Elmalılı Hamdi Yazır'ın Abdülhamid pişmanlığı

Osmanlı son dönem âlimlerinden biri olan Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, 1878 yılında Burdur'da doğdu. 🔸 Elmalılı Hamdi Yazır, bir geçiş dönemi âlimi ve siyasetçisi olarak, hem Osmanlı Devleti'nin yıkılışına, hem de Cumhuriyet'in kuruluşuna şahit oldu. İlk, orta tahsilini ve hafızlığını Elmalı'da Rüşdiye Mektebi'nde tamamladı. Hamdi Yazır 1895 yılında İstanbul'a, dayısı Mustafa Zekaî Sarılar tarafından getirildi. 1905 yılında Mekteb-i Nüvvâb'ı bitirerek kadılık diploması aldı. 🔸 Ardından Bayezid Camii'nde derslerine devam ettiği Kayserili Hamdi Efendi'den 1906 yılında Bayezid Müderrisi olarak diploma aldı. Bundan sonra 'Küçük Hamdi' diye anılmaya başladı. 🔍 ELMALILI HAMDİ YAZIR'IN İLMİ YÖNÜ VE KELAMİ GÖRÜŞLERİ Elmalılı Hamdi'nin siyasi hayata atılması 1908 yılında, Antalya mebusu (milletvekili) olarak seçilmesiyle başladı. II. Meşrutiyet'in ilk meclis çalışmalarında, özellikle 1876 Anayasası(Kanun-i Esasi) üzerindeki değişiklikte etkili oldu. 🔸 Birinci Damad Ferit Paşa hükümeti (3 Mart-15 Mayıs 1919) kurulurken, Elmalılı Hamdi de Evkaf Nazırlığı'na getirildi. 1909 yılında ilk önce şeyhülislâmlık yazı işlerinde görev aldı. 🔸 Hürriyetin ilanından sonra, İttihat ve Terakki Fırkasının politik tutumundan uzak olmakla birlikte, meşrutiyet idaresinin yararlarını, dine uygunluğunu anlatmak için oluşan heyette bir süre çalıştı. Kurtuluş Savaşı sürecinin başlarında galip devletlerin Doğu'daki hareketlere son verilmesi ve Mustafa Kemal'in yakalanıp cezalandırılması yolundaki baskıları sonucunda, Sadrazam Ferid Paşa ve Hükümeti istifa etmek zorunda kaldılar. 🔸 Bu istifa ile bakanlığı noktalanmış olan Elmalılı, çok geçmeden Osmanlı Âyan Meclisi'ne üye olarak seçildi. 🔸 Bu görevde kaldığı süre üç sene olup, Osmanlı Devleti fiilen sona erdikten sonra kendisinin âyan azalığı da sona erdi. Milli Mücadele sırasında İstanbul hükümetlerinde görev yaptığı için İstiklal Mahkemeleri'nce gıyabında idama mahkûm edilmesi üzerine Fatih'teki evinden alınarak Ankara'ya götürüldü ve 40 gün tutuklu kaldı. 🔸 Mahkeme sonunda muhtemelen bir dönem İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne üye olması ve Abdülhamid'in tahttan indirilmesinde yer alması sebebiyle suçsuz bulunarak serbest bırakılınca İstanbul'a döndü. 🔸 Peki, Abdülhamid'in hal' olayı nasıl gerçekleşmişti? Elmalılı Hamdi'nin bu olay üzerindeki payı neydi? 🔍 YAKIN TARİHİMİZİN UTANÇ YILLARI: İSTİKLAL MAHKEMELERİ 31 Mart Vakası, İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne, iktidara tam hâkim olmak ve Sultan II. Abdülhamid'i etkisiz hale getirmek için bir bahane olmuştu. 🔸 İttihatçılar, kendilerinin sebep olduğu bu isyanın faturasını padişaha keserek hal' edilmesine; yani Abdülhamid'in tahttan indirilmesine karar vermişlerdi. 27 Nisan 1909 günü Meclis-i Umumi-i Milli, Sultanahmet'teki Meclis dairesinde 240 mebus, 36 ayandan oluşan bir heyetle, Sultan II. Abdülhamid'in hâl'ine karar verdi. 🔸 Heyet, Veliahd Mehmed Reşad Efendi'nin tahta çıkmasına oy birliğiyle hükmetmişti. 🔸 Fakat bu kararın gerçekleşmesi için, fetva alınması şarttı ve fetvanın şeriat hükümlerine uygunluğunu denetleyen 'Fetva Eminliği'nce tasdiki gerekti. 🔍 ABDÜLHAMİD TAHTTAN NEDEN VE KİM TARAFINDAN İNDİRİLDİ? Hal' fetvasının ilk metnini Elmalılı Hamdi Yazır kaleme almıştı. Fetva Emini Hacı Nuri Efendi, Meclis'e davet edilmiş ve onayı istenmişti. 🔸 Fetvada hal' gerekçeleri olarak şunlar sıralanmıştı: 'İmamü'l- Müslimin olan Zeyd, bazı mesail-i mühime-i şer'iyyeyi, kütüb-i şer'iyyeden tayy ü ihrac ve kütüb-i mazkureyi men' ü hark ü ihrak ve beytü'l-mal'de tebrir ü israfla müsevvek-i şer'i hilafında tasarruf ve bila-sebeb-i şer'i katl ü habs tağrib-i raiyye ve sair guna mezalimi itiyad eyledikten sonra salaha rücu' etmek üzere ahd ü kasem etmişken yemininde hanis olarak ahval ü umur-u müslimini bi'l-külliye buhtel kılacak fitne-i azime ihdasında ısrar ve mukatele ika etmekle men'a-i Müslimin Zeyd-i mezburun tagallübünü izale ettiklerinde bilad-ı İslamiye'nin cevanib-i kesiresinden mezburu mahlu' tanıdıklarına dair ahbar-ı mütevaliye vürud edüb mezburun bekasında zarar-ı muhakkak ve zevalinde salah melhuz olmağın Zeyd-i mezbure imamet ve saltanattan feragat teklif etmek veya hal' etmek suretlerinden hangisi erbab-ı hall ü akd ve evliya-yı umur tarafından ercah görülür ise icrası vacip olur mu? El-Cevap: Olur. Ketebehu el-fakir es-Seyyid Muhammed Ziyaeddin ufiye anhu' 🔸 Verilen fetva, günümüz Türkçesi ile şunları söylüyordu: 'Müslümanların imamı olan kimse, bazı önemli şer-i konuları şeriat kitaplarından çıkarsa ve bu kitapları yasak etse, yaksa, yırtsa devlet hazinesini israf edip şeriata aykırı şekilde harcasa, idare ettiği kimseleri şer'i sebep olmadan öldürse, hapsetse, sürse, başka türlü zulümleri de adet edindikten sonra, doğru yola yemin etmişken sözünden dönse, Müslümanların yaşayışını tamamen bozacak şekilde fitne çıkarmakta direnip onları birbirine öldürtse, buna engel olacak durumdaki Müslümanlar, onun zora dayanan tutumunu ortadan kaldırıp, İslam memleketlerinin pek çok yelerinden metbuu tanınmadığına dair haberler gelip yerinde kalmasında zarar ve ayrılışında iyilik olduğu düşünülürse, kendisine imamlık ve sultanlıktan vazgeçme teklif etmek veya hâl etmek şekillerinden hangisi erbab-ı hâl ve akd tarafından uygun görülmüşse, bu kararın uygulanması yerinde ve gerekli olur mu?' 🔸 Elmalılı Hamdi Yazır, daha sonra bir konuşmasında 'Hayatımda yaptığım en büyük hata, Sultan Abdülhamid'in hâl'ine karışmamdır' şeklinde, o dönemde karıştığı bu olaydan duyduğu pişmanlığı dile getirmişti. 🔍 ABDÜLHAMİD HAKKINDA TARİHE ŞERH DÜŞEN SÖZLER Bu fetvada öne sürülen 'Şer-i kitapların yasaklanması ve yakılması, tebaanın öldürülmesi, hazinenin israf edilmesi' gibi konular tümüyle iftiradan ibaretti. 🔸 Çünkü Sultan II. Abdülhamid, kendisine bu iftiraları atanlardan daha dindar olmakla meşhurdu. Sultan Abdülhamid kendisine tebliğ edilen fetva metninin ardından bağırarak şu soruyu sormuştu: 'Ben hangi şer'i kitabı yakmışım?' Kan dökmekten kaçınmasıyla tanınmış, hatta Hareket Ordusu'na da bu sebeple karşı koydurmamıştı. 🔸 Ayrıca Sultan Abdülmecid ve Abdülaziz dönemlerinden beri artan borçların ödenmesi, kendi döneminde olduğu halde, israfla itham edilmişti. Abdülhamid, hâl kararını tebliğe gelen heyet ile bu konuşmanın ardından tarihe geçecek şu sözleri söyledi: 'Ben 33 sene millet ve devletim için, memleketimin selameti için çalıştım. Hâkimim Allah ve beni muhakeme edecek de Resulullah'tır. Bu memleketi nasıl buldumsa, öylece teslim ediyorum. Hiç kimseye bir karış toprak vermedim. Hizmetimi ancak Cenab-ı Hakk'ın takdirine bırakıyorum. Ne çare ki düşmanlarım bütün hizmetime kara bir çarşaf çekmek istediler ve muvaffak da oldular.' Ve şu sözü ekleyerek salondan çıktı: 'Bu memleketi benden sonra 10 sene idare etsinler, 100 sene idare etmiş sayacağım.'

Elmalılı Hamdi Yazır'ın Abdülhamid pişmanlığı

ELMALILI HAMDİ YAZIR KİMDİR?