Hükümdar bir bilim insanı: Uluğ Bey

🔹 Gerçekleştirdiği ilmi çalışmalarla adını bilim tarihine altın harflerle yazdıran Uluğ Bey, 1394 - 1449 yılları arasında yaşamış ve 1447 - 1449 arasında hüküm sürmüştü. 🔹 Tam ismi Mirza Muhammed Taragay bin Şah Ruh idi. Timur tarafından çok sevilmesi sebebiyle kendisine 'Uluğ Bey' denmişti. Uluğ Bey esasında 'büyük emir' ifadesinin Türkçe karşılığıydı. İSLAM MİMARİSİNİN İNCİLERİNDEN: GUR-İ EMİR 🔹 Uluğ Bey çok iyi bir eğitim hayatına sahipti. 1394-1405 yılları arasında sarayda dini ilimler, mantık, matematik, astronomi gibi alanlara dair önemli hocalardan dersler alarak büyüdü. Maveraünnehir neresidir? Ceyhun ve Seyhun nehirleri arasında kalan bölgenin ismidir. 🔹 Bu durum onun bir devlet adamında ziyade bilim adamı olarak yetişmesine imkan sağlayacaktı. Henüz 16 yaşında babası Şahruh'un isteği ile Maveraünnehir bölgesinin yönetimini üstlenen Uluğ Bey, Semerkant şehrini bilimsel bir merkez haline getirdi. Şahruh kimdir? Timur İmparatorluğun üçüncü hükümdarı olan Şahruh, Timur'un oğlu ve Uluğ Bey'in babasıdır. İktidarı süresince Azerbaycan'a üç büyük sefer gerçekleştirmiştir. MÜSLÜMAN BİLİM ADAMLARI VE BULUŞLARI 🔹 Yaşadığı dönemde pek çok alimden istifade eden ve onlara ihsanda bulunan Uluğ Bey özellikle Kadızâde-i Rûmî, Cemşîd el-Kâşî ve Ali Kuşçu gibi isimlerden faydalanmıştı. 🔹 Kendisini entelektüel anlamda yetiştirme çabasında olan Uluğ Bey, bir bilim insanı olmasının yanında Kur'an-ı Kerim'i yedi kıraat üzere okuyacak kadar İslami ilimlere vakıftı. OSMANLI'NIN ŞEHZADE OKULU: ŞEHZADEGAN MEKTEBİ 🔹 Ömrünü ilme vakfeden Uluğ Bey döneminde Semerkant: sanat,edebiyat ve ilmin merkezi hakline gelmişti. Onun vefatının ardından Fatih Sultan Mehmed Han'ın Ali Kuşçu'yu İstanbul'a getirmesi Maveraünnehir'deki ilmin İstanbul'a tevarüsü anlamını da taşıyordu. 🔹 İyi bir eğitim alan ve sürekli çalışma içinde olan Uluğ Bey, matematik ve astronomi dallarında uzmanlaşmıştı. Çocukluğunda Meraga Rasathanesi'nden etkilenmişti İSLAM UYGARLIĞINDA GELİŞEN BİLİM AVRUPA'YA NASIL ULAŞTI? 🔹 Otuz yıl boyunca aktif şekilde çalışan rasathanedeki bilimsel üretim o raddeye gelmişti ki burada üretilen bilimsel astronomi tabloları teleskobun icadına dek kullanılmıştı. 🔹 Uluğ Bey bu süreçte kullandığı Zic-i İlhani'de önemli hatalar olduğunu fark etti ve bu şekilde Zic-i Uluğ Bey ortaya çıkmış oldu. Semerkant'taki bilimsel üretim dünya tarihini etkilemişti. BİLGİ NOTU: Uluğ Bey gerçekleştirdiği ölçümlerde bir güneş yılını 365 gün 5 saat 49 dakika olarak hesaplaşmıştı. Bu hesap yüzyıllar sonra 365 gün 6 saat olarak saptanacaktı. 🔹 İlim, bilim ve kültür merkezli bir yaşam süren Uluğ Bey, çevresindeki alimleri desteklediği gibi insanların kullanımı için farklı mimari eserler de inşa ettirmişti. Şah-ı Zinde mezarlığını yenileyen Uluğ Bey aynı zamanda Gur-i Emir'e önemli ilaveler yapmıştı. Şah-ı Zinde mezarlığı nedir? Kusem b. Abbas'ın (RA) medfun olduğu mezarlık. Üç gruptan oluşan mezarlık yüzyıllar içinde büyüyerek geniş bir coğrafyaya ulaştı. 🔹 Bu eserler arasında en bilinenleri Semerkant ve Buhara'daki medreseler, Semerkant'ta rasathane, Registan'da bir hankah, hamamdı. Uluğ Bey ayrıca Registan bölgesinde geniş bahçeli iki saray inşa ettirmişti. İSLAM UYGARLIĞINDA RASATHANELER Semerkant Rasathanesi 🔹 Büyük bir astronom bilgini olan Uluğ Bey'in bilimsel anlamdaki en büyük miraslarından birisi de Semerkant Rasathanesi idi. Rasathane hem Semerkant şehri hem de Uluğ Bey'in adı ile anılmakta. 🔹 Özellikle medresede gerçekleşen eğitimlerin pratikteki karşılığını almak ve gözlemler yaparak bilim üretmek rasathanenin en önemli kuruluş sebepleriydi. İSLAM BİLİMİNİN BATI DÜNYASINA ETKİLERİ 🔹 1421 yılında üç katlı bir gözlemevi olarak inşa ettirilen rasathanede Uluğ Bey'in dışında Ali Kuşçu, Bursalı Kadızade Rumi, Gıyaseddin Cemşid gibi bilim insanları da gözlem yaptı. 🔹 1449 yılında tamamlanan ve astronomide çağ açıcı bir eser olarak bilinen Zic-i Uluğ Bey, Semerkant Rasathanesi'nde gerçekleşen gözlemler ile hazırlanmıştı. Uluğ Bey Medresesi 🔹 Uluğ Bey'in inşa ettirdiği Semerkant'ın meşhur meydanı Registan'da yer alan medrese, esasında yok olan bir külliyenin ayakta kalan son üyesi. 🔹 Günümüzde Registan meydanının diğer iki üyesi Şirdar ve Tilla-Kari Medreseleri ile hafızalara kazınan Uluğ Bey Medresesi aynı zamanda diğer iki medresenin ilham kaynağıydı. TÜRKİSTAN'IN KALBİ: REGİSTAN MEYDANI 🔹 Giriş kapısının üzerindeki kitabeden 1417 yılında inşa edilmeye başlandığı anlaşılan medresenin yapım tarihi mescid üzerindeki kitabeye göre 1419, cümle kapısı üzerindeki kitabeye göre 1420. 🔹 Medrese, Uluğ Bey'in yaptırdığı en güzel eğitim kurumu olarak kabul gördü. Aynı dönem içinde inşa ettirilen diğer medrese ve eğitim kurumları Uluğ Bey Medresesi'nin yanında oldukça mütevazı kalmakta. DÖRT MEZHEP FIKHININ OKUTULDUĞU MEDRESE: MÜSTANSIRİYYE 🔹 Emsallerine göre çok daha büyük ebatlarda inşa edilen Uluğ Bey Medresesi, dört eyvanlı bir yapıya sahipti. Ayrıca yapının köşelerinde minareler inşa edilmişti. 🔹 İki dershane ve mescid ise medresenin adeta göz bebeği idi. Daha önce görülmemiş büyüklükte bir cümle kapısına sahip olan medrese hem ilmin değerini kanıtlıyor hem de eğitimin herkese açık olduğunu ifade ediyordu. Uluğ Bey'in kitabı: Zic-i Uluğ Bey 🔹 Uluğ Bey'in rasathanesinde gerçekleştirdiği ölçümler Zic-i Uluğ Bey ismindeki eserinde toplanmıştı. Farsça olarak telif edilen eser daha sonra Arapça ve Türkçeye de çevrilerek bilim insanlarının istifadesine sunulmuştu. Zic nedir? Bu ifade astronomide gözlem sonuçlarının bir çizelgede verildiği eserleri kapsar. 🔹 Eser kendi içerisinde dört ana kitaptan meydana gelmekte. Bunlar: takvim ve kronolojiye ayrılmış ilk kitap, küresel astronomiye ayrılmış ikinci kitap, gezegen ve yıldızlara ayrılmış üçüncü kitap ve astrolojiye ayrılmış dördüncü kitaptır. ASTRONOMİ BİLİMİNİN OSMANLI MACERASI 🔹 Zic-i Uluğ Bey'de gökyüzünün güneyinde kalan 48 takımyıldızına da yer verilmiş ve bunlar içerisinde bulunan 1018 yıldızın koordinatları tespit edilmişti. 🔹 Uluğ Bey'in eşsiz eseri 1665'te Oxford'da İngilizce ve 1853'te de Fransızca olarak basılmıştı. Esere Ali Kuşçu ve Mirim Çelebi tarafından şerhler yapılmıştı. Kitabın esas nüshalarından biri Irak-İran savaşından sonra ülkemize getirilmiş ve Ayasofya kütüphanesine verilmişti. MUTLAKA OKUNMASI GEREKEN 10 DOĞU İSLAM KLASİĞİ Uluğ Bey'in vefatı 🔹 Ay'da bir kratere dahi ismi verilen Uluğ Bey, tahtını evladı Abdüllatif'e bırakmak zorunda kalmıştı. Bir müddet sonra oğlunda Hac vazifesin ifa etmek için izin istedi ve izne müteakip yola çıktı. 🔹 Abdüllatif'in etrafındaki devlet erkanı ve askerler bu durumun tehlikeli olmasından bahsederek Uluğ Bey'i Semerkant'a yakın bir noktada öldürdüler. İSLAM UYGARLIĞINDAN OSMANLI'YA ASTRONOMİ HAKKINDA 20 İLGİNÇ BİLGİ 🔹 Maveraünnehir'deki ilmi hareketlilik dünya bilim tarihini olumlu yönde etkilemiş bir hareketti. Lakin Timur sonrası bölgenin öne çıkan yönü ilim değil de karışıklıklar olmuştu. 🔹 Yaptığı çalışmalarla kendisini kanıtlamış, çok önemli bir bilim insanı ve Timur'un torunu olan Uluğ Bey'in vefatının ardından Maveraünnehir'in kitaplara konu olan bilimsel çalışmaları da tarihe karıştı. KÖKSÜZLEŞMENİN TEMELLERİ