İslam dünyasında ilk operatör doktor İbnü’l Kuf

İslam dünyasında ilk operatör doktor olarak bilinen İbnü'l Kuff, 21 Ağustos 1233 tarihinde, Filistin'deki Kerek Kalesi'nde doğdu. Babası Muvaffakuddin Ya'kûb, Eyyûbî Devleti'nde çeşitli görevlerde bulunmuş kültürlü bir Hristiyan Arap'tı; özellikle tarih, dil, edebiyat ve şiirde iyi yetişmişti. İbnü'l Kuff, ilk eğitimini çocukluk dönemini geçirdiği Kerek'te gördü. 12-13 yaşlarında iken babasının Serhad'a tayin edilmesi üzerine aile dostları İbn Ebû Usaybia'nın öğrencisi oldu. Ondan teorik ve uygulamalı tıp dersleri alarak Kitâbü'l-Fuṣûl ve Taḳdimetü'l-maʿrife gibi Hipokrat külliyatına ait metinlerle, aralarında Huneyn bin İshak'ın Kitâbü'l-Mesâʾil fi'ṭ-ṭıb li'l-müteʿallimîn'i ve Ebû Bekir er-Râzî'nin eserlerinin de yer aldığı çeşitli tıp kitaplarını okudu. İbn Ebû Usaybia'nın, zihnî ve ahlâkî özelliklerinden övgüyle söz etmesi onun gibi bir öğrencinin hocası olmaktan memnunluk duyduğunu gösterir. El-Melikü's-Sâlih Necmeddin Eyyûb'un, Serhad şehrini ele geçirmesinden sonra babasının Dımaşk'ta yeni bir göreve tayin edilmesi sebebiyle oraya giden İbnü'l Kuff, felsefe ve tıp derslerine devam etti; Müeyyidüddin el-Arazî'den de Kitâbü Öḳlîdis'i okudu. İbnü'l-Kuff, Halep ve Dımaşk Eyyûbî Hükümdarı el-Melikü'n-Nâsır Selâhaddin Yûsuf'un zamanında cerrah-tabip olarak Haçlılara karşı tahkim edilen Aclûn Kalesi'ne gönderildi. Onun orada kaldığı yıllarda mesleğini başarıyla yürütürken birçok tecrübe kazandığı da görülür. İbnü'l Kuff'un, ʿUmdetü'l-ıslâh fî ʿameli sınâʿati'l-cerrâh'ta verdiği anatomik bilgilerden insan vücudu üzerinde çalışma yapan ilk tabiplerden biri olduğu anlaşılır. İbnü'l Kuff, bunu Aclûn'da iken kendisine verilen Haçlı askerlerinin cesetlerine otopsi uygulayarak gerçekleştirdiği tahmin edilir. Memlük Sultanı I. Baybars zamanında Dımaşk'a geri döndü ve aynı görevi Dımaşk Kalesi'nde sürdürdü. Bu sırada pek çok öğrenci yetiştirdi ve kitaplarını kaleme aldı. Temmuz 1286 Dımaşk'ta vefat etti. İbnü'l Kuff, özellikle tıbbî tedavi ve cerrahî sahalarında yazdığı eserlerle tıp tarihinde seçkin bir yere sahiptir. Gerek teşhis ve tedaviyle ilgili tespitlerinden dolayı, gerekse cerrahîde geliştirdiği yeni teknikler açısından döneminin en büyük ismi olarak bilinir. Bilhassa hacamat türleri, sülükle tedavi, kırıkların acil bakımı, kemiği yerine oturtma ve sargılama konularında başarılar göstermiştir. Hastaların zihnî ve fizikî sağlıkları ile tedavi sürecinde uygulanan yöntemlere büyük önem vermiş, karın bölgesi kesiklerini dikmek için uygulanabilecek teknik ve pratikleri ayrıntılı biçimde açıklamıştı. Vücuttaki taşların çıkarılması ve sonda (kateter), fitil ve enjektör kullanımı konularına yenilikler getirmiştir. Onun matematik, fizik ve metafizik gibi o dönemde felsefenin temel disiplinlerini oluşturan alanlarda da iyi bir eğitim aldığı, hatta gençliğinde İbn Sînâ'nın el-İşârât ve't-tenbîhât'ına bir şerh yazdığı kaydediliyorsa da yetişkinlik döneminde zamanının hemen tamamını tıp çalışmaları ile bu alanda eser yazımına ve ders okutmaya ayırdığı görülür. ʿUmdetü'l-ıslâh fî ʿameli sınâʿati'l-cerrâh adlı eseri, İbnü'l Kuff'un, cerrahî ve anatomi üzerine yazılmış ilk müstakil kitap olma özelliği taşıyan ve bu alanlara birçok yenilik getiren en ünlü çalışmasıdır. Hem teoriye hem uygulamaya dair bilgiler ihtiva eden 20 bölümden oluşur. Eserde insan anatomisi, organların yapısı, vücut suları (humörler) ve hastalıklarla ilgili açıklamaların yanı sıra farmakoloji, kateterizasyon ve cerrahî manipülasyon konularında bilgiler verilir. Câmiʿu'l-garaz fî hıfzi's-sıhha ve'l-maraz adlı eseri ise 60 bölümden meydana gelir. Embriyolojiyle ilgili orijinal fikirlerin ileri sürüldüğü eserde çocuğun cinsiyetinin tahmini ve soya çekim gibi deneysel biyolojiye ait bazı kavramlar yorumlanmaya çalışılmakta, ceninin gelişim aşamalarına dair bilgi verilmektedir. Ortaçağ Avrupası'nda da bilinen kitapta, anne sağlığı ve çocuğun büyümesi konuları ile çevrenin insan sağlığı üzerindeki etkisi de ele alınmıştır. El-Usûl fî şerhi'l-Fusûl adlı eseri, Hipokratik külliyattan Kitâbü'l-Fusûl'ün şerhidir. İki kısma ve 24 alt bölüme ayrılan eserde Ebû Bekir er-Râzî'nin aynı kitabı yorumlarken ele aldığı meseleler tartışılmakta, bu arada tıbba dair orijinal görüşler ortaya konulmaktadır. Dünya kütüphanelerinde çok sayıda yazma nüshası bulunan kitap Beşâre Zelzel tarafından muhtasar olarak neşredilmiştir. Şerhu'l-Külliyyât min Kitâbi'l-Kānûn adlı eseri, İbn Sînâ'nın el-Ḳānûn fi'ṭ-ṭıbb'ının 'Külliyyât' bölümüne yazılmış bir şerhtir. 6 ciltten meydana gelen eserin mevcut tek nüshası başından ve sonundan eksik olup bilek kaslarına dair 19. bölümle başlamakta ve mevsimlerin anlatıldığı bölümle sona ermektedir; vücudun anatomik ve fizyolojik yapısı ile kas ve kemikler hakkında klasik yönteme bağlı kalınarak yazılmış bilgiler ihtiva eder. Kitâbü'ş-Şâfî fi't-tıb adlı eserin aslının teori ve uygulamaya dair iki kısımdan oluştuğu bilinir. 12 alt bölüme ayrılan teorik bilgiler kısmının sadece ilk 7 bölümünün yer aldığı nüshada tıp ilminin tanımı, vücut suları, vücudun bölümleri, hastalıkların sebepleri, sağlıklı bir hayat sürdürebilmek için gerekli şartlar, yaş, cinsiyet, vücudun genel durumu, cilt hastalıkları, ateş, toksikoloji, psikoterapi, gırtlak hastalıkları, sindirim sistemi ve üroloji gibi konular hakkında geniş bilgiler verilmektedir. Eldeki diğer eksik nüshada ise beyin ve sinir hastalıkları ile göz, kulak, burun, ağız ve diş hastalıkları gibi konular ele alınmaktadır. Zübedü't-tabîb adlı eserinin bir nüshası Hindistan'da Râmpûr Devlet Kütüphanesi'nde kayıtlıdır. Şerhu'l-İşârât adlı eseri ise İbn Sînâ'nın el-İşârât ve't-tenbîhât adlı felsefe kitabı üzerine yazılmış bir şerhtir. El-Mebâhişü'l-mağribiyye adlı kitabı, İbn Ebû Usaybia'nın tamamlanamadığını kaydettiği eseridir.

İslam dünyasında ilk operatör doktor İbnü’l Kuf

İBNÜ'L KUFF KİMDİR?