Coğrafya ve astronomi çalışmalarıyla bir Osmanlı denizcisi: Seydi Ali Reis

Denizcilik, astronomi ve coğrafya çalışmalarıyla tanınan Seydi Ali Reis, denizci bir ailenin çocuğu olarak İstanbul'da dünyaya geldi. 🔷🔷🔷 Seydi Ali Reis'in dedesi, Fatih Sultan Mehmet döneminde Tersane'de kethüdalık yapıyordu. Babası Hüseyin'in de bu meslekte olduğu bilinen Seydi Ali Reis, Galata'da doğup büyümüş ve bu nedenle de 'Galatalı' olarak anılmıştı. Küçük yaşlardayken denizcilikle tanışan Seydi Ali, tersanede çalışmaya başlamış ve ilk olarak kâtiplik görevi yapmıştı. Şiirlerinde yer verdiği 'Kâtibi' mahlasının da bu mesleği nedeniyle olduğu bilinir. Seydi Ali kısa zaman sonra Tersane kethüdalığı görevine yükseldi ve 1522 yılında henüz genç yaşlardayken Kanuni'nin Rodos Seferi'ne katıldı. 🔷🔷🔷 Osmanlı tarihinin ünlü denizcisi Barbaros Hayreddin Paşa himayesinde çalışan Seydi Ali, Akdeniz coğrafyasını tüm detaylarıyla öğrendi. Preveze Deniz Savaşı'nda da aktif görev alan Seydi Ali, Sinan Paşa'nın kaptan-ı derya olduğu dönemde 1551 yılında gerçekleşen Trablusgarp seferine katıldı. Tarihi kaynaklara göre Seydi Ali, Piri Reis'in görevlendirdiği sipahi oğlanları zümresinde yer alıyordu ve denizcilikteki kabiliyeti nedeniyle 1553 yılında Mısır kaptanlığına getirildi. 🔷🔷🔷 Seydi Ali, ilk olarak Kanuni'nin Nahcivan seferine hazırlık amacıyla Halep'e gitmiş, ardından Basra'ya yola çıkmıştı. Bir kılavuzun raporu ile körfezde dört Portekiz gemisinin bulunduğu öğrenildi ve Seydi Ali Süveyş'e gitmek üzere yola çıktı. Umman sahili civarında 25 gemiden oluşan Portekiz donanmasıyla karşılaşıldı ve ilk çarpışmada Seydi Ali galip geldi ve Portekizliler geri çekilmek zorunda kaldı. Portekizliler, Seydi Ali'nin mürettebatını takip ederek Sûret Limanı açıklarına geldiler. Seydi Ali, denizcileriyle birlikte 2 ay boyunca kıyıyı siper edinerek mücadele etti. 🔷🔷🔷 Osmanlı gemilerinin zarara uğraması ve tamir edilemez duruma gelmesi nedeniyle deniz yoluyla Mısır'a gitmek imkânsız hale geldi. Seydi Ali gemilerin satılmasını ve ücretinin İstanbul'a gönderilmesini emretti. Daha sonra Pakistan ve Hindistan üzerinden Afganistan'ın Kâbil, Özbekistan'ın Semerkant, Buhara ve Hârizm şehirlerine ulaştı. İran'ın Horasan şehri üzerinden Meşhed'e geçti ve ardından Bağdat'a gitmek üzere yola çıktı. Seydi Ali Reis, Basra'dan çıkışının ardından farklı coğrafyalarda bulunmak zorunda kalmış ve 3 yıl 7 ay sonunda Osmanlı topraklarına dönebilmişti. 🔷🔷🔷 Üstlendiği görev ve Hint donanmasının durumu ile ilgili derlediği bilgileri Kanuni Sultan Süleyman'a bildirebilmek amacıyla 1557 yılında Bağdat'tan ayrıldı. 2 ayın ardından İstanbul'a ulaşan Seydi Ali, bulunduğu yerlerdeki hükümdarlardan aldığı 18 mektubu Kanuni'ye ulaştırdı ve yaşanılan olayları anlattı. 📌 Osmanlı'nın ünlü denizcileri Seydi Ali, gerçekleştirdiği başarılarla Kanuni Sultan Süleyman ve Rüstem Paşa'nın ihsan ve iltifatlarına mazhar oldu. 🔷🔷🔷 Seydi Ali'nin Hindistan'da bulunduğu dönemde öldüğü haberi payitahta ulaştığı için Mısır kaptanlığına bir başkası getirilmişti. Seydi Ali önce Çatalca'da Diyarbekir timar defterdarlığında görevlendirilmiş; ardından 1560 yılında Galata'daki gemi reisliklerinden birine tayin edilmişti. Seydi Ali, ikinci defa Hint kaptanlığı görevine layık görülse de bu görev, 5 gün sonra Sefer Reis'e verildi. 🔷🔷🔷 Onun yaşadığı olaylar Osmanlı divanında başarısızlıktan çok 'talihsizlik' ile özdeşleşti. Donanmayı Basra'dan çıkarma görevinde başarısız olmuş; ancak başına büyük olaylar gelmiş ve uzun bir yolculuk sürecinden geçmişti. Bu nedenle onun bu yaşadıkları 'Başına Seydi Ali halleri geldi' şeklinde deyimleşmiş ve bu tür talihsiz olaylarla karşılaşanlar için kullanılır olmuştu. 📌 Preveze Deniz Zaferi nasıl kazanıldı? Seydi Ali Reis, emekliliğinin ardından 1562 yılındaki vefatına değin, 2 yıl boyunca eser telif etti. 🔷🔷🔷 Âlim ve şair bir kişiliğe sahip olan Seydi Ali'nin Galata'da bulunan konağı, ilim ve şiir yuvası haline gelmiş ve dönemin entelektüellerinin buluşma yeri olmuştu. Konak, günümüze ulaşmamıştır. Bilim ve sanatla yakından ilgilenmiş, şiir yazmış; astronomi ve coğrafya bilgisini kaleme aldığı eserler bırakmıştır. Seydi Ali, kaleme aldığı Hulâsatü'l Hey adlı eserini astronomi ve matematik dersleri aldığı hocası Hamdullah bin Şeyh Cemaleddin Efendi'nin tavsiyesi ile yazmıştı. 🔷🔷🔷 Hocası astronomi ve matematik alanında Arapça ve Farsça eserlerin yanı sıra bir de Türkçe eserin bulunması gerekliliğinden bahsetmiş ve Ali Kuşçu'nun kaleme alarak Fatih Sultan Mehmet'e sunmuş olduğu Er-Risâletü'l Fethiyye adlı eseri tavsiye etmişti. Böylece Seydi Ali, Osmanlı medreselerinde en çok okutulan önemli eserlerden birinin tercümesini gerçekleştirdi. 📌 Ancak Seydi Ali kitabı sadece doğrudan tercüme etmekle kalmamış; Kadızâde ve Kutbüddîn-i Şîrâzî'nin eserlerinden de konu ile ilgili şerhler ilave etmişti. Eser, Kanuni'ye 1548 yılında sunuldu. Seydi Ali'nin kaleme aldığı Mir'ât-ı Kâinat'ın yazım tarihi tam olarak bilinmese de Delhi'de bulunduğu dönemde Hümayun Şah'ın ısrarı üzerine yazıldığı bilinir. 🔷🔷🔷 Hümayun Şah, usturlap hesabını 'hiç değilse bir yıl içinde olabildiğince öğrenmek' istemiş; onun bu ısrarı üzerine Seydi Ali 5 makaleden oluşan Türkçe bir eser kaleme almıştır. Kitapta, usturlabın yapımı, nasıl kullanılacağı, güneşin yüksekliği ve yıldızların uzaklığı, kıblenin ve öğle vaktinin belirlenmesi, trigonometrik hesaplamalar ve bir nehrin genişliğini ölçebilme gibi konuları detaylarıyla anlatmıştır. 📌 İslam uygarlığındaki astronomi çalışmaları Kaptan ve gemicilerin kılavuza gerek kalmadan Hint denizinde sefer yapabilecekleri türden bilgileri ise Kitâbü'l-Muhît fî ilmi'l-eflâk ve'l-ebhur eserinde kaleme almıştır. 🔷🔷🔷 Kitapta yön bulma, gök cisimlerinin, yıldızların aralıklarının ölçülmesi ve yıldızların yüksekliğinin hesabı, zaman hesabı, takvim, güneş ve ay yılları; pusula taksimatı; Hindistan'ın rüzgâr altı ve rüzgâr üstü kıyıları, Hint denizindeki adalar, takımadalar gibi bilgilere yer verilmiştir. Seydi Ali ayrıca kaptanların faydalanabileceği astronomiye ait çeşitli bilgileri ve bazı limanlar arasındaki uzaklıkları, muson gibi mevsim rüzgârları ve bunların çeşitli takvimlere göre başlangıç tarihlerini, ulaşım yolları ve büyük fırtınalar çıktığında alınacak tedbirleri de kaleme almıştır. Denizci #SeydiAli, görev için çıktığı #Osmanlı topraklarına ancak 3 yıl 7 ay sonunda dönebildi. Hem başından geçen tüm olayları kaleme aldı hem de denizcilik, astronomi ve coğrafya alanında yol gösterici eserler yazdı. https://t.co/b6GefYARDB— Fikriyat (@fikriyatcom) February 1, 2021 Seydi Ali, arkadaşlarının ısrarı üzerine, Bağdat'a dönüşünde 3 küsur yılda başından geçenleri edebi ve hikâye üslubunda kaleme alarak Mir'âtü'l Memâlik adlı eserde anlatmıştır. 🔷🔷🔷 Hint kaptanlığına tayininden itibaren başına gelen olaylar, bulunduğu memleketler, tanıştığı hükümdarlar, ziyaret ettiği türbelere değinen Seydi Ali'nin bu eseri bir seyahatname niteliğindedir. Astronomik aletler üzerine kaleme aldığı bir diğer eser ise Risâle-i Zâtü'l-Kürsî'dir. 🔷🔷🔷 Bu eseri Arapça, Farsça ve Türkçe risâlelere her zaman ihtiyaç olduğu halde bunların birçok şehirde bulunmaması sebebiyle kaleme aldığını belirtir. Öte yandan Arapça ve Farsça eserlerin mevcut olsa dahi herkesin bu kitaplardan istifade edemediğini; bu nedenle Türkçe özet halinde fayda sağlamasını umduğu bir risale yazmıştır. 🔷🔷🔷 ------------------------------------------------------------------------------ ** Fikriyat.com'un ürettiği özel içeriklere ulaşmak için tıklayınız: https://www.fikriyat.com/fikriyat-ozel ***Podcast kayıtlarıyla İslam'dan fıkha, edebiyata, tarihe dair bilgiler içeren programları dinleyebilir ve güncel olayların tarihte yer alan örnekleriyle, edebiyattan sanata dair birçok içeriği de takip edebilirsiniz: https://www.fikriyat.com/podcast ***Dijital medyanın tüm mecralarında yer alan Fikriyat.com sosyal medyada da aktif olarak faaliyet gösteriyor: TWITTER: https://twitter.com/fikriyatcom INSTAGRAM: https://www.instagram.com/fikriyat/ FACEBOOK: https://www.facebook.com/fikriyat/ PODCAST'LER: https://www.fikriyat.com/podcast MOBİL UYGULAMASI https://play.google.com/store/apps/details?id=com.turkuvaz.fikriyat Ayrıntılı bilgi: https://www.fikriyat.com/kultur-sanat/2020/07/10/dijital-medyaya-yeni-bir-soluk-getiren-mecralar-fikriyatcom-ve-vav-radyo

Coğrafya ve astronomi çalışmalarıyla bir Osmanlı denizcisi: Seydi Ali Reis

SEYDİ ALİ REİS KİMDİR?