür. Bu, Çanakkale için de böyledir. Bugüne kadar Çanakkale için atılan adımların tam değil, belki tamamlayıcı olduğunu söylemek mümkündür. Çanakkale'nin ulusal ve uluslararası düzeyde şiiri, romanı, hikâyesi ve tiyatrosu yazılamamış; resmi yapılamamış; bir müzik eseri oluşturulamamış; filmleri yapılamamıştır. Harp edebiyatı, bir milletin yaşadığı çetin mücadeleler karşısındaki dayanıklılığı, birlik ve beraberliği, tarihî farkındalığı göstermesi noktasında başvurulabilecek temel kaynaktır. Avrupa ve Amerika, zengin bir harp edebiyatı geleneği yaratmasını bilmiştir. Türk edebiyatına bakıldığında üzücü bir tablo karşımıza çıkar. Türk tarihinin son iki yüz yılı büyük dramlarla sonuçlanan, derin travmalara yol açan savaşlarla dolu olduğu halde, harp edebiyatımız yok denecek seviyededir. İnci Enginün, bu vahim durum karşısında 'Bütün dünyada savaş ve savaşın yarattığı psikoloji öylesine derinden işlenirken, ya bizim geçirdiğimiz tecrübeler?' demekten kendini alamaz. Yahya Kemal, söz konusu durumu 'Edebiyatımız Niçin Cansızdır' adlı yazısında yer verdiği bir hikâye ile anlatır: 'Büyük harpte, on cephemizin ateşinde hazır bulunmuş çok güzîde ve edebiyat meraklısı bir askerimizin elinde bir gün Çanakkale destanımıza dair Fransızca, mâruf bir eserimizi gördüm; yine bize dâir ve yine Fransızca olmak üzere, buna benzer daha kitapları vardı. Bunu görünce kalbimde bir acı hissettim. Döktüğümüz kanın bile manzarasını Fransızcadan seyretmeğe mahkûmuz dedim. Bizim harp cephelerimiz, edebiyatımızda bin bir safhalarıyla yokturlar, demek ki çok eski harplerimiz gibi bunlar da, seneler geçtikçe unutulacaklardır.' (Derlenmiştir.)

Çanakkale Savaşı'na giden 'Edebiyat Heyeti'

DUYGU VE DÜŞÜNCELERİ ANLATMAK İÇİN BİR HEYET