İbn Haldun’a göre beslenme ibadeti nasıl etkiliyor? 🍽

Asıl adı Ebu Zeyd Veliyyuddin Abdurrahman bin Muhammed bin El-Hadrami olan İbn Haldun, 1332-1406 yılları arasında yaşayan, İslam düşünce tarihinin en önemli âlimlerinden biridir. Mukaddime adlı eserinde İbn Haldun'un beslenme ve ibadet ilişkisine bakışı, oldukça ilginç fikirleri barındırır. İbn Haldun'un bildirdikleri çerçevesinde, bolluk ve genişliğin tendeki hal ve etkileri ibadet ve zahitlikte de gözlenir. Sahra veya şehir halkından nefsini ve bedenini açlığa alıştıran ve dünyevî lezzetlerden uzaklaştıranlar, kendilerini daha fazla dine ve ibadete verirler. Et, katık, hububat ve bitkilerden yapılan yemekleri çok yiyenlerin kalplerini sıkıntı basar ve sürekli gaflet içerisinde oldukları bilinir. İbadete düşkün olanların çoğu, sahra ahalisinden az yiyen ve besinleri kıt olanlardır. Bu itibarla genişlik ve kıtlık içinde yaşayan bir şehir halkının halleri de birbiriyle benzerlik taşımaz. Sahra ve kasaba ahalisinin hoş nimetlerine sahip olanların kıtlık zamanlarında, kıt bir yaşayışla yaşayanlara oranla çabuk ve çok öldükleri görülür. İbn Haldun'a göre, Mağrip Berberîleri, Fas ve Mısır halkları bu grupta yer alır. Çöl ve sahra insanlarından, çoğunlukla hurma yiyenlerin; arpa ve zeytin yiyerek geçinen Kuzey Afrikalıların; darı ve zeytinle beslenen Endülüslülerin durumu bahsedilenler gibi değildir. Kıtlık ve açlık yıllarında bu bölgelerin insanlarından ölenler nadir olmakla birlikte, çevre bölgelerde yaşayan halklar böyle değildir. Bolluk ve refah içinde yaşayanlar, çoğunlukla katık ve yağa alışmış olduklarından, bağırsak ve karınları tabiî rutubetten fazla rutubet elde ederek sınırlarını zorlayanlar, alışkanlıklarının tersine olarak az yemeye mecbur kalırlar, katık bulamazlar ve kaba yemekler yemeğe başlarlar ise vücutları birtakım sıkıntılara maruz kalır. Bu hali yaşayanların bağırsakları çabuk kurur ve buruşur. Zayıf bir organ olan bağırsaklar hastalıklara karşı dayanıksızdır. Böyle bir hastalık ise çabuk öldürür. Beslenme ve sağlık ilişkisinde İbn Haldun'un ilginç tespitleri bulunur. Ona göre açlık zamanlarında, ölenleri açlık öldürmez; gerçekte onları alışmış oldukları tokluk öldürür. Kısıtlı katık ve az yağla geçinerek, bu hayata alışmış kimseler ise tabiî olan rutubetleri artmadan eski halini korur ve rutubetli-kötü artıkları arttıran yiyecekler dışında her çeşit yemeği vücutları kabul eder. Bolluk içinde yaşayıp her çeşit katık ve yiyecekleri yiyenlerin, açlık zamanlarında ölüm oranlarının arttığı görülürken; darlık ve zorluk içinde hayatlarını sürdürenler, sağ kalırlar ve daha dayanıklıdırlar. İbn Haldun, perhiz ve beslenme ilişkisini, ehlinin bildirdikleri çerçevesinde aktarır. Ona göre, bir kimse açlığa dayanarak yemek yememeye kendini alıştırırsa, riyazet yoluyla yavaş yavaş açlığa alışır. Nefs, bir nesneye alışırsa, o iş nefs için bir tabiat haline dönüşür. Çünkü nefs, her renge girer. Tabipler, 'açlık helak edicidir' derler. Onların sözleri, tamamen yemekten keserek aç bırakmak şeklinde düşünülmelidir. Bu durumda açlığın etkisiyle bağırsaklar kesilir, vücut helak edici hastalıklara açık bir hale gelir. Ancak Sufîlerin yaptıkları gibi¸ riyazetle birlikte yemekler tedricî olarak azaltılırsa, yapılan uygulama sağlığı tehlikeye sokacak bir duruma sebep olmaz. Aynı şekilde riyazeti bırakarak eski duruma dönülmek istenildiğinde de, uygun olan tedricî bir usul izlemektir. Aksi takdirde önceki haldeki gibi yemek yemeye başlamak, riayet etmeyen kimsenin hayatını tehlikeye sokabilir. Bu kapsamda İbn Haldun, nadir birtakım olayları da naklederken, kırk gün ve daha fazla açlığa tahammül eden insanları gördüğünden bahseder: 'Üstatlarımız Sultan Ebu Hasan'ın meclisinde bulunduklarında Endülüs'teki el-Cezirete'l-Hadhzra ile Runde şehirlerinden iki kadın getirilmiş. Bunlar yıllarca kendilerini aç bırakmışlar, bunların bu hali şayi olduktan ve sultana işitildikten sonra, sultan bunları katına getirtmiş (müşahede altında bulundurulduktan sonra) bu haberin doğru olduğu anlaşılmıştır. Bu iki kadın ölünceye kadar bu hallerinde yaşamışlardır. Arkadaşlarımızdan birçoğunun, bir keçinin sütü ile yaşadıklarını gördük. Bunlardan biri gündüz veyahut iftar vaktinde ağzı ile bu keçinin sütünü emiyordu. Arkadaşımız on beş yıl bu hal üzere yaşadı. Bunlardan başka da aç yaşayanlar çoktur.' İbn Haldun, alınan besinlerle karakterlerin şekillenmesi hususunda oldukça ilginç gözlemlerden bahseder. Ona göre, büyük gövdeli ve kuvvetli hayvanların etlerini yiyenlerin ve onların çocuklarının da vücutlarının büyük olduğu gözlenir. Bu durum, sahra ve şehir halkında görülür. Deve eti ve sütüyle beslenenlerin ahlâklarında bulunan dayanıklılık ve tahammül özelliklerine bu hayvanın etkisi olur. Onların da ağır yük kaldırmak ve güç bakımından, devede olduğu gibi kuvvetli ve dayanıklı olduğu bir gerçektir. Ziraat ve hayvancılıkla uğraşanlar ile bu hususta tecrübeli kimselerin gözlemlerini nakleden İbn Haldun, şaşırtıcı ifadeleri aktarır: 'Ziraatle meşgul olanlar ve gözleri ile gören tecrübe sahipleri, deve tezeği ile gübrelenmiş ve terbiye edilmiş olan topraklarda yetişen hububat ile beslenen tavuk ve kaz gibi hayvanların yumurtaları üzerine oturarak, bu yumurtalardan çıkan piliç ve tavukların gövde ve kuvvet bakımından diğer piliç ve tavuklardan üstün olduğunu söylerler. Çok kere yalnız deve fışkısı içine bu yumurtalar konulduğunda son derecede büyük gövdeli piliçler meydana gelir.' Fazla besin tüketen insan ve hayvanların, beslenme özellikleri vücutlarında gözükür. Az besin almanın ve perhiz yapmanın ise kendine özgü etkileri bulunur. Çok yemek, tenlerde kötü artıklara sebep olur. Az yemek ve perhiz yapmak, vücudun aşırı rutubete maruz kalmasını önler. Dolayısıyla az yiyen ve dengeli beslenenlerin hal ve ahlâkları da ölçülü olur. İbn Haldun'un bize anlattıkları, yaşadığımız çağın fizyolojik ve ahlaki hastalıkların kaynak ve kökenlerini daha belirgin bir hale getirir. Günümüz insanı, kapitalist ekonomi ve tüketim girdabında boğulmayı sürdürüyor; ahlak, ibadet ve karakteri de buna uygun olarak şekilleniyor. Derlenmiştir.

İbn Haldun’a göre beslenme ibadeti nasıl etkiliyor? 🍽

İBN HALDUN KİMDİR?