İbn-i Sina ilaçlarını nasıl hazırlardı?

İbn-i Sina'nın en ünlü eseri El-Kanun fi't-Tıb, beş kitaptan meydana gelmiştir. Birinci Kitap: Tıp biliminin temel konuları hakkında İkinci Kitap: Basit ilaçlar hakkında Üçüncü Kitap: Baştan ayağa kadar tek tek organ hastalıkları hakkında Dördüncü Kitap: Ateşli hastalıklar, zehirlenmeler ve yaralanmalar hakkında Beşinci Kitap: İlaçların hazırlanması, formülasyonları içeren reçeteler hakkında ''Kalp çarpıntısına karşı kişniş yiyebilirsiniz. Omurgalarınızda ağrı varsa piliç suyu içiniz.'' İbn-i Sina ilaçların etkilerini ve güçlerini tecrübe ve kıyaslama yaparak belirlemektedir. İlaçların etkilerini ve güçlerini belirlerken aşağıdaki deneyimleri edinmiştir. Aristo gibi, yeryüzündeki her şeyin dört unsur, yani toprak, su, hava ve ateşten meydana geldiğini kabul eden İbn-i Sina, yine Aristoteles gibi bu unsurların kendilerinin belli özellikleri olduğunu kabul etmiştir. Bu unsurlardan toprak ve su ağırdır; hava ateş hafiftir; Ağır olanlar aşağı doğru hafif olanlar yukarı doğru hareket eder. Sınıflandırmanın sebebi, ilaçların vücuda kıyasla durumunu belirtmektedir. Örneğin vücutta sıcaklık oluşturan ilaçlara sıcak ilaçlar denir. İlacın kullanan tarafından yararlı olması için ilaç ile vücudun yapısı bu dört unsur tarafından uyu içinde olmalıdır. ''Yazın kendisinde hem ekşilik ve hem buruculuk bulunan koruk gibi gıdaları ye. Yine nar tanesi ve koruk suyu ve demirhindi gibi gıdaları ye, iç.'' Dört unsurdan toprak ve ateş, organların şekillenmesi, dinginliği için gerekliyken hafi olan diğer ikisi, hayati güçlerin hareket ve işlevleri ve de organların hareketlerine yardımcı olmak üzere gereklidir. İnsanın bir mizacı olduğu gibi, ilacın da mizacı vardır. İlacın iki çeşit mizacından söz edilmektedir. Birini ve ikinci mizaç. Birinci miza, dört unsurdan meydan gelen mizaçtır. İkinci mizah, formüasyonu oluşturan droglarla, kendi mizacının karışımını oluşturan mizaçtır. 'Uçuk ve mantar tedavisine bölgeye uygulanacak olan ilaç, sarı terminalia tohum özü, meyan kökü yaprağı karışımının ezilmesi bölgeye sirke yağ ve petekle sürülmesidir. Gıda hafifletilir.'' Örneğin, gül ve şekerin karıştırılması ile meydan gelen gülbeşeker mizacının ne gülle, ne şekerle alakası yoktur, onda yeni bir mizaç ortaya çıkar. Bunun birinci mizaçla ilgisi yoktur, bu ikinci mizaçtır. Bazen bu ikinci mizacın oluşumunda formül değil de drogların yapısal özellikleri etkin olabilir. Süte benzer maddelerde olduğu gibi. ''Demirli sular: İştahı açar, dalak hastalığına iyi gelir, şehveti çoğaltır, mide ağrılarını men eder.'' İlacın direkt özelliğini görmek için, herhangi bir madde ilave edilmemiş veya ilave bir işlem yapılmaması gerekmektedir. Örneğin su, soğuktur, ısıtılınca sıcaklık kazanır, ancak soğuk bir etkenle işlem yapılırsa, soğuk hale gelir, bademin yumuşak, dengeli bir yapısı vardır, ancak bozulup acılaştığında kuvvetli ısıtıcı bir özelliği vardır. ''Hamamlar en değerli sıhhat âmilleridirler. Aç karnına hamama girmek insanı zayıf düşürür.'' Denenen ilacın etki gücünün hastalık mizacının gücüne denk olması gerekir. Eğer hastalık mizacının soğukluğu, ilacın mizacının sıcaklığı eşdeğer değilse, ilacın etkisi olmaz. İlacın mizacını örenmek için önce o, soğuk mizaçlı insanlarda kullanılır, daha soran yavaş yavaş soğuk mizacı artan hastalarda kullanılır. Bu işlem ilacın kuvvet derecesi ve diğer özellikleri belirlenen kadar devam edebilir. İlacın etki etme ve faydalarının belirlenmesi gerekir. İlacın alındıktan soran hemen etki etmesi o hastalığı doğrudan iyileştirdiğini, ilk kullanılışını izleyen kullanışlarda aynı etkiyi göstermemesi ilacın etkili olmadığını gösterir. İlaç etkisini doğrudan gösteriyorsa, bu etki ilaç vücuttayken ortaya çıkar eğer ilaç vücuttan atıldıktan sonra etkisini gösteriyorsa, bu etki direnç kazandırmak için verilen bir destek olarak ortaya çıkar ve bu dolaylı etkilidir. ''Kanın zahirî sebebi, normal yemekler, güzel şerbetlerden meydana gelir. Kan fazla sıcak ve soğuk olursa bu normal bir kan değildir.'' İlacın insan vücudu üzerinde denenmesi gerekir. Bu deneme iki şekilde yapılır; İnsan vücudu ile at ve aslan vücuduna ilaçlar ters etki yapar. İnsan vücudundan sıcak etkili ilaç aslan ve at üzerinde ters etki yapabilir. Bazı ilaçlar, bazı vücutlarda etkili, bazılarında etkisizdir. Örneğin kurtboğan bitkisi insan vücudu için öldürücü iken, sığırcık kuşları için yiyecektir. ''Safrayı meydana getiren ise güzel ve sıcak gıdalardır. Yapıcı sebebi fazla hararettir. Faydası, bağırsakları harekete getirerek hacet hissini uyandırır.'' İbn-i Sina hastalıklara karşı vücutta doğal bir güç olduğunu ve tedavinin bu güç ile birlikte gerçekleştiğini belirtmektedir. Örneğin, ödemin ve iltihaplı şişin iyice olgunlaşması döneminin sonuna doğru, hekim şiş gideren ve iltihabı boşaltan ilaçları karıştırarak, hastaya içerir veya hasta bölgeye haricen uygulanır. Bedenin kendini koruması ve hayatını devam ettirmesi için gerekli olan etki ve fayda, bu güç ile sağlanır. Zararlı maddelerin atılması da bu güç ile gerçekleşir. İnsan vücudunda üretilen ve faydası olan maddeler vardır. Ancak bunların dengesinin bozulması durumunda hekim ilaçla bu dengeyi sağlamayı çalışır. ''Sıcak hamamda vücut yağ ile oğulursa mafsal ve sinir ağrılarına iyi gelir.'' Maddenin belirli bir mikaları belli bir etkili ise, yarısı daha az etkilidir diye bir kural yoktur. Miktar etki için etkili olmayabilir. Her türlü ilaç, etkisi zayıfsa iki katı kullanılarak, istenen etkiye yakın bir etki sağlanır. Tansiyon ilaçlarında etkiyi görmek için doz artırılabilir. ''Kükürtlü sular: Ağrıları keser, sinirlere kuvvet verir, ciltteki çıban ve yaraları iyi eder, derideki lekeleri giderir, mideyi gevşetir, şehveti azaltır.'' İlaçlar basit ve bileşik olarak hazırlanır. Basit ilaçların, üzerine dışarıdan çeşitli yöntemler uygulanarak yeni özellikleri ortaya çıkar. Örneğin, droglar pişirilmekte, dövülmekte ya da bir başka ilaçla karıştırılmasından dolayı değişikliğe uğrar. Ancak bu etkilerin, fazlası ilacın yapısını bozar. Bazı ilaçların yapıları normal pişirme ile bozulabilir. Bu nedenler, bunlar çok az pişirilir.

İbn-i Sina ilaçlarını nasıl hazırlardı?

EN ÜNLÜ ESERİ