İslam devletlerinde istihbarat teşkilatı

🔷 Devletin ve milletin varlığını korumak için ihtiyaç duyduğu istihbarat, İslam devletlerinde posta teşkilatını da içine alan bir şekilde 'berid' olarak anılır. Postanın istihbaratla eş değerde olduğu eski dönemlerde, 'süvari, postacı, elçi, ulak, iki posta menzili' gibi anlamlar taşıyan 'berid' kelimesi tercih edilir. 🔷 Merkezle taşra arasındaki haberleşmeyi sağlayan berid teşkilatı, Ortaçağ'ın iki süper gücü Sasaniler ve Bizans'ta oldukça gelişmiştir. Bu teşkilatın Cahiliye devri Araplarında da zayıf dahi olsa var olduğu görülür. Maddeler ile Osmanlı'nın istihbarat birliği: Akıncılar 🔷 İslam devletleri devri, Hz. Peygamber (SAV) ile birlikte başlar ve kendini Müslüman olarak tanımlayan tüm devletleri kapsar. Tarih boyunca pek çok devlet kuran Müslümanlar, istihbarat alanında da hızlı şekilde teşkilatlanır. 🔷 Peygamberimiz (SAV), çeşitli konulardaki mektuplarını postacılar vasıtasıyla gönderir. Develerle ulaşımın sürdürüldüğü bir dönemde kilometrelerce ötelere bilgilerin hızlıca aktarılması oldukça zordur. Efendimiz (SAV) resmi bir posta teşkilatı kurarak yazışma, talimat ve anlaşma metinlerini özel elçilerle gönderir. 🔷 Efendimizin (SAV) haberciye verdiği önem 'Antlaşmayı bozmam ve elçileri (bürud) hapsetmem' (Ebû Dâvûd, 'Cihâd', 151) hadisiyle görülür. Hz. Peygamberin (SAV) yanında vahiy katipleri olduğu gibi resmi yazışmalarını kaleme alan ve yabancı devletlerle yapılan görüşmeleri çeviren mütercimi de vardır. 🔷 Yüzlerce kilometre ötedeki savaş meydanından, şehirlerden hızlı bir şekilde bilgilerin alınması ve kararların verilmesi, teşkilatın ne kadar sistemli olduğunu gösterir. Örneğin Müslümanlar Yermük'te savaşırken Hz. Ebû Bekir'in vefatını ve Hz. Ömer'in halife olduğunu, Hâlid b. Velîd'in azledilerek yerine Ebû Ubeyde b. Cerrâh'ın tayin edildiğini berîd teşkilatı ile öğrenir. Hz Ömer'in kişilik özellikleri İslam devletlerindeki istihbaratın olmazsa olmazları 🔷 İstihbarat faaliyetlerinin gizli ve güvenli bir şekilde yürütülebilmesi için başlıca yapılanlar şunlardır: Hz. Ömer dönemi istihbarat 🔷 Berid teşkilatı dört halife döneminde, özellikle de Hz. Ömer (RA) devri ile birlikte resmi işlerin yanı sıra halkın da faydalandığı bir kurum olur. Halk bir başka yerdeki akrabasına veya istediği kimseye mektup gönderebilir. 🔷 İslam Devleti'ne köklü kurumlar kazandırarak sistemli hale getiren Hz. Ömer (RA), haber akışını sağlayan istihbarat görevlilerinin konaklamaları için Kûfe dolaylarında posta evleri inşa ettirir. Hz. Ömer'in (RA) yaptığı 10 yenilik Emeviler'de istihbarat 🔷 Hz. Ali (RA) döneminin sona ermesinin ardından kurulan Emeviler, istihbarat alanında İran ve Bizans'ı örnek alarak sistemli bir posta teşkilatı kurar. Devletin her kurumu gibi istihbaratın da ciddi bir para kaynağına ihtiyacı vardır. Bu iş için hazineden 4 milyon dirhem para ayrılır. Şam'da bulunan Emevi halifesi; Irak, Horasan, Mısır, Kuzey Afrika, Endülüs, Anadolu, Hicaz ve Yemen gibi uzak beldelerle bu teşkilat sayesinde haberleşir. 🔷 Emevilerde berid teşkilatına bağlı görevli kimse, aynı zamanda posta işleriyle de uğraşır. Halifenin emirlerini ulaştıran, askeri faaliyletleri bildiren elçiler Abdülmelik b. Mervan döneminde en mükemmel haline ulaşır. Devleti sona erdirecek karışıklıkların çıktığı II. Mervan dönemde ise işlevini yitirir. 🔸 Bir bilgi: Abbasilerde istihbarat 🔷 Abbasiler içerisinde posta teşkilatı yeniden düzenlenir. Dağılan teşkilatın bağlantıları yeniden kurularak hayati önem taşıyan berid ayağa kaldırılır. Divanü'l berid olarak adlandırılan teşkilatın sorumlusuna sahib-i berid denir. 🔷 Abbasiler döneminde istihbarat alanında büyük gelişmeler kaydedilir. Kurulan dîvânü'l-berîdde başlıca şu görevliler bulunur: Sâhibü dîvâni'l-berîd (başkan), ummâlü'l-berîd (yardımcı), postacıların gidiş ve geliş saatlerini hesaplayan muvakkiler, mektupları taşıyan mürettipler, istasyon sorumluları fervânikîler, ülke içerisindeki gelişmeleri hızlı bir şekilde kaydeden vükelâ ve muhbirler yer alır. 🔎 Bir bilgi Abbasilerde berid teşkilatına ayrılan bütçenin 8-10 milyon dirhem olduğu aktarılır. İslâm sanatında değişim rüzgârı: Abbasiler Selçuklularda istihbarat 🔷 Osmanlı'nın temelini oluşturan Selçuklularda sultanlar, çeşitli yerlerde görevlendirdikleri 'sahib-i haber' aracılığıyla ülkenin dört bir yanından haberler alır. Devletin kuruluş yıllarında berid teşkilatına pek önem verilmediği görülür. Hatta en güçlü dönemlerinden biri olan Alparslan zamanında, sultan casusluktan ve casuslardan nefret ettiğinden dolayı berid teşkilatını kaldırır. 🔷 Alparslan'dan sonra berid teşkilatı, Nizâmülmülk'ün gayretleriyle yeniden kurulur. Vezir Nizâmülmülk, hükümdarların ordu ve halkın durumu hakkında bilgi edinmesi için çok güvenilir habercilere ihtiyacı olduğunu meşhur eseri Siyasetname'de vurgular. Nizamülmülk'ten devlet yönetimi konusunda tavsiyeler Memlükler'de istihbarat 🔷 Mısır ve Suriye'de hüküm süren büyük Türk-İslam devleti Memlükler, Haçlı seferleri nedeniyle bozulan berid teşkilatını canlandırmak için büyük çaba sarf eder. Devletin en parlak dönemi olan Baybars'ın sultanlığı sırasında yollar ve köprüler inşa edilerek haber ağı kuvvetlendirilir. 🔷 Sultan Baybars, yol üzerinde bulunan önemli noktalara kale biçiminde kervansaraylar yaptırır. Hükümdarın askeri ve siyasi başarılarının arkasında bu teşkilatın rolü büyüktür. Kahire'den Dımaşk'a dört günde, yine Kahire'den Halep'e 3 gün gibi çok kısa bir sürede gidilebildiği görülür. Kölelikten sultanlığa: Baybars Osmanlı'da istihbarat 🔷 Altı yüz yıl boyunca üç kıtada hüküm süren Osmanlılar, her anlamda iyi bir teşkilat örneği sunarlar. O kurumlardan biri de menzil teşkilatıdır. Osmanlı'da berîd teşkilâtı yerine menzil adı altında daha farklı şekilde bir yapı kurulur. Ülkede yol güzergahlarında menzilhaneler inşa edilir. 🔷 Osmanlı'da posta hizmetinde bulunan görevlilere 'ulak veya tatar' denir. Zamanla dağılmaya başlayan devletin durumundan menzil teşkilatı da olumsuz etkilenir. II. Mahmud, ıslah etmeye çalışsa da başarılı olamaz ve posta teşkilatını kurar. II. Mahmut dönemi gelişmeleri II. Abdülhamid'in kurduğu istihbarat teşkilatı 🔷 Pek çok savaşı kaybederek parçalanan Osmanlı'da yıkılmaya yakın bir halde iken tahta geçen II. Abdülhamid, devleti bir müddet daha ayakta tutmayı başararak tam otuz üç yıl saltanatta kalır. Bu karmaşık dönem içerisinde aldığı en mühim önlemlerden biri de kurduğu Yıldız İstihbarat Teşkilatı'dır. 💠 II. Abdülhamid bu teşkilatı neden kurduğunu şöyle açıklar: 'Yabancı devletler kendi emellerine hizmet edecek kimseleri vezir ve sadrazam mertebesine kadar çıkarabilmişlerse, devlet emniyet içinde olamazdı. Doğrudan doğruya şahsıma bağlı bir istihbarat teşkilatı kurmaya bu düşünce ile karar verdim. İşte düşmanlarımın jurnalcilik dedikleri teşkilat budur.' Abdülhamid'in hayatı hakkında 33 ilginç gerçek 🔷 II. Abdülhamid'in devleti ayakta tutabilmesinin nedenlerinden biri Yıldız İstihbarat Teşkilatı'dır. Tahminlere göre teşkilatta 30 bin kişi görev alır. Görevli kimselere 'gizli' manasına gelen 'hafiye' denir. Teşkilat içerisinde derviş, molla, dilenci, seyyah, esnaf, seyyar satıcı gibi farklı milletlerden insanlar bulunur. 🔷 II. Abdülhamid'in hükümetine 1908 yılında son verilmesinin ardından Yıldız Teşkilatı da ortadan kaldırılır. Teşkilata ait yüz binlerce jurnal saraydan alınarak yakılır. Pek çok faaliyette bulunan teşkilatın arşiviyle birlikte yok olması tarihi kayıtların da yok olması demektir. II. Abdülhamid'in gizemli teşkilatı