Dünyada ilklere imza atan sanayi tesisi; Tophane-i Amire

📌Bulunduğu semte adını veren ve Osmanlı'nın en önemli sanayi tesislerinden biri olan Tophane-i Amire'nin yapımına Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u fethetmesinden hemen sonra başlandı. Galata surları dışında ormanlık araziye yapılmış olan tophane, üç kubbeli küçük bir bina olarak inşa edildi. Savunma sanayinin unutulmaz isimleri 📌Kurulmaya başlandığı tarihten I. Dünya Savaşı'na kadar önemini koruyan Tophane-i Amire'ye ilk kışla II. Bayezid döneminde eklendi. Ancak tesisin son şeklini alması Kanuni Sultan Süleyman dönemine rastlar. İstanbul'un az bilinen 10 eski sanayi kuruluşu 📌Kanuni Sultan Süleyman devrinde, Fatih Sultan Mehmet ve II. Bayezid'in inşa ettiği Tophane-i Amire müştemilâtına ait bütün binalar yıkılarak, yerlerine yeni ve büyük bir Tophane binası yapıldı. 📌Yeni yapılan Tophane-i Amire müştemilâtı içinde humbara kârhânesi, dökümhane kârhânesi, kundakhâne, marangozhane, topçubaşı ve dökücübaşı odaları, topçu ve dökücü asitaneleri (kışlaları) Sarıyer toprağı kesme kârhânesi, kalıp kârhânesi, falya delme kâr hanesi, top arabası ve tekerlekleri kârhâneleri gibi kârhâneler vardı. 📌Tophane-i Amire'de, dünyanın ilk seri atışlı sahra topunun döküldü. Top dökümüyle ilgili Evliya Çelebi'nin verdiği bilgilere göre, ocaklarda çam odunu yakıldı. Top döküleceği gün tüm görevliler ocak başına toplandı ve 'Allah Allah' dedikten sonra ocağa ilk ateşi verildi. Ateş bir gün bir gece boyunca yandı, ocak durmadan çam odunuyla beslendi. Sultan Abdülhamid'in ülkeyi ihya eden fabrikaları 📌Ocakçılar keçe elbiseler giyip yine keçeden sadece gözlerini açıktan bırakan külahlar takarlardı. Top döküleceği zaman sadrazam, şeyhülislam, kazasker gibi devlet büyükleri çağrılır, daha sonra dökümhanenin kapısı kapatılır, dökümcübaşı 'Sultanım, din-i mübin aşkına zekât ve sadakanızdan altın, kuruş, ne olursa şu tunç denize bırakın' derdi. Bu arada ocak etrafında kırk elli kadar kurban edilirdi. Dökülen toplar bir hafta kalıbın içinde soğumaya bırakılır, daha sonra ustalar son işlemleri yapıp topa şeklini verirlerdi. Ülkelerin bilinmeyen gizli silahları 📌Tophane-i Amire, yangın ve patlama gibi sebeplerle tarih içinde birçok kez yıkılıp yeniden inşa edildi. En kapsamlı değişiklik ve eklemeler III. Selim döneminde yapıldı. Bu dönemde fırınlar geliştirildi ve hareketli modellere önem verilmeye başlandı. 📌Top döküm binalarına Evliya Çelebi Seyahatnamesine göre, Galata Kulesi'ni kuşatan surların kuzeye Tophane kapısından ulaşılıyordu. Tophane-i Âmire 1743 yılında tamamen yıkıldı ve günümüzdeki haliyle tekrar yapıldı. Binanın dıştan bütün bağlantı taşları top namlusu şeklinde yapıldı. 📌Günde iki kez talim, üç kez manevra zorunluluğu getirilince talim yeri ihtiyacı doğdu. Meydan, bronz toplarla ağaçlar kaldırılarak talimgâha dönüştürüldü. Ayrıca topçu ve top arabaları için topçu kışlalarıyla beraber Top Arabacıları Kışlası inşa edildi. 📌III. Selim döneminde yapılan Topçu Kışlası, Top Arabacıları Kışlası, dökümhanenin bir kısmı ve Arabacılar Kışlası Camii 1823 yılındaki Firuzağa yangınında yanınca II. Mahmud, Tophane-i Amire'de kapsamlı bir onarıma gidildi. Bu onarımda, yanan caminin yerine Nusretiye Camii yapıldı. Ayrıca kagir bir vapur malikanesi ile malzeme fabrikası eklendi. 📌Daha sonraki yıllarda Tophane-i Amire bünyesinde başka yapılar da inşa edildi. Son dönemlerinde Tophane-i Amire'de bulunan yapılar şu şekildedir: Top dökümhanesi, vapur makinehanesi, marangozhane, demirhane, çarkhane, saraç atölyesi, nakkaş atölyesi, alethane, terzihane, avadanlıkhane, mastarhane, kılıçhane, tüfenkhane, sandık ve model atölyeleri. 📌Zeytinburnu Demir Fabrikası'nın 1846 yılında faaliyete geçmesiyle top ve diğer silahlar burada dökülmeye başlandı. 1850 yılında fabrikanın tam kapasiteyle çalışmaya başlaması sonucunda Tophane-i Âmire'deki top dökümü yavaş yavaş kaldırıldı. 📌Bu tarihlerden sonra Zeytinburnu Fabrikası'nda dökülen toplar yine burada dövülüp tavlandıktan sonra, kaba haliyle soğuk işlerinin yapılması için Tophâne-i Âmire'ye gönderilirdi. Burada tornadan geçirilen toplar, perdahlanmak ve diğer işlemleri yapılmak üzere ilgili bölümlere gönderilirdi. Tophâne'de büyük bir çarkhâne, namlu delme ve yiv açma, nişangâh ve kama şubeleriyle namlu tavlama ve sulama tesisatları bulunmaktaydı. 📌Kârhâne, Tophane-i Amire müştemilâtında top dökümünün gerçekleştirildiği binaydı. Dökümhane de denilen bu yapı ilk defa Fatih Sultan Mehmet tarafından yaptırıldı. Bu bina, iki parçalı ve çok büyük çapı toplar dökebilecek kadar büyük ve bu anlamda döneminin en iyi dökümhane binasıydı. Matrakçı Nasuh'un İstanbul gravüründen kârhânenin, üç kubbeli veya üç bacalı bir bina olduğu görülür. Kanuni, üç kubbeli bu binayı yıktırarak yerine iki kubbeli daha büyük bir bina yaptırdı. 📌Talimhane, yeni üretilen topların sağlam olup olmadıklarının kontrol edildiği ve aynı zamanda topçu neferlerinin top atış talimi yaptıkları alandı. İstanbul'un ilk talimhaneleri, II. Bayezid zamanında Etmeydanı ve Okmeydanı'nda yapıldı. Talimhânecibaşının idaresindeki bu alanlarda, sadece okçu ve tüfekçi neferleri talim yaparlardı. 📌Tophane-i Amire'ye ait ambar ve mahzenler bulunuyordu. İstanbul'da ve taşradaki kalelerde bulunan bütün bu ambar ve mahzenlerin idaresi topçubaşıların sorumluluğu altında idi. Tophane-i Amire'ye ait bu mahzenlerin savaş zamanlarında kullanılmak üzere her zaman dolu bulundurulmasına dikkat edilirdi. 📌Günümüze iki dökümhane binası ile Kalıphane olduğu düşünülen bir yapının kaldığı Tophane-i Amire, 1995 yılından sonra Askeri Müze'nin deposu olarak kullanıldı. 1992 yılında Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'ne devrilen binalar, günümüzde çeşitli sergi ve etkinliklerde kullanılmaktadır.

Dünyada ilklere imza atan sanayi tesisi; Tophane-i Amire

OSMANLI'NIN EN ÖNEMLİ SANAYİ TESİSİ