İnsanlık tarihinin en zengin insanı Kanku Musa ve Katalan Atlası

'Katalan Atlası' adı verilen ve üzerinde, tarihin en zengin insanı olarak gösterilen Mali İmparatoru Musa'ya ait olduğu tahmin edilen portrenin yer aldığı bir harita, ABD'nin Illinois Eyaleti'ndeki Kuzey Batı Üniversitesi'nde sergileniyor. Sergi küratörü Kathleen Bickford Berzock, bölgedeki altın üretiminin o dönemde tamamen Musa'nın kontrolünde olduğunu, Mali altınının da dünyanın en temiz altını olarak gösterildiği ve bu yüzden piyasanın en çok talep gören altını olduğunu anlattı. Berzock, 'Günümüzde böyle bir servete sahip birini hayal etmek zor' diye kaydetti. (Kaynak: Sputnik Türkiye) Mali altını, dokuzuncu yüzyılda, dönemin en yaygın para birimi olan dinarın üretiminde kullanılıyordu. Bu döneme ait Arap metinleri, sikkelerin, Musa'nın kontrolündeki topraklarda üretilen altından yapıldığını doğruluyor. Katalan Atlası, 14'üncü yüzyıl Avrupa'sının yanı sıra Mısır ve Afrika'yı da anlatır. Haritanın en önemli özelliği çizimler dışında yazıya ve figürlere dayalı açıklamalarının bulunmasıdır. Haritanın en ilginç figürlerinden biri ise sağ elinde altın sikke tutan ve aslında Batılıların sömürü arzularını kışkırtan, Mali İmparatoru Musa'dır. Ömrü boyunca bir hükümdar olarak İslam'ı Batı ve Orta Afrika'da yaymak için çalışmıştır. Dindar, adaletli ve cömert olan Kanku Musa'nın her gün bir köle azat ettiği rivayet edilir. Yaşadığı dönemde inanılmaz bir servete sahip olan Musa, oldukça dindar bir hükümdardı. İslam âlimlerinin de tavsiyesiyle 1324'te büyük bir hac seferi düzenledi. Bu sefer, dünya tarihini değiştirecek pek çok olayı da beraberinde getirdi. Avrupalı tüccarların gözü açıldı. 1488'de Portekizli kâşif Bartolomeu Dias kıtanın kıyılarını dolaştı ve Ümit Burnu'nu keşfetti. Dias'ı, 1497 yılında Vasco da Gama izledi. Yapılan keşifler sonucu kıtanın detaylı bir haritası çizildi; Mali İmparatoru Mansa Musa, ölümünden iki yıl sonra Angelo Dulcert'in çizdiği haritada resmedildi. Musa'nın zenginliğini ortaya koyan harita 1375'te, Abraham Cresques tarafından çizilen ve Musa'nın Afrika kıtasının ortasında bir elinde büyük bir altın parçası, bir elinde altın asasıyla tahtında otururken resmedildiği Katalan Atlası'ydı. Katalan Atlası, 1375 yılında hazırlanan ve 14'üncü yüzyıl Avrupası bakış açısından Eski Dünya'yı konu aldı. Atlasta Avrupa, İskandinavya, Mısır, Afrika, Çin, Kafkasya, Arabistan, Orta Asya gibi bölgeler pek çok rakam, şekil ve yazıyla anlatıldı. Tarihi Katalan Atlası, 14. yüzyıl Avrupa'sının yer aldığı tarihi açıdan 14. yüzyıl Avrupa'sını özetleyen önemli bir atlas niteliğindedir. Bu atlasta Anadolu beylikleri hakkında bilgiler de yer alır. Musa, 9. yüzyılın ilk yarısında yaklaşık 30 yıl boyunca Mali devletini yönetti. Mansa Musa'nın büyükbabası, Sundiata Keita'nın kardeşiydi. Sundiata Keita ise Mali İmparatorluğu'nun kurucusuydu. Kanku Musa 1307'de babasının vefatı üzerine Mali sultanı oldu. Sultanlığının başkenti Niani şehriydi. Kanku Musa'nın hüküm sürdüğü toprakların sınırı Nijer'den Atlas Okyanusu'na kadar uzandı. Bugün ise Niani şehrinden hiçbir iz bulunmaz. Asıl adı Kanku Musa olup Mandeng dilinde 'kralların kralı' anlamına gelen 'mansa' lakabıyla anılan Musa, babası Faga Laye'nin onu vekil tayin edip yeni limanlar bulmak ve Atlantik'in sınırlarını görmek için denizlere açılmasıyla tahta geçti. Onun hüküm sürdüğü dönemde Mali, dünyanın en zengin altın rezervlerine sahip ülkelerinden biri olarak biliniyordu. Dindar, adaletli ve cömert olan Kanku Musa'nın her gün bir köle azat ettiği rivayet edilir. Ömrü boyunca bir hükümdar olarak İslam'ı Batı ve Orta Afrika'da yaymak için çalıştı. 1312'den 1337'ye kadar, Batı Afrika'da bugün Gahan, Timbuktu ve Mali'nin yer aldığı bölgeyi kapsayan Mali İmparatorluğu'nu yönetti. Musa'nın krallığı günümüzdeki Moritanya, Senegal, Gambia, Gine, Burkina Faso, Mali, Nijer, Nijerya ve Çad topraklarını kapsıyordu. İyi ve cesur bir lider olmasının yanı sıra keskin bir ticari zekâya da sahip olan Mansa Musa, ülkesinin zenginliğine zenginlik, servetine servet kattı. Afrika kıtasının en önemli ticaret ve kültür merkezi hâline gelmesini sağladı. Güneyi altın, kuzeyi ise tuz madeni bakımından zengin olan ülkenin diğer gelir kaynakları ise fildişi ve köle ticaretiydi. Bunların yanına fetihlerde elde edilen ganimetler de eklenirdi. Fetihler yalnızca ganimet değil, ülke sınırlarının genişlemesini de sağladı. Musa iyi bir lider olmasının yanı sıra iyi bir komutan ve cesur bir savaşçıydı. Mali İmparatorluğu artık, doğuda bakır madenleriyle ünlü Nijer'e, batıda Tekrur'a, güneyde ormanlık bölgesiyle ünlü Volta Calon'a ve en önemlisi kuzeyde Sahra'nın tuz madenlerine dek geniş ve zengin bir coğrafyaya hükmediyordu. İlk işi, Mali'nin bölgedeki etkisini güçlendirmek olan Mansa Musa, İslam ülkeleriyle ilişkileri sıcak tutarak ticareti canlandırdı. Batı Sudan'ın bir bölümünü Mali topraklarına kattı ve doğudan batıya tüm bölgelerde, kanun ve ticaret sisteminde merkeziyetçiliğin uygulanmasını sağladı. Timbuktu, kültürel ve mali bakımdan üne kavuştu. Timbuktu'daki Sankore Üniversitesi Orta Asya ve Afrika'dan gelen müslüman akademisyenlerle bir öğrenme merkezi oldu. Dönemin ileri gelen Ortadoğulu bilim adamlarının, düşünürlerin ve sanatçılarının buluşma noktası oldu. Mansa Musa, dönemin en önemli bilim insanları ve âlimlerinin Timbuktu'ya yerleşmesi için onlara her tür imkânı sağladı. Dünyadan Mansa Musa'nın zenginliğini duyanlar da Timbuktu'ya gelip ticaret yaptılar. Bunun yanı sıra ilmin ve İslam'ın yayılması için sayısız medrese, kütüphane ve cami yaptıran Musa, Mekke'den döndüğünde inşaat projelerine girişti. Kahire'den ve İspanya'dan mimarlar getiren Mansa Musa, pek çok camii ve eğitim merkezi inşaat ettirdi. Henüz hükümdarlığının ilk yıllarında Sudanlı öğrencileri Fas Üniversitesi'nde öğrenim görmeleri için yurt dışına gönderdi. Dönemin en önemli şair ve mimarlarından Abu-İshak İbrahim-es-Saheli'yi Timbuktu'da görkemli bir cami ve imparatorluk sarayı yapması için görevlendirdi. Neredeyse ülkenin simgesi hâline gelen, Saheli'nin eseri Djinguereber Mosque bugün hâlen ayaktadır. Yaşadığı dönemde inanılmaz bir servete sahip olan Musa, oldukça dindar bir hükümdardı. İslam âlimlerinin de tavsiyesiyle 1324'te büyük bir hac seferi düzenledi. Bu hac seferinde yolculuk boyunca gidiş dönüş dahil, Cuma günü hangi şehirden geçmişse orada bir cami yaptırdı. Hac yolculuğu yapmaya karar verdikten sonra bir fermanla, bolluk içindeki halkından bu büyük yolculuk için altın ve erzak bağışlamalarını istedi. Ülkenin dört bir yanından kilolarca altın ve erzak geldi. İmparatorluğun başına oğlu Muhammed'i bırakan Musa, köleler, cariyeler ve hacca gitmek isteyen tebaadan oluşan 60 bin kişilik büyük bir kafileyle yola çıktı. Kafile 2 bin ton altın ve tonlarca erzak taşıyordu. Yolculuk boyunca konakladıkları her yere cami yaptırdı, fakirlere yardım etti ve altın dağıttı. Binlerce kişiden oluşan kafilesiyle birlikte Mekke'ye varıp hacı oldu. Konakladıkları şehirlerden biri olan Kahire'de sadaka olarak o kadar çok altın dağıttı ki, Mısır'da altının değeri düştü ve ülkenin 12 yıldır kriz içinde olan ekonomisi düzeldi. Esnaf zenginleşti, ülkede ticaret ve ekonomi canlandı. Kanku Musa'nın hac vazifesini yerine getirip Mısır'a döndüğünde servetinden bir kuruş bile kalmaz. Borç alarak yoluna devam eder. Bu seyahat Asya'dan Avrupa'ya kadar herkesin dikkatini çeker. En sonunda 1339 yılında Angelo Dulcert çizdiği haritasına Kanku Musa'yı elinde altın sikke tutan hükümdar olarak resmeder. Kanku Musa'nın hac yolculuğu, dünya tarihini değiştirecek pek çok olayı da beraberinde getirdi. Avrupalı tüccarlar bu kıtaya gözünü çevirdi. 1488'de Portekizli kâşif Bartolomeu Dias kıtanın kıyılarını dolaştı ve Ümit Burnu'nu keşfetti. Dias'ı, 1497 yılında Vasco da Gama izledi. Yapılan keşifler sonucu kıtanın detaylı bir haritası çizildi; Mali İmparatoru Mansa Musa, ölümünden iki yıl sonra Angelo Dulcert'in çizdiği haritada resmedildi. Musa'nın zenginliğini ortaya koyan harita ise 1375'te, Abraham Cresques tarafından çizilen ve Musa'nın Afrika kıtasının ortasında bir elinde büyük bir altın parçası, bir elinde altın asasıyla tahtında otururken resmedildiği Katalan Atlası'ydı. Mansa Musa'nın hac seferi ve harcadığı para karşısında iştahı kabaran Avrupa, coğrafi keşifler ve denizciliğin gelişmesiyle birlikte soluğu Afrika'da alacak, sömürgeleştirmenin temelleri bu dönemde atılacaktı. Tarihi ve nedeni bilinmeyen Musa'nın ölümü, gerek hanedan gerekse ülke için pek çok sorunu da beraberinde getirdi. Henüz iki kuşak geçmemişti ki hanedanlıkta büyük bir iç çekişme başladı. Kendisinden sonra Mali'nin zenginliği ve şöhreti 200 sene kadar devam etti ancak iç savaşlar, kıtlık ve Avrupalıların sömürülmesiyle ülke bugünkü konumuna geldi.