İslam devletlerinde saray ve hükümdarlara hizmet eden görevliler

Selçuklularda ve Osmanlılardan önceki Türk devletlerinde hükümdarın elbiselerini korumak ve taşımakla görevli kimse. Farsça câme (elbise) ve dâr (tutan, sahip olan) kelimelerinden oluşan bu tabire Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular gibi İslam devletlerinin saray teşkilatlarında rastlanır. Ortaçağ'da hil'at vermek saraylardaki en yaygın ve en eski âdetlerden biriydi. Bu maksatla yapılan ve içinde kumaşların ve hazır elbiselerin bulunduğu câmehâne adı verilen odalar vardı. Hil'at verilmek istenen kişi iki hâcib tarafından bu elbiselerin bulunduğu odaya götürülür ve kendisine uygun bir elbise (hil'at) giydirilirdi. İslam devletlerinde ve Osmanlı'da kullanılan unvanlar Atların bakımından sorumluydu. Hükümdarın sarayında bulunan atlara bakan seyislerin ve hademelerin başına Emir-i Ahur denilirdi. Anadolu Selçukluları Haçlılar zamanında ahır kontu anlamına gelen 'Kont istabl' da demişlerdir. Emir-i Ahur merasimlerde hükümdarın atını dizginlerinden çekerlerdi. Osmanlı'da eski görevlere ait 100 unvan ve terim Hükümdarın bayrağını taşımakla görevli kumandan. Mîr-i alem hem sancaktar hem mehterhâne bölüklerinin amirini ifade eder. 'Emîr-i alem-i dergâh-ı âlî' ve 'emîr-i alemlik-i hâssa' olarak da geçer. Anadolu'yu yurt yapan 19 alim 7 teşkilat Hükümdarın ve sarayın güvenliğinden sorumluydu. Büyük Selçuklular'da diğer saray görevlileri gibi candarlar da çeşitli milletlere mensup *gulâmlar arasından seçilen hassa askerleri olup hükümdarın ve sarayın güvenliğini sağlamaktan sorumlu idiler. Candarların kumandanına 'emîr-i cândâr' denilirdi. *Gulam, İslam devletlerinde kölelerden oluşan, hükümdarı korumakla görevli olan askeri birliklerdir. Osmanlı İmparatorluğu'nda kapıkulu askerleri olarak devam etmiştir. Eskiden bazı İslâm devletlerinde hükümdar sofralarına nezaret edip yemekleri kontrol eden saray görevlisine verilen ad. Farsça çâşnî (lezzet) ve gîr (tutan) kelimelerinden oluşur. 'Ekâbir-i hâs' denilen saray büyükleri arasında yer alan çaşnigîrin esas görevi, sultanın sofrasını hazırlamak ve sofraya konulan yemekleri sultandan önce tatmak suretiyle onun zehirlenme ihtimalini önlemekti. Mübârizüddin Çavlı ile Şemseddin Altun-aba çaşnigîr olarak görev yapmışlardır. Bazı İslâm devletlerinde sarayı korumak ve hükümdarın vereceği cezaları infaz etmekle görevli birliğin emîri. Emîr-i hares, Arapça emîr ve hares (tekili haris 'muhafız') kelimelerinden oluşur. Emîr-i hareslik bir müessese olarak ilk defa Muâviye tarafından kurulmuştur. Bu muhafız birliği aynı zamanda hükümet merkezindeki askerî birliğin de bir kısmını oluşturuyordu. Bazı İslam devletlerinde savaş ve merasimlerde hükümdarın silahını taşıyan ve silah depolarından sorumlu olan kumandan. Bu müessesenin Büyük Selçuklular'da olduğu gibi Kirman Selçukluları, Anadolu Selçukluları, Irak Selçukluları ve Memlükler'de de devam ettiği görülmektedir. Hükümdarın av işlerini düzenleyen görevlidir. Osmanlı sarayında avcı kuşları besleyen ve eğiten, avla ilgili işleri gören, atmacacıbaşı, çakırcıbaşı, şahincibaşı gibi adlarla anılan görevlileri ifade eder. Bu tür görevlilere Osmanlı öncesi Türk ve İslâm devletlerinde değişik adlar altında rastlanır. Büyük Selçuklu sultanlarının av törenlerine itina gösterdikleri, avcılara 'bâzdâr', avcıbaşıya 'emîr-i şikâr' denildiği ve Anadolu Selçukluları'nda aynı görevin bulunduğu bilinmektedir. Timurlular'da av hayvanlarının yetiştirildiği müesseseye 'kuşhâne', burada çalışanlara 'kuşciyân', diğer av hayvanlarıyla ilgilenenlere 'barsciyân' adı veriliyordu. Memlük Sultanlığı'nda 'hırâsetü't-tayr' denilen avcılar ve 'hârisü't-tayr' unvanlı av emîrleri vardı; bunlardan vezirliğe yükselenler olmuştur. Hârizmşahlar'da av kuşlarının bakımından emîr-i şikâr sorumluydu. Sarayın günlük hizmetlerinden sorumlu görevlidir. Osmanlı mutfağında pişen en özel 20 yemek Dilekçeleri kabul eden ve hükümdara sunan görevlidir. Türk-İslam devletleri saray görevlileri arasında yer alır. Törenlerde ve seyahatlerde yol düzenini sağlayan görevlidir. Hükümdarın temizlik işlerinden sorumlu görevleridir. Taştdâr, İslâm devletlerinin bazılarında, hükümdarların ellerini yıkamaları ve abdest almaları için önlerine leğen ve ibrik getirerek hizmet eden saray görevlisi. Hükümdar elini yıkarken ona su döken saray görevlisi olan bu görevlilere 'İbrikdar' da denilmekteydi. Taştdâr; Farsça taşt ve dârdan meydana gelmektedir. Hükümdar ve vezirden sonraki en büyük görevlidir. Hükümdar ve halk ile Hükümdar ve Divan üyeleri arasında görüşme ve buluşmaları ayarlardı. Bütün hâciblerin âmiri olmak üzere hâcibü'l-hüccâblık görevi ilk defa 940 yılında ihdas edilmiştir. Hâcibin resmî görevleri sarayda halifeyi korumak, saray görevlilerini kontrol etmek ve merasimleri düzenlemekti. Çeşitli merasimlerde ve Cuma resmi kabullerinde hükümdara teşrifatçılık yapardı. Bu teşrifat sırasında bol yenli özel bir elbise giyer ve büyük bir sarık takardı. Merasimden sonra hükümdara yönelik klişe bir dua veya telkin cümlesi söylerdi. Saray aşçısı olup yemekler bunun nezaretinde pişerdi. Büyük Selçuklular Devleti'nde, saray mutfağından sorumlu olan aşçı başına verilen isimdir. Saray mutfağında gerekli olan malzemeyi temin etmekle görevliydi. Bütün saray mutfağı ve kilerindeki görevliler buna bağlıydı. Kilerle beraber saray mutfağının tamamına havayichane denirdi. Osmanlı mutfağını süsleyen yemeklerden yumurtalı tarifler

İslam devletlerinde saray ve hükümdarlara hizmet eden görevliler

Câmedar