Cesetler üzerinde teşrih yapan Osmanlı hekimi

Tıp ilmine daima önem veren ve onu geliştirmeye çalışan Osmanlı âlimleri, İbn-i Sinâ'nın açtığı yolda ilerlemişler, onun tıp alanındaki keşiflerine ilaveler yapmaya çalışmışlardı. 17'inci asırdan itibaren, tıp ilmine Batı'dan alınan bilgiler de dâhil edilmeye başlandı. Bilhassa amelî tıbba önem vermişler, hastanelerini iyi şartlar içinde tutmaya gayret göstermişlerdi. Bu derecede savaşan bir devletin, pratik tıbba ve cerrahiye ağırlık vermesi ise oldukça doğal bir gelişmeydi. Operatör Amasyalı Sabuncuoğlu Şerafeddîn, 1465'te Fatih Sultan Mehmet'e sunduğu Türkçe Cerrâhiyye-i İlhâniyye'sinde, devrinin operatörlük sanatını renkli resimler de koyarak çok iyi izah etmişti. Sonraki asırda Antakyalı Davud, bu yolda devam etti. 15'inci asırda Ahî Çelebi, idrar yolları üzerindeki mühim eserini yazdı. 17'inci asır başlarında Şeyhu'l Haremeyn Şemseddîn Efendi, kaleme aldığı Teşrîhu'l Ebdân'ında, Vasabius'un De Humani Corporis Fabrica'sından faydalandı. Osmanlı tıp kitaplarının bir kısmı resimliydi. İstanbul'un fethinden önce Hacı Paşa, Şifâ'ü'l Eskaam'ında hastalıkların klinik arazi ve teşhisini çok iyi açıklamıştı. 16'ıncı asır sonlarında, Kaamûsü'l Hikme ve't Tıb'ta Arapça tıp terimleri Türkçeleştirilmeye başlandı. Ahmed bin Mehmed, İstanbul'da tıp tahsil etmiş, Hindistan'a gidip Şâh-ı Cihân'ın hususi hekimi olmuş, İstanbul'a dönüp Kaamûsü'l Enbâ'sını telif etmişti. Organ naklinin ilk emareleri de görülmüştü. IV. Murâd'ın hekimi Emîr Çelebî, 1624'te Enmûzec fi't Tıbb'ında cesetler üzerinde teşrih yaptığından bahseder. Ayaşlı Şaban Efendi'nin eş-Şifâ fi Tedbîri'l Mevlûd'u, kadın, doğum ve çocuk hastalıkları üzerinde devrinin en iyi eseriydi. 18'inci asırda artık Avrupa tıp kitapları, doğrudan Türkçe'ye tercüme edilmeye başlandı. Akıl ve ruh hastalıkları çoktan ayrı branşlar olarak ayrılmıştı. Sinoplu Mü'min Çelebî, 1453'ten önce II. Murâd'a sunduğu Zahıyre-i Murâdiyye'sinde 25 bâb halinde akıl, ruh, sinir hastalıklarını incelemişti. Sonra ünlü Osmanlı akıl ve ruh hastaneleri yükselmeye ve tıp medreselerinin ihtisas klinikleri olarak da kullanılmaya başlandı. Osmanlılar 19'uncu yüzyıla kadar akıl ve ruh hastalarının tedavisinde dünyanın en üstün çizgisini muhafaza ettiler. Şuûrî Efendi, Mir'at Emzice'sinde, ruh hastalarının musiki ile tedavisini anlatır. Akıl hastalarını tedavi etmeyi Avrupa, Türklerden öğrenmiş; Avrupa'dan çok önce akıl hastalarına özel hastaneler kurmuşlardı. 1818'de Fransa'da akıl hastaları, hasta kabul edilmez; hayvanlardan ve canilerden kötü muamele görür, eski asırlarda ise yakılırdı. Osmanlı devletinde yaşayan Rumlar da, Türklerin delileri hastaneye yatırması ile alay edip kendi cemaatlerindeki delileri, vücutlarına giren şeytanı kovmak için döver, aç ve susuz bırakırlardı. Osmanlı hekimleri, 'ateh-i kable'l mîâd' dedikleri erken bunama, 'mâl-ü hülyâ' dedikleri melankoli ve 'kara sevda' dedikleri histeriyi birbirinden ayırabiliyor; her birini ayrı ayrı tedavi ediyorlardı. Kanuni Sultan Süleyman, Süleymaniye Külliyesi içinde erkek; zevcesi Hürrem Sultan ise kadın akıl hastaları için birer hastane yaptırdı. Zaten İstanbul ve diğer şehirlerde de daha önceden yapılmış benzeri hastaneler mevcuttu. En ünlüsü, Kanuni'nin dedesi II. Bayezid'in Edirne'deki Bayezid Hastanesi'ydi. Edirne hastanesinde ruh ve akıl hastaları, çiçek, yemek ve musiki ile tedavi ediliyordu. Hangi hastalara hangi çiçek, yemek ve hangi makamdan musikinin iyi geldiği, hekimlerce tespit edilirdi. Bu iş için hastanenin on müzisyeni mevcuttu. Diğer hastanelerde de musiki ile tedavi bulunuyordu. Fatih Sultan Mehmet'in hocası Akşemseddin, Maddetü'l Hayât'ında, aynen şöyle yazar: 'Cümle marazların, suret-i nev'iyyesi hasebiyle (çeşitleri bakımından), nebât ve hayvanlarda olduğu gibi, tohumları ve asılları vardır, ot tohumu ve ot kökü gibi bunlar gözle görünmez.' 1450'li yıllarda Akşemseddin'in kaleme aldığı bu eser, Pasteur'ün mikroskopu bulduğu yıllardan 4 asır önceydi. Bu icat olmasa, pek çok hekim, aynı şeyi söylemekten öteye gidemezdi. O dönemlerde öldürücü nitelikte olan suçiçeği hastalığına karşı geliştirilen çiçek aşısı da Osmanlı'nın tıp alanındaki başka bir keşfiydi. 1695'te İstanbul'da çocuklara çiçek aşısı yapılırdı. 1721'de Lady Montague, İstanbul'da İngiltere sefiresi iken bu aşının nasıl yapıldığını görüp İngiltere'ye dönünce anlatmıştı. Türklerin asırlarca uyguladıkları çiçek aşısına Avrupa uzun müddet direndi. Ancak 1764'te Fransız Tıp Akademisi bu aşının 'faydalı olabileceğini' kabul etse de, XV. Louis 1774'te suçiçeğine yakalandı, aşı yapılması teklifini reddetti ve öldü. Aşının gelişimi ile ilgili hazırladığımız 'Eski Türk kavimlerinden dünyaya tıbbi miras' adlı haberimizi okumak için tıklayın. Avrupa'da ilk aşı ancak 1796'da İngiltere'de yapıldı. Keşfin Osmanlıdan gelmesi, Avrupa'yı çok uzun müddet tereddütte bıraktı. Rahipler bu aşıyı yaptıranın dinden çıkacağını ilan ettiler. Hâlbuki Lady Montague, İstanbul'da çocuğunu aşılatmıştı. 1759'da Voltaire, çiçek aşısını savundu. Ama uzun müddet hekimler Kilise'den çekindiler. Avrupa'da dinsiz olarak şöhret yapmış Voltaire'e kulak asan olmadı. Lady Montague, Osmanlı Devletinde aşılanıp da ölen tek kişinin olmadığını yazıp söylemesine rağmen, inandırıcı olmadı. Kesin şekilde Batı tıbbının kabul ve tatbik edilmesi, Şânizâde Mehmed Atâullâh Efendi ile başladı. Şânizâde, Batı dillerinin birkaçına ve Doğu dillerine hâkimdi. Batı tıp terimlerini Latinceden Arapçaya aktardı. Osmanlı icadı olan bu Arapça köklerden (cezr) üretilmiş binlerce kelime, Arap ülkelerinde de kabul edildi. 1897'de Dr. Es'ad Feyzi Efendi ile Osmanlı tıbbında röntgen devri de başladı. 'Esad Feyzi, tıpta bir ilki gerçekleştirdi' adlı haberimizi okumak için tıklayın.

Cesetler üzerinde teşrih yapan Osmanlı hekimi

İBN-İ SİNA’NIN İZİNDEN GİTTİLER