Hasankeyf’te taşınan 7 tarihi eser

Hasankeyf'te tarihi ve kültürel değerlerin korunması, bunların gelecek nesillere aktarılması için başlatılan çalışmalar kapsamında, tarihi eserlerin yeni yerleşim alanına taşınması çalışmaları tamamlandı. Türkiye'de geçen yıl ilk defa uygulanan projeyle bütünsel olarak taşınan Zeynel Bey Türbesi'nin, baraj gölü alanından çıkarılarak Yeni Kültürel Park Alanı'na getirilmesinin ardından İmam Abdullah Türbesi ve zaviyesi, Süleyman Han Cami'nin minaresi, taş kapı ve çeşme bölümü, Kızlar Camisi, Artuklu Hamamı, Hasankeyf Kalesi Orta Kapısı, Er-Rızk Camii'nin minaresi de başarılı bir şekilde taşındı. Son olarak baraj gölü sahasından çıkartılan bin 700 ton ağırlığındaki Er-Rızk Camisi'nin ana gövdesi, 256 tekerlekten oluşan, kendinden tahrikli modüler sistem (SPMT) aracıyla Kültürel Park Alanı'ndaki yerine götürüldü. Böylece 7 tarihi eserin taşınma süreci sona erdi. İşte Hasankeyf'te taşınan 7 tarihi eser... Dicle'nin sol sahilinde bulunan eserler içinde en önemlisi Uzun Hasan'ın torunu Zeynel Bey'in türbesidir. Ilısu Baraj Gölü alanında bulunan 550 yıllık Zeynel Bey Türbesi, Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın 1473'te Otlukbeli Savaşı'nda ölen oğlu Zeynel Bey için yaptırılmıştır. Hangi tarihte yapıldığı bilinmemekle beraber Zeynel Bey'in öldüğü yıllarda yapıldığı tahmin edilir. Tarihe tanıklık eden camiler Türkiye'de geçen yıl ilk defa uygulanan projeyle bütünsel olarak taşınan Zeynel Bey Türbesi, baraj gölü alanından çıkarılarak Yeni Kültürel Park Alanı'na getirilmişti. Bin ton ağırlığındaki Zeynel Bey Türbesi'ni taşımak için dünyanın en ileri teknolojilerini kullanıldı. Ardından İmam Abdullah Türbesi, Süleyman Han Camisi'nin minaresi, taş kapı ve çeşme bölümü, Kızlar Camisi, Artuklu Hamamı, Hasankeyf Kalesi Orta Kapısı, Er-Rızk Camisi'nin minaresi de başarılı bir şekilde taşındı. Dicle'nin sol yakasındaki bir başka önemli eser de bir tepe üzerinde harap bir şekilde duran İmam Abdullah Türbesi'dir. İmam Abdullah M.S. 638 yılında Hasankeyf Kalesi'ni altı yüz yıllık Bizans hâkimiyetinden kurtarmak üzere düzenlenen son İslami akınlarda, Halid Bin Velid'in ünlü komutanı İyaz Bin Ganem'in sağ kolu olarak görev yaptı ve bu tarihteki Hasankeyf kuşatması sırasında şehit düştü. Hz. Muhammed'in amcasının oğlu olan Caferi Tayyarın oğlu İmam Abdullah, Peygamber neslinden gelen muhterem bir zat ve müstesna bir veliyullahtır. Bu özelliğinden dolayı türbesi, bir zaviye olarak her devirde saygı gördü ve Eyyubiler döneminden Osmanlıların son dönemine kadar birçok kez onarılarak günümüze kadar az bir tahribatla ulaştı. Osmanlı padişahlarının İstanbul'daki türbeleri Dikdörtgen bir avlunun içinde, kare planlı olarak inşa edilmiş olan İmam Abdullah türbesinin sağ köşesinde yine kare planlı olarak inşa edilmiş bir kule ve türbenin güneyinde uzun dikdörtgen şeklinde yapılmış bir mescid yer alır. Türbe ile kule arasındaki beşik tonozlu girişin kapı kanatlarının ahşap oymacılığında ve türbenin kubbesinde bulunan alemdeki incelik, 14. yüzyıl sanat zevkinin özelliklerini taşır. Ilısu Baraj Gölü kapsamında sahadan çıkarılan İmam Abdullah Türbesive zaviyesi gibi İmam Abdullah'ın müzede korunan naaşı da Hasankeyf Kültürel Park Alanı'ndaki Arkeopark'a nakledildi. Osmanlı padişahlarının hanımlarının İstanbul'daki türbeleri Sultan Süleyman tarafından inşa ettirilen caminin özellikle şerefesine kadar mevcut olan minaresi çok ihtimamlı bir işçilik örneği gösterir. Rızık Camii'nin minaresiyle aynı mimari yapıya sahiptir. Batman'ın Hasankeyf ilçesinde Ilısu Barajı alanında kaldığı için taşları sökülerek arkeoparka taşınan Süleyman Han Camisi'nin taş kapı ve çeşme bölümü de yeni yerine yerleştirildi. Bunlardan başka yine Eyyübi dönemine ait olan Koç Camii, Kızlar Camii ve Küçük Camii de şehrin önemli tarihi eserleri arasında yer alır. Hasankeyf Aşağı Şehir'de (Sur İçi), Sultan Süleyman Camisi'nin doğusunda yer alan Eyyubi Camii'nin üzerinde inşa tarihini belirleyecek hiçbir kitabe bulunmaz. Ancak yapı bezemesi ve planıyla 14. yy sonu veya 15. yy başlarına tarihlendirilebilir. Hasankeyf'in en önemli yapıları arasında bulunan caminin bezeme ve planı ayrı bir değer taşır. Bu yapının gerçekte bir anıt mezar olarak yapıldığı, daha sonra, bugünkü şekle dönüştürüldüğü tahmin edilir. Zeynel Bey Külliyesi'nin bir birimi olan Artuklu Hamamı da 256 tekerlekli 'SPMT' aracıyla gerçekleştirilen yaklaşık 3 kilometre uzaklıktaki Hasankeyf Yeni Kültürel Park Alanı'ndaki yeni yerine ulaştırıldı. Kitabesi veya vakfiye kaydı bulunmayan yapı, bin 500 ton ağırlığındadır. 'Osmanlı Hamamı' veya 'Mescidi' olarak bilinen kalıntının altında 2005-2006 dönemlerinde yapılan kazılarla klasik planda tasarlanmış bir Artuklu hamamı ortaya çıkarıldı. Yapının orijinalinde düzgün kesme taş malzeme kullanıldı. Yapının yalnızca Osmanlı Dönemi'nde yenilenmiş olan kare planlı, kubbeli soyunmalık bölümü ayakta kalabildi. Hasankeyf Kalesi, Dicle Nehri kenarından ortalama 135 metre yükseklikte yekpare kaya kütlesi üzerine kurulmuştur. Doğal yapısına uygun surları ve görkemli kapılarıyla 'Yukarı Şehir' olarak da adlandırılan İç Kale, stratejik önemi nedeniyle MS IV. yüzyılda Roma İmparatorluğu'nca askeri üs olarak kullanılmış olup 1970'li yıllara kadar da yerleşim alanı olarak kullanılmaya devam etmiştir. Kalenin dikkat çeken bir özelliği de buraya gerek Eyyubiler gerekse Artuklular döneminde kaynak suyu çıkarılmış olmasıdır. Kaleden daha yüksek mevkilerde yer alan membalardan zaman zaman yerlere toprak künkler yerleştirilerek; zaman zaman da kayalar oyularak, kaleye su ulaştırılmıştır. İç Kale'nin ilk giriş kapısı ile surlar ve Büyük Saray'ın ana kütlesi Roma Dönemi'nden kalmadır. Ulu Cami'nin ilk yapısı, Büyük Saray'ın bir bölümü ve kaleye ulaştırılan su sistemleri gibi birer Artuklu eseri olan ve kente ikinci kimliğini kazandıran Artuklu Devleti'nin eserleri yer alır. Yukarı Şehir'in günümüze yansıyan görüntüsünü Eyyubi dönemi eserleri oluşturmaktadır. Küçük Saray, Büyük Saray'ın bir bölümü ile üç kale kapısı Eyyubiler tarafından yapılmış veya onarılmıştır. Osmanlı Dönemi'nde, harabe haline gelmiş ve kısmen terk edilmiş bir kent durumundaki Hasankeyf'te, İç Kale de özelliğini yitirdiğinden mağaralar yeniden düzenlenerek yerleşime açılmıştır. 609 yıllık Er-Rızk Camii'nin ana gövdesi de 4 bin 670 metre uzaklıktaki güzergahtan yeni Hasankeyf'te oluşturulan Kültürel Park Alanı'ndaki yerine taşındı. Eyyubi Dönemi eserlerinden biridir. Avlu giriş kapısında bulunan kitabeye göre Hasankeyf Eyyubi meliki Ebu'l Mefâhir Süleyman tarafından 811/1409 yılında yaptırılmıştır. İleri düzeyde bir taş işçiliği ile bezenmiş taç kapı ve minare, yapının anıtsal öğeleridir. Caminin kuzeydoğu köşesine bitişik, yüksek kare prizma kaide üzerindeki silindirik gövdeli minare, küçük mozaikler halinde kesilmiş renkli taşlar ve kakma tekniği ile düzenlenmiş ince geometrik örgülerle bezenmiştir. Minarenin dışa fazla çıkıntı yapmayan tek şerefesi ile kısa bir peteği bulunmaktadır. Minarenin şerefesine gövdesi içerisinden iki ayrı merdivenle ulaşılmaktadır. Günümüze harap bir durumda gelen avlunun kuzey duvarının ön yüzü ileri düzeyde bir taş işçiliği gösterirken, arka yüzü çeşitli dönemlerde değişikliklere uğramıştır.