İşgalden kurtarılan Karabağ’ın tarihi kırılma noktaları

Karabağ, bu tarihten itibaren Oğuzların göçlerine sahne oldu. Ardından Irak Selçuklularının eline geçen Karabağ ve civarı İldenizliler, İlhanlılar, Timurlu ve Akkoyunlular Safevîlere ev sahipliği yaptı. Osmanlı'nın bu bölgeyle ilgilenmesi ise 16. yüzyılın ilk yarısındaki İran seferlerine rastlar. Ancak bölgenin doğrudan Osmanlı idaresine geçmesi 1578 Osmanlı-Safevî Savaşı sonrasında oldu. Karabağ 18. yüzyıla kadar Safevîlerin kontrolü altında kaldı. 1722-1724 yıllarında Rusların bu bölgeye inmesi üzerine harekete geçen Osmanlı Devleti, Azerbaycan'ı hâkimiyeti altına aldı. Ruslarla 1724'te İstanbul'da yapılan antlaşmayla Karabağ, Osmanlı Devleti sınırları içinde yer aldı. Fakat 1731'den itibaren hızlanan Osmanlı-İran Savaşı sonrasında 1736'da yapılan antlaşmayla İran'a bırakıldı. 1780'li yıllarda Ruslar Kafkaslarda giderek etkili rol oynamaya başladılar; 1783'te Gürcistan'ı kontrol altına alarak Kafkaslardaki dengeleri bozdular. Rusların Ocak 1804'te Gence'yi işgal etmeleri üzerine imzalanan anlaşmayla bölge Rusya'ya tâbi oldu. Şubat 1806'da Rus General Tsitsianov'un Bakü'de öldürülmesini fırsat bilerek Rusları Karabağ'dan çıkarmayı planladılarsa da bu mümkün olmadı. İran-Rus savaşlarının ardından yapılan Gülistan Antlaşması ile Karabağ Ruslara bırakıldı. Rusya'da Çarlık rejimine karşı meydana gelen isyanlar sırasında 1905'te Karabağ'da Azeri ve Ermeniler arasında çatışmalar çıktı. Azerbaycan tarihinin kırılma noktaları 1823'te yine Ruslar tarafından verilen aile sayısı 18 bin; nüfus ise 90 bin olarak belirlenmişti. Bu nüfusun üçte biri ise Ermenilerden oluşuyordu. 13 yıl zarfında bir hayli artan nüfus, 1806-1812 Osmanlı-Rus ve 1804-1813 İran-Rus savaşları sırasında Ermenilerin bu topraklara göç ettiğini gösteriyor. Osmanlı kuvvetleri 25 Eylül 1918'de buralara hâkim oldu ancak 30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Mütarekesi'nin ardından bölgeden çekildiler. İngilizlerin eline geçen Karabağ, 1919'da Azerbaycan'a dâhil edildi. Rusların 1920 Mayıs'ında Karabağ'ı işgal etmesiyle Karabağ meselesi yeni bir boyut kazandı. Mesele Moskova'da ele alınmış ve Anastas Mikoyan'ın 20 Mayıs 1920'de Lenin'e verdiği raporunda Ermenilerin Karabağ'la hiçbir bağı bulunmadığı ve buranın Bakü'den koparılmaması gerektiğini belirtmişti. Bu heyetin verdiği raporlar doğrultusunda 30 Haziran'da Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi'nin tesisine karar verildi ve bu karar 24 Temmuz 1923'te ilân edildi. Azerbaycan'ın idaresi altında oluşturulan bu bölge 4 bin 200 kilometrekare olup Cevanşir, Şuşa, Cebrail, Zengezur ve Kubatlı'nın bir kısmını kapsıyordu. Nuri Paşa ve Bakü'nün bağımsızlığa giden yolu Ermeniler 3-6 Eylül 1979'da Paris'te, ardından 1983'te Lozan'da toplanan Dünya Ermenileri Kongresi'nde Sovyet Rusya'da bulunan 29 bin kilometrekarelik Ermenistan'ın kendilerine yetmediğini belirterek Karabağ'ın Ermenistan'a katılması için eylem kararı aldılar. 13 Temmuz 1985'te Sevr'de yapılan III. Dünya Ermenileri Kongresi'nde alınan kararlar arasında Karabağ'ın Ermenistan'a katılması için kamuoyu faaliyetlerinin başlatılması da vardı. Ermenilerin benzer çalışmaları karşısında kayıtsız kalmayan Azerbaycan yetkilileri, Dağlık Karabağ'ın Azerbaycan'ın ayrılmaz bir parçası olduğunu belirtir bir deklarasyon yayımladılar. 25 Ocak 1988'de Karabağ'da yaşayan Azeriler, Ermeniler tarafından göçe zorlanmaya başlandı ve bunun neticesinde şubat ayından itibaren Karabağ'dan yapılan göçler hızlandı. Haziran ayında Ermeni Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Dağlık Karabağ'ı Azerbaycan Yüksek Sovyeti'nden istediyse de teklif reddedildi. Daha sonra bu teklifi Moskova da kabul etmedi. Meşrû yollarla istediklerini elde edemeyen Ermeniler, 1989'da Karabağ'da ulaşımı engelleyip yollara mayınlar döşeyerek kontrolü ellerine geçirmeye başladılar. Nahçıvan tarihindeki kırılma noktaları Ancak Sovyetlerin dağılmasının ardından 1992 yılında Ruslardan silah ve destek alan Ermeniler Şuşa, Hocalı ve diğer yerleri ele geçirdiler. Yaklaşık 30 bin kişi Ermeniler tarafından haince katledildi ve 1 milyon kişi bulunduğu yerden ayrılmak zorunda kaldı; kalanı ise mülteci durumuna düştü. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararları, Ermeni güçlerinin Azerbaycan'ın işgal altındaki tüm topraklarından çekilmesini istedi ancak bu, 30 yıl boyunca gerçekleşmedi. O tarihten bu yana Azeri topraklarının yüzde 20'lik kısmı Ermeni işgali altında kaldı. Geçtiğimiz aylarda Ermenistan ordusunun Azerbaycan sivil yerleşim birimlerine gerçekleştirdiği saldırılara, Azerbaycan ordusu da karşılık vermeye başlamış ve Ermeni güçlere büyük zayiat vermişti. Azerbaycan ordusu, Dağlık Karabağ'da 27 Eylül'de başladığı operasyonda 4 kent merkezi, 3 kasaba ve 220 civarında köy ile bazı önemli tepeleri Ermenistan'ın işgalinden kurtarmıştı. 2 gün önce ise stratejik açıdan büyük öneme sahip Dağlık Karabağ'ın sembol şehri Şuşa'nın işgalden kurtarıldığı duyurulmuştu. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, askeri operasyonlara devam edileceğini şu sözlerle vurgulamıştı: 'Zafer yürüyüşümüz devam ediyor. Hala işgal altında topraklar var, çatışmalar sürüyor. Ermenistan yönetimi taleplerime yanıt vermezse sonuna kadar gideceğiz. Hiç kimse bizi durduramaz. Dünyada bizi durduracak bir güç yok. Ermenistan yönetimi şimdi dünya ülkelerinden yardım, silah istiyor. Peki, nerede senin 'yenilmez ordun'? Biz onu yok ettik. Onların tüm sözleri, açıklamaları efsane ve yalandı. Yenilmez ordu Azerbaycan ordusudur.' Putin, açıklamasında Azerbaycan, Ermenistan ve Rusya'nın, Dağlık Karabağ meselesine ilişkin ortak açıklamayı kabul ettiğini bildirerek 'Varılan anlaşmalar, Dağlık Karabağ krizinin uzun vadeli ve kapsamlı çözümü için adil temelde, Ermeni ve Azerbaycan halklarının çıkarları doğrultusunda gerekli koşulları oluşturacak' ifadesini kullandı. Aliyev, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'a, çatışmalar süresince verdiği destek dolayısıyla teşekkür ederek 'Bugünkü bildiride, Rusya ve Türkiye'nin ortak barış gücü görevi yer alıyor. Bölge temaslarına ilişkin tümüyle yeni bir format yaratıyoruz' dedi. Aliyev, Ermenistan Başbakanı Paşinyan için konuşmasında şu sözlere yer verdi: 'Video konferans yöntemiyle üç devlet başkanı birlikte imzalamalıydık. Fakat son anda Ermenistan Başbakanı imtina etti. Bunu anlayışla karşılayabiliriz çünkü bu anlaşma Ermenistan'ın askeri yenilgisi anlamına gelmektedir. Paşinyan bu anlaşmayı kameralardan uzak bir yerde, korkakça imzalayacak. Kendi isteğiyle imzalamıyor. Demir yumruğumuz sayesinde imzalıyor. Bu anlaşma bizim şanlı zaferimizdir.' Azerbaycan ve Ermenistan kontrol ettikleri pozisyonlarda kalacak. Kelbecer 15 Kasım, Ağdam rayonu 20 Kasım, Laçin 1 Aralık'a kadar Azerbaycan'a geri verilecek. Tarafların ateşkese uymasını denetlemek amacıyla bir mekanizma oluşturulacak. Dağlık Karabağ'da temas hattında ve Laçin koridorunda Rus barış gücü bulunacak. Ermenistan ordusu, geri çekilmesini Rus askerlerinin denetiminde yapacak. Rus barış güçleri Dağlık Karabağ'da 5 yıl süreyle kalacak. Taraflar 6 ay öncesinden itiraz etmezlerse süre otomatik olarak 5 yıl uzayacak. 3 yıl içinde Ermenistan ile Hankendi arasındaki rota oluşturulacak. Rus askerleri bu rotanın korunması için yeniden konuşlanacak. Yerinden edilmişler, Birleşmiş Milletler Mülteci Yüksek Komiserliğinin kontrolünde Dağlık Karabağ ve etrafındaki bölgelere dönecek. Azerbaycan'ın batı illeri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasındaki ulaşım koridoru açılacak. Taraflar arasında esir ve cenaze değişimi yapılacak. Dağlık Karabağ'da Azerbaycan karşısında yenilgiyi kabul etmesinin ardından Ermenistan'da halkın kendisini protesto etmesini yorumlayan Paşinyan, 'Halkı isyana sevk eden herkes adalet önüne çıkartılacak' diyerek tehditvari açıklamalarda bulundu. Paşinyan, 'Aldığım karar, derinlemesine analizlere ve askeri duruma ilişkin bilgi sahibi kişilerin değerlendirmeleri temelinde alındı. Bildiriyi imzalamaktan başka şansım yoktu' dedi. Paşinyan, 'Ordu, durmanın gerekli olduğunu söyledi. Çünkü sorunlarımız var ancak bunların çözümü yok ya da kaynaklarımız tükenmiş' ifadelerini kullandı. Açıklamada, Karabağ savaşında Azerbaycan'ın kazandığı parlak zafer dolayısıyla liderlerin birbirlerini kutladığı kaydedildi. Aliyev, savaş süresince Azerbaycan'a verdikleri siyasi ve manevi desteklerinden dolayı Erdoğan ve Türk halkına bir kez daha teşekkür etti. Azerbaycan halkı, Ermenistan'ın Dağlık Karabağ'daki işgalini sonlandıran bildirinin imzalanmasını, Azerbaycan topraklarının işgalden azad olmasını meydanlarda kutlamaya devam ederken; Ermenistan'da ise hükümete yönelik tepkiler giderek artıyor.

İşgalden kurtarılan Karabağ’ın tarihi kırılma noktaları

KARABAĞ PEK ÇOK MEDENİYETE EV SAHİPLİĞİ YAPTI