Hindistanlı mütefekkir Şibli Numani İstanbul’u nasıl anlattı?

Hindistan'da modern düşünce ve yeni kelâm hareketinin temsilciliğini yapan Şibli Numani, 1857 yılında doğdu. Mevlana Şibli olarak da anılan âlim ve tarihçi Şibli, İslami ilimleri, Arap ve Fars edebiyatını dönemin önemli hocalarından okudu. Önemli bir mütefekkir olan Mevlana Şibli Numani, İngiliz sömürgesi konumundaki ülkesinde bütün engellemelere rağmen 1982 yılında, yazmayı planladığı İslam Kahramanları adlı eserine yardımcı olacak belgelere ulaşmak için Hindistan'dan İstanbul'a gelmeye karar verdi. Çünkü aradığı birçok nadir eserin sadece İstanbul'da bulunduğu haber almıştı. Numani, İslam dünyasının ve Müslümanların durumunu yakından takip eden, kalkınma için nelerin gerekli olduğu üzerinde kafa yoran, ülkesinin halkı tarafından çok sevilen ama yönetimi hiçbir zaman memnun edemeyen bir münevverdi. Aynı zamanda Aligarlih Müslim Üniversitesi'nde, İslam Bilimleri Akademisi'nde itibarlı bir akademisyendi. Osmanlı- Rus Savaşları sırasında menfaati gereği Devlet-i Aliyye yanında yer alan ve Hindistan Müslümanları arasında yardım toplanmasını bile teşvik eden İngiliz hükümeti, daha sonra bu eylemin aşırıya gittiğini düşünüp gerekli önlemi almak istemişti. Hintli Müslümanların Osmanlı ve halife sevgisini daha da derinleştirebilecek Şibli Numani de asayiş gereği yakından takip edildi. Öte yandan Hindistan'ın bağımsızlık lideri olan Mahatma Gandhi'nin örnek aldığı bir insandı. Şibli Numani, gittiği her yerde okullardaki eğitim ve öğretim faaliyetlerini incelemişti. Uğradığı yerlerin kütüphanelerini, ilim mahfillerini gezip, kitapları, yayınları, dergileri, gazeteleri gözden geçirerek Müslüman dünyasının fikri dinamiklerini anlamaya çalıştı. En geniş kapsamlı araştırmasını İstanbul'da yapan Şibli Numani, İstanbul'a geldiği dönemde tahtta Sultan II. Abdülhamid bulunuyordu. Üç aylık bir zaman diliminde birçok kütüphane gezdi, Gazi Osman Paşa gibi birçok önemli kişiyle tanışıp sohbet etme fırsatı buldu. Gezebildiği yerler arasında, döndüğünde hocalığını yaptığı Nedvetü'l Ulema'da örnek almak üzere incelediği yerler de bulunuyordu. Bunlar arasında, herkesin girme şansı bulamadığı Mekteb-i Harbiye gibi okullar da vardır. İstanbul'dan Hintli bir Müslüman din kardeşi olarak, kendisine takdim edilen dördüncü derece bir Mecidi padişah nişanıyla döndü. Önemli bir mütefekkir olan Mevlana Şibli Numani, İstanbul'a geldiği günlere dair şu sözleri kaleme almıştı: 'Abbasi döneminde tercüme edilerek yazılmış eski Yunan ve Mısır dönemlerine ait kitapların, dünyada izine rastlanmadığını ve tamamen yok olduğunu zannediyordum. Ama İstanbul'a geldikten sonra bu düşüncemin yanlış olduğu ortaya çıktı. Eski Yunan ve Mısır dönemlerine ait kitapların, çok miktarda tercümeleri yapıldığı göz önüne alınınca şu anda elde bulunanlar yok denecek kadar azdır. Bununla birlikte elde bulunan birkaç nüsha bile büyük kazançtır. Türklerin eski dönemlerde yazılmış eserlere büyük önem verip onları korudukları anlaşılıyor. Nitekim onlar bu konuda Avrupalıların çalışmalarından da yararlanmışlardır. İbn-i Rüşd, Aristo'nun bütün kitaplarının çok faydalı bir özetini yazmıştı. Bu özetin aslı yok olmuş, hiçbir yerde izine rastlanmıyordu. Fakat çok eskiden bunun Latinceye tercümesi yapılmış ve bu tercüme şu anda Avrupa kütüphanelerinde bulunuyor. Es'ad Efendi adında bir Türk âlimi bu Latinceye tercüme edilmiş özeti, Arapçaya tercüme etmiş ve yer yer bazı eklemeler yapmıştır. Ben, bu tercümeyi Ragıp Paşa Kütüphanesi'nde gördüm. Büyük bir derleme eserdir. Türklerin ilmi çalışmalarının güzel bir örneğidir.'

Hindistanlı mütefekkir Şibli Numani İstanbul’u nasıl anlattı?

ŞİBLİ NUMANİ KİMDİR?