İlber Ortaylı'nın hayata dair nasihatleri

Karşıt görüşleri öğreneceksiniz. İnsanlar sevmedikleri insanlardan, benimsemedikleri ideolojilerden de öğrenebilir ve değerli olan da budur. Saygı duyacaksınız, sevmek de şart değil. Herkese tahammül etmek zorundasınız. İlber Ortaylı Biz çocuklarımıza fırsat eşitliği veremedik, veremiyoruz. 'Dağdaki çoban şu bölümü birincilikle kazandı,' diye ara sıra haberler çıkar. İşte o saf yetenektir ve emin olun sayısı duyup okuduklarınızdan daha fazladır. Ama keşfedilememiş, değerlendirilememiş ve yönlendirilememişlerdir. İlber Ortaylı Ancak iyi eğitimden geçen öğretmenlerin, eşit fırsat verilen çocukların sisteminde otodidakt olunur. İşte o sistemden çıkan çocuk kendini inşa eder, yetiştirir. Hiçbir çocuk kendi başına kendi duvarını öremez; bu çok açıktır. İlber Ortaylı Eğitimde esas olan liyakat ve eşitliğin tesisidir. O zaman hangi zamanda, hangi zeminde okuduğunuzun önemi kalmaz. Farklar ortadan kalkar. Bizde maalesef uzun süredir bozukluk var; sistemin şu anda da iyi gitmediği ortada... İlber Ortaylı Çoğu insanın yol açmaya cesareti yoktur. Ya sağa döner ya sola; üçüncü bir yoldan yürümek istemez. Hep hazır yola sapmaya çalışır. İlber Ortaylı Bir yol tıkalıysa diğerinden gidersiniz, o da yoksa üçüncü yolu siz yaratırsınız. Bu, bütün hayatınız için geçerlidir. Ancak bir defa geçtiğiniz yoldan bir daha geri dönmeyeceksiniz. Çünkü lüzumsuz geri dönüş başarısızlıktır, tekrara düşmektir, ufku kapatmaktır. İlber Ortaylı Bir hedef bulacaksınız, o uğurda çalışacaksınız, hedefinizi gerçekleştirmek için bir yol arayacaksınız, yol yoksa da o yolu yapacaksınız. Hayattaki gayemiz budur. İlber Ortaylı 'Yetmiş yıl yaşa, yetmiş idealin olsun,' gibi sloganlar palavradır. İnsan hayatı buna müsait değildir. Kişi, yaptıklarını iyi ve ölçülü yapmaya odaklanmalıdır. İlber Ortaylı İnsanın yeteneğiyle, potansiyeliyle sevdiği konuları bir araya getirmek, oraya yönlendirmek lazım. İlber Ortaylı İnsanların çoğu çekingendir. Kendilerini yeterince yetenekli bulmazlar, diğer insanlardan sakınır, korkarlar. İlber Ortaylı Her çağı farklı kılan yönler vardır. Çok açık ki disiplin, çalışma biçimi ya da zaman kavrayışı döneme göre değişir. İlber Ortaylı Hayat dediğimiz bir süredir. Yaşam ise o süreyi nasıl kullandığınızdır. İlber Ortaylı Yetenek yetmez. İnsanın hem kendini geliştirmesi hem de çevresinin, içinde yaşadığı dünyanın ve bu dünyanın taleplerinin farkında olması da gerekiyor. İlber Ortaylı Yeteneğiniz doğrultusunda, onu harekete geçirmek için hiçbir şeyden çekinmemenizi öneririm. Yeteneğiniz size neyi emrediyorsa onu yapın. İlber Ortaylı Kişinin duraklamadan, saçmalamadan, olayları ve yapacağı işleri birbirine karıştırmadan düzenli bir şekilde, enerjik ve tez canlı olarak gününü doldurması önemlidir. Bu, verimdir. İyi bir zaman mühendisliği ile mümkündür. İlber Ortaylı Bir insanın kendini inşa etme faaliyeti hiçbir zaman bitmez. Başarının temelinde natamamlık, tam olmamıştık duygusu yatar. İlber Ortaylı Mesele her zaman konsantre olmaktır. İlber Ortaylı Merakınızı anlayacaksınız, yeteneklerinizi tartacaksınız ve eksiklerinizi göreceksiniz. İlber Ortaylı Etkili konuşmak çok konuşmak değildir. Seçerek, güzel örneklerle konuşacaksınız. Konuşmayı kendi başınızayken talim edeceksiniz. İlber Ortaylı Ellerin çalışması önemlidir. Ellerin çalışması düşünmeye, düşünce biçimine de etki eder. İlber Ortaylı Bir çocuk dil öğrenmeye başladığında sadece kelime ya da cümle öğrenmez; bir düşünme formu öğrenir, kendi içinde yeni bir yapı kurar. İlber Ortaylı Teknoloji her şeye ulaşamaz. Bunlara sadece insan gözü ulaşır. İlber Ortaylı Hâlbuki dünyalı olmak bir münevverin, bir entelektüelin ödevidir. İlber Ortaylı Gençlerin kabiliyetlerini keşfedip kendilerine ona göre yön vermeleri gerekiyor. Bu da başkalarına, kimin ne yaptığına, nasıl başarılı olduğuna bakılarak yapılan bir keşif değildir. İlber Ortaylı Hayat dar bir köprüdür. İmkânlar varsa da geçeceksin, yoksa da geçeceksin. Keza seninle aynı işi yapmak isteyen, aynı hedefe saldıran pek çok insan mevcut. İlber Ortaylı Çok açık ki insanın gözünü, hafızasını eğitmesi gerekir. İnsanın teknolojiyi kendine uydurması gerekir. İlber Ortaylı Bazen hayatta sizin dışınızda unsurlar söz sahibi olur. Doğru zamanda doğru yerde olmak, geleni görmek lazım. İlber Ortaylı Ben her zaman planlı yaşadım, önüme bakmaya çalışarak yaşadım. İlber Ortaylı Yetenek bahsi dört aşamadan oluşur: Merak etmek, keşfetmek, çalışmak ve bir hedef doğrultusunda plan yapmak. Her bir aşamanın kendine göre incelikleri bulunur. İlber Ortaylı Üslubunuz neydi? İşte o yaşamınızdır. İlber Ortaylı Yeteneğiniz varsa çalışırsınız, yetenek eskimez. Bazı meslekler kaybolacak deniyor ama yeteneğiniz varsa korkmayın. Neyin tıkanacağı, neyin öne çıkacağı çoğu zaman öngörülemez. Aslolan yetenektir. İlber Ortaylı İyi konuşmak, anlattığını dinletebilmek insanı illaki bir adım öne çıkarır. İlber Ortaylı Merakı teşvik etmek bir öğretmen işidir. Dahası sadece öğretmen değil, okulun kendisi de önemlidir. İlber Ortaylı Düşüncenin serpilip gelişmesi için farklılıklar gerekir. Sadece düşünüş, söylem farklılıklarından bahsetmiyorum. Farklı ortamlar da gerekir. İlber Ortaylı Felsefe ve bilim intibak etmek, ayakta kalmak için yapılagelmiştir. Ne olursa olsun yaşama intibak edecek ye onu sürdüreceksiniz. Çünkü dünya değişiyor. Kişi olarak, toplum olarak nasıl sürüklenmeden kalacaksınız? Değişimi benimseyemezseniz bilgeliğin de bir anlamı kalmaz. İlber Ortaylı Dünyaya mutlu bakmak, mutlu olmak insanların hakkı ve görevidir. İlber Ortaylı Bu âlem yaşadığı, batmadığı sürece devamlı bir kurtuluş umudu, daima bir iyilik söz konusudur. İlber Ortaylı 'Hata yapacağım,' diye yabancı bir dilde konuşmaktan çekinirseniz çok açık ki o dilde konuşmayı da öğrenemezsiniz. Bilgiyi işlemek gerekir. İlber Ortaylı İnsanın ara vermeden, yaşamın başka yönleriyle meşgul olmadan, kendine nefes alacak bir vakit tanımadan çalışması yanlıştır. İlber Ortaylı İnsan gözü anlar. Bir tür zihindir. İlber Ortaylı Hayatta bilinen ve istenen; insanların işini zevkle yapmaları, şöhret ve parayı ikinci plana atmalarıdır. İlber Ortaylı Statüden gelen mutluluk insanı yanıltır. Bugün var, yarın yoktur statü. Kendinizi yüksekte sanırken birdenbire o kadar kötü düşersiniz ki nasıl düştüğünüzü bile anlayamazsınız. İlber Ortaylı Münevver insanın bir numaralı özelliği intibak etmektir. İntibak edemeyen yenilir. İlber Ortaylı Bedenî çalışma çok önemlidir. Tabiatın ortasında bulunup çalışmak çok önemlidir. Ne kadar yapabilirseniz o kadarını yapın, miktarı mühim değildir. Çünkü bu, kişiyi mutlu ediyor; her zaman da edecek. İlber Ortaylı En önemli konumuz çocuklarımızdır, onları nasıl yetiştireceğimizdir. Bugünün yeni çalışma biçimlerine uygun bir eğitim yöntemimiz var mı? Değişen toplum yapısı içinde en önemli intibak meselesi budur. İlber Ortaylı Bazı şeyler ancak hafıza ile mümkündür. Ne kadar imkânınız olursa olsun, hatta ne kadar sağlıklı olursanız olun, bir yerde hafızanız da iyi olacak. İlber Ortaylı Cesaretsizden vaktinizi ister. Çünkü cesaret her gün kendinizden bir nebze feda edip bir fikri geliştirmeye koyulmaktır. İlber Ortaylı İnsan abartmayı sever, Yeni modayı da abartır, bilim-sanat düşkünlüğünü de; bu abartıya karşı reaksiyon da arkasından gelir. İlber Ortaylı İnsan dünyadaki yerini tam olarak bilememeye, görememeye, tespit edememeye başladı. Bugünün dünyasıyla baş etmen için en başta kendinle ilişkini doğru kuracaksın. Tüketimini kontrol edecek ve tabiatla bağını koruyacaksın. İlber Ortaylı Seneca yaşamın kısa olduğunu söylemez; olayların rüzgârına veya kötü alışkanlıklara kapılanların, yaşamaktan korkanların ve geçmişe takılanların onu kısalttığını söyler. İlber Ortaylı İnsan çevresinden çıkar. Kişileri, içinde yaşadıkları şehirler üretir. Kendine has çevreler ortadan kalktığından, herkes her yerde aynı şekilde yaşadığından birbirine benzer, kendine özgü renkleri olmayan kişilerle doluyor etraf. Seri üretimdir bu. İlber Ortaylı Hiçbir toplumun hiçbir mekanizması sadece belirli bölgeden ve inançtan insanlarla işlemez. Bu mümkün değildir. Modern cemiyetin çarkı böyle dönmez. İlber Ortaylı En güzel iş, insanın becerileri doğrultusunda yaptığıdır ve bu beceriler de insan daha çok küçükken, bir yavruyken dahi kendini belli eder. İlber Ortaylı Ahlaklı insanların yaşamı güçleştikçe toplumdaki buhran da artacak. Bunun sonucunda büyük bir sosyal patlama yaşanır. İlber Ortaylı Ben çalışan insanların bir araya gelince daha iyiye yöneleceğine inanırım. İşbirliği, ortaya bir ürün koymanın hazzı insanları iyiye yöneltir. İlber Ortaylı Kardeşinize karşı nasıl sorumluysanız dostunuza karşı da sorumlusunuz. İnsan ancak dostlarıyla ayakta kalır ama hakiki ve ebedî dostlarıyla. Hayatın anlamı da budur. İlber Ortaylı Espri yapma ve espri kaldırma meselesi eğitimden başlar. Bizde bazı espriler kavga konusudur. Eğitimimizde bu kavgayı önleyecek bir espri, mizah geleneği yoktur. İlber Ortaylı Onlu yaşlarda insanlar birtakım densizlikler yaparlar. Hata olmasına hatadır; yine de bu hatalar zaten bir yerde insana hayatı öğretir. Ama bu, altı boş olduğu hâlde sürekli kendini biliyormuş gibi gösterme hâli yirmilerden, hatta otuzlardan sonra yapılırsa işte o zaman ciddi sıkıntı yaratır. İlber Ortaylı Güzellik sadece fiziki bir mesele değildir. Huzurla çalışırsanız, insanlarla ve kendinizle huzurlu, dingin. Bir ilişki kurarsanız bu zaten bir güzellik getirir, görünümünüze siner. İlber Ortaylı Mutluluğu yaşadığınız çağ tayin etmez. Şartlarınız da ancak bir ölçüde tayin eder. İlber Ortaylı İnsanları idare etme, doyurma pozisyonuna gelip de perişan olmamak, kendini bozmamak bir şanstır. İlber Ortaylı Ayakta kalma inadı bir toplumun kendi hayatiyetini devam ettirmesinin bir göstergesidir. İnsan hayatında da bu böyledir. İlber Ortaylı Ne Büyük İskender'in eğitim gördüğü Aristoteles'in okulunda ne de şehzade mekteplerinde çok kalabalık sınıflar vardı ama bu okullar bir aradalık sağlıyordu. İlber Ortaylı Bir kompartımandaki sorunlar çözümlenemeyince diğer kompartımanlara da vurur. İlber Ortaylı Ayakta kalma inadı bir toplumun kendi hayatiyetini devam ettirmesinin göstergesidir. İnsan hayatında da bu böyledir. İlber Ortaylı İnsanların ayakta durabilmeleri, derli toplu yaşayabilmeleri için sistemin bazı şartları hazırlaması gerekir; eğer bunlar üretilemiyorsa o toplum ve o sistemden artık hayır gelmez. Büyük bir çöküntü ve kriz başlar. İlber Ortaylı İnsanların aslında dar bir çevresi vardır. O dar çevre genişletilemez. Kimsenin de genişletmemesi lazımdır. İnsanın ömrü de zamanı da, birbirine göstereceği ilginin süresi ve ölçeği de bellidir. Çemberi genişlettikçe zaman ayırmanız gereken insanların zamanından gider. İlber Ortaylı Bir insanın kendi sınırlarını görebilmesi, ihtiyaçlarını anlaması açısından bu tek başınalık hâli mühimdir. İlber Ortaylı Aşk şüphesiz mutluluk getirir. Ama unutulmamalıdır ki sıkıntı da getirir. Aşk dediğin bir tutkudur, zamanın sildiği bir tutku. İlk günkü gibi kalan, devam edeni çok azdır. Devam eden aşk bir piyango gibidir, nadir insanlara isabet eder. İlber Ortaylı Bir Ustanın yetiştirdiği bütün çırakların, tüm öğrencilerin onu aşacak büyük yıldızlar olmaları gerekmez. İşi bilen, ustasının öğrettiği hassas noktaları kapan, temiz iş çıkaranlar o dalın yaşamasını, yayılmasını sağlar. İlber Ortaylı Öğrenmek yetmez, toplum içinde öğrenmek gerekir. İlber Ortaylı Aile ile uyum içinde olmaya, onu kabul etmeye, mümkün mertebe uyumlu gitmeye çalışmak gerekir. İlber Ortaylı Beşeriyetin şu son 100-150 senede maruz kaldığı salgınlara bakınız. Tüketimin artmasıyla bu süreç hızlandı. İlber Ortaylı Şehir sana kıyıda köşede de kalsa bir kitapçı veriyorsa; seni bir kütüphanesine kabul edip saatlerini orada geçirtiyorsa; arkadaşınla özgürce sohbet edeceğin, derli toplu bir kafe sunuyorsa; zevkine göre bir konseri uygun fiyatla izletebiliyorsa sana tat veriyor, seni eğitiyor demektir. İlber Ortaylı Seyahatleriniz ilkeler doğrultusunda olmalı. Çevrenizi kirletmemeye gayret etmelisiniz. Sizden önce binlerce yıldır duran varlığı tüketmemelisiniz. Doğayı tahrip ettiğini, zarar verdiğini anladığınız otellere gitmemeli, doğaya saygısız turlara katılmamalısınız. İlber Ortaylı Bazı kitapların yalnız okunması gerekir. Ancak okunup sindirildikten sonra başka kişilerle bu kitabın tartışmasına girilmelidir. Bu da en iyi kitap kulüplerinde olur. Bu da bir disipline dayanır; okumada disiplin, hitabette disiplin ve nihayet tartışmada disiplin. İlber Ortaylı Türk toplumu insanları tanımıyor. Burada yaşayanlar kimdi, ne yaptılar, bilen azdır. Hâlbuki toplumda devamlılık, işlerin ortaya konmasıyla, nesilden nesle aktarılmasıyla ve bu işleri yapanların Kişiliklerinin net çizgilerle ortaya konmasıyla sağlanır. İlber Ortaylı Kendine dünya kurmaya niyet edenlerin, kendini gerçekleştirmeye gayret edenlerin, kendini inşa edenlerin eğitim hayatı bitmez. İlber Ortaylı Gençlerden çok Ümitliyim. Gençliğimde hayali bile kurulmayan dilleri öğreniyorlar; onların araştırmaları yaygınlaştıkça iki dünya, Doğu ile Batı olması gerektiği gibi ve zaten asırlar önce olduğu gibi birbirine yaklaşacak. İlber Ortaylı Tanzimat yöneticilerinin sırrı şudur; eleştirileri de hücumları da itirazları da kullanarak adeta atılan taşlarla bir devri bina etmişlerdir. İlber Ortaylı Hangi işi yaparsanız yapın, bu üç konuyu çok iyi öğreneceksiniz: Tarih, dil, coğrafya. İlber Ortaylı Neticede kendi dünyanızı, kendinizi kuruyorsunuz. Bu kolay değildir, hele bu memlekette daha zordur. Memleket, insanına realist olmayı da öğretir. İlber Ortaylı Ölçülü bir hayat yaşayın. Tüketmeyen, kirletmeyen bir hayat... Her esen rüzgârda savrulmayacağınız, düzenli bir hayat... Neyi öğreneceğinize, neyi yapacağınıza kendinizin karar verebileceği bir hayat... İlber Ortaylı Ölçülü bir hayat yaşayın. Tüketmeyen, kirletmeyen bir hayat... Her esen rüzgârda savrulmayacağınız, düzenli bir hayat... Neyi öğreneceğinize, neyi yapacağınıza kendinizin karar verebileceği bir hayat... İlber Ortaylı Fatih, Doğu'da çok sevilir ama bilinmez. Hakkında bilinenler, kör bir tekrardan ibarettir. Batı'da ise onu takdir edenler vardır ama saldıranlar daha çoktur. Fatih'in Batı için affedilmez bir günahı vardır: İstanbul'u fethetmek. İlber Ortaylı Her yerde, her dönemde vardır görgüsüzlük, bu tuzağa düşmek de doğrusu kolaydır. Bunu aşmak için gereken de insanın iddiasını azaltmasıdır; her şeye 'Ben bunu da biliyorum', 'Bundan da anlıyorum' diye koşturmamasıdır. İlber Ortaylı Sosyal mühendislik radikal değişimleri tavsiye etmemelidir. İlber Ortaylı 'Elinizdeki işi bırakın, bir durun, etrafa bir bakın, nereden gelip nereye gittiğinizi bir düşünün,' der Tolstoy. Bu aslında bir tür tecrittir. İşten güçten, hayatın akışından ve hızından kendinizi soyutlamayı salık verir. Ama Tolstoy'daki etrafa bakmak öncelikle içine bakmaktır. İlber Ortaylı Neden ben gençlere 'Evlenirken mobilya almayın, dünya turuna çıkın,' diyorum? Paranız varsa ikisini de yaparsınız zaten. Ama önceliği nereye koyacaksınız? Ben gezip görmeye koyun ciddi diyorum. İnsanın handikapları yoksa seyahat etmemesi düşünülemez. İlber Ortaylı Aklı başında insan için en değerli kitap yoktur. Kitabı okumak önemlidir; onu nasıl okuduğun, nasıl hatırda tuttuğun önemlidir. Kitabın kendisi okumak kadar önemli değildir. İlber Ortaylı Düşünürken yalnızlık, yürürken yalnızlık, okurken yalnızlık... İlber Ortaylı Kütüphanelere sadece okumak için gidilmez. Girip oturun, havasını teneffüs edin. İnsana esenlik verir kütüphaneler. İlber Ortaylı Dünya genişler, bize kendini sunar ama biz onun imkânlarına göre yaşamazsak kendimizi felakete sürükleriz. İlber Ortaylı Çevreyle ilişki kurmak, evet, bir sanattır. Etrafa bakmak bir sanattır; hayattaki incelikler buradan doğar. İnsanlar buralarda fark yaratır. İlber Ortaylı Mesele aslında öğrettiğinin içeriği de değildir, ne kadar öğrettiğin de. İlber Ortaylı İnsanoğlu dünya ile arasındaki bağı kurmak zorunda. Ama pek çok kişi kendisinin kâinatın içinde olduğunu, hem kâinatla hem de diğer insanlarla, canlılarla bağlantılı bir yaşam sürdüğünü bilmiyor, görmüyor. İlber Ortaylı Roma'da gladyatörün bile bir umudu vardı; şayet iyi bir şeyler veriyorsa, karşılığında mutlaka iyi bir şeyler alacağını da bilmekteydi. Yine burada kölelikten kurtulup özgürlüğünü satın alan, toplumun içinde yükselen insanlar da vardı. İlber Ortaylı Ailede iyi eğitim şudur: Çocuğa yemesinden-içmesinden, giyinmesinden tut; okuma merakı, müzik merakı, görme merakı kazandırılıyor mu? Bunlar parayla olacak şeyler değildir; çocuğa zaman ayırarak, özenerek, onunla bir ilişki kurarak yapılır. İlber Ortaylı Farklı kaynaklardan, farklı alanlarda okumalar yapacaksınız. Doğrusu sadece tarih okuyan çocuğa ben diploma vermem. Sadece tarih bilerek tarihçi olunmaz. Sadece hukuk bilerek hukukçu da olunmaz. Bağlantılı alanları öğreneceksiniz İlber Ortaylı Neden Türkiye'de eğitim 150 senedir nitelikçe gelişmişken son yarım asırdır düşüşe geçip geriliyor? İlber Ortaylı Memlekette, Türkiye genelinde, münevverler, ister asker olsun ister mülkiyeden gelsinler ister tüccar olsunlar, bir araya gelip oturmayı ve konuşmayı bilmelidirler. Bu çok önemlidir. Bundan başka bir çare de yoktur. Geleneğimiz budur. İlber Ortaylı Türkiye'nin ve genelde Türklerin insanı daima ümitvar kılan kendine has özellikleri vardır. İlber Ortaylı İstanbul bir âlemdir ve dünyanın her yerindeki insanlar âşıktır ona. İlber Ortaylı Muhafaza etmek için sevmek gerekir. Bir şehri sevmeyen, tanımayan onu kırıp dökmekte beis görmez. İlber Ortaylı Köleliğin bittiğini söylüyoruz ama organ ticaretinin yapıldığı bir dünyada 'Kölelik ortadan kalkmıştır!' diyerek nutuk atamaz, övünemezsiniz. İlber Ortaylı