Cesetler üzerinde incelemeler yapan Osmanlı tabibi Emir Çelebi

Osmanlı tıbbına pek çok katkısı olan Emir Çelebi, bir Anadolu çocuğuydu ve ilk tahsilini Edirne'de yaptı. Ardından Mısır'a giderek Kahire'de tıp öğrenimi gördü ve orada uzun süre kalıp Kalavun-Mansûriye Hastanesi'nin başhekimi oldu. Emir Çelebi, 1622-23 Akdeniz seferine çıkan ve Kahire'ye giden Kaptanıderya Recep Paşa'nın özel hekimliğini yaptı. Daha sonra İstanbul'da Hassa hekimleri arasına girdi ve kısa zamanda sarayın hekimbaşılığına yükselerek ölümüne kadar I. Mustafa, II. Osman ve IV. Murad dönemlerinde bu görevi sürdürdü. Kendisine Eskişehir'in önemli bir kazası olan Mihalıççık arpalık olarak verilmişti. Kaynaklarda Unkapanı'nda bir muayenehane açtığı da yazılıdır. Sultan IV. Murad devrinde hekimbaşılık yaparken Sadrazam Bayram Paşa ve Silahtar Mustafa Paşa başta olmak üzere padişahın çevresinden bazı düşmanlıklara maruz kaldı. Silahtar Mustafa Paşa'nın Hassa hekimliğine tayin etmek istediği bir yakınına karşı çıkması üzerine padişaha afyon kullandığı ihbar edildi. Sultan IV. Murad, sert mizaçlıydı; tütün, içki ve yangın çıkması ihtimali nedeniyle kahvehaneleri yasaklamıştı. Bunun üzerine IV. Murad, bir satranç maçı sırasında Emîr Çelebi'ye fazla miktarda afyon yutturarak ve panzehir almasının fayda etmeyeceği derecede oyunu uzatarak onu ölümle cezalandırdı. Kaynaklarda hem iyi bir hekim hem de iyi bir âlim olduğu belirtilmektedir. Hoşsohbet ve tatlı dilli bir kişi olup iyi satranç bilirdi; bu sebeple IV. Murad'ın musâhipleri arasında yer almıştı. Emîr Çelebi ayrıca ince zevkli olarak tanınıyordu ve devrinin meşhur bir lâle meraklısıydı. Bazı eserleri bulunan Emîr Çelebi, özellikle Enmûzecü't fi't Tıb adlı kitabıyla ün kazanmıştır. Kaptanıderya Recep Paşa adına yazdığı bu eserin önsözünde eskileri aynen almanın hatalı olduğunu yazar. Örnek olarak mahmûde (scammonia) bitkisini verir ve İbn Sînâ devrindeki mahmûde ile kendi devrindeki mahmûdenin, hatta Antakya, İstanbul ve Mısır'da yetişen cinslerin tesirlerinin aynı olmadığını bildirir. Enmûzecü't fi't Tıb havanın, toprağın ve iklimin nitelikleriyle ilgili sağlık bilgileri bölümüyle başlar ve anatomiden kısaca bahsettikten sonra hastalıklarla ilâçlarının teker teker açıklamasına geçer. Emîr Çelebi kitabın anatomi kısmında, savaş alanlarındaki yaralılardan ve ele geçen Hristiyan kadavralarından faydalanarak hekimlerin anatomi bilgilerini arttırmaları gerektiğini ileri sürmektedir. Bu o dönem için devrim niteliğinde bir açıklamadır. Eserin sonundaki deontolojik bölümde ise hekimlere bazı öğütler verir. Kitap, daha önceki tıp yazmalarından yapılmış bir derleme olmakla birlikte Emîr Çelebi'nin şahsî araştırmalarını da ihtiva eder. Enmûzecü't fi't Tıbb'ın başta Süleymaniye olmak üzere çeşitli kütüphanelerde birçok yazma nüshası bulunmaktadır. Çok rağbet görmüş olan eser, sonraki asırda Hekim Âmidî Rızâ Efendi tarafından Kitâbü'l-Muhtasar fi't-Tıbb adıyla özetlenmiştir. Emîr Çelebi'nin diğer eserleri Netîcetü't-Tıbb ve Garîbü'l-Hekîm olup Netîcetü't-Tıbb'ın İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi Enstitüsü, British Museum ve Süleymaniye Kütüphanesi'nde çeşitli nüshaları bulunur.

Cesetler üzerinde incelemeler yapan Osmanlı tabibi Emir Çelebi

EMİR ÇELEBİ KİMDİR?