İslam şehirlerinde cumba nedir?

🔸 Cumba, bina zemininin üstündeki birinci veya ikinci katlardan, odanın veya sofanın dışarı sokağa doğru taşmış, üstü ve etrafı örtülü biçimine denir. İki katlı evlerde üst katlarda olabileceği gibi iki kattan daha fazla katlı evlerde birkaç kat üst üste de olabilir. 🔸 Küçüklerine 'şahnişin' veya 'şahniş' de denilen cumbaların üç tarafı pencere ile çevrilidir, ev halkı buradan oturarak sokağı seyreder. (x)Türk evinin coğrafyası ve Osmanlı konutları 🔸 Tarihi şehirlerin kapladıkları alan surlarla çevrilidir, bu yüzden şehrin arazilerinde ev ve bina yapmak için az yer kalır. İlk kurulduğunda da çok geniş olmayan yerlerde daha da daralmaması için evlerin zemin katları sokağa taşmaz, dolayısıyla da yürüme alanını daraltmazdı. 🔸 Ayrıca yapıların zemin katı, nemli ve rutubetli olduğu için oturmak için uygun değildi. Bu yüzden zemin katlarda daha çok depo, ahır, kiler gibi bölümler bulunurdu. (x) Medeniyetin kökleri: Şehirler 🔸 Alt katlarda oturma alanı olmadığı ve avlunun etrafı yüksek duvarlar ile çevrili olduğu için cumbalarla üst katlarda, sokağı daha iyi görebilme ve algılama şansı doğar. 🔸 Hem oda ve sofaların üst katta bulunması, binanın esas gövdesinden dışarı doğru asıl yaşama alanı olan oda ve sofaların boyutlarının daha çok büyüyebilmesine olanak tanıdı. 🔸 Ev kompleksine cumbaların da dahil olması ile evler, kendini sokağa bağlayan bir yaşam biçimine kavuştu. (x) Bir medeniyetin kökü olarak Türk evi 🔸 Osmanlı'nın şehir dokusu daima topoğrafyaya saygılı bir şekilde kurulmuştur. Arazi eğimine göre coğrafyaya zarar vermeyecek şekilde yapılar inşa edilirdi. Dolayısıyla kent planlamasında her yapı alanı dikdörtgen gibi net biçime sahip olamıyordu. (x)Topoğrafya: Toprağın doğal ve yapay şekillerden oluşan arzi yapısı. 🔸 Mimaride, hem mekanın kullanımı hem de eşyaların güzelce yerleştirilebilmesi için mekanın dikdörtgen olması önemlidir. Zeminde her alanda düz olmayan yerleşme çizgileri alt katın farklı formlarda olmasına sebep oluyordu. Üst katta binanın esas çizgisinin önüne geçen cumba, zemin katta oluşan bu form bozukluğunu düzeltiyordu. (x)Osmanlı şehirleri atlası: şehirler için yeni tanımlamalar 🔸 Cumba aynı zamanda sokak dokusunun şekillendiren bir etmendir. Evlerin alt katlarında koruma çözümleri ortaya bir kapalılık ve hareketsizlik katar. Cumbaların üst katlarda hafiften dışarı doğru kabartma yapması, ışık ve gölgelerin oluşturduğu yüzeydeki değişen görüntüleri, sokağı hareketlendirir. 🔸 Cumba çıkmaları ile zenginleşen üst katlar, Osmanlı şehirlerindeki sokak dokusuna etkileyici perspektiflerle dikkat çeken görünümler katar. 🔸 Cumbaların malzemesi genel olarak ahşap olmakla beraber zemin kattan farklılaşarak ortaya çıkar. (x)Turgut Cansever'e göre 'İslam'da Şehir ve Mimari' 🔸 Cumbalar çoğunlukla Suriye, Filistin, Lübnan, Sudan gibi İslam coğrafyasında ve sıcak iklim şartlarına sahip ülkelerde yapılır. 🔸 Modern örnekleri ise Avustralya ve Peru gibi ülkelerde de görülür. Her bölgede farklı isimle anılan cumba; Mısır, Suriye, Filistin, Lübnan, Sudan, Avustralya, ve Peru'da maşrabiye; Körfez Arap Ülkeleri ve İran'da roshan, Irak'da şanşol ya da şanaşil; Hindistan, Pakistan ve Butan'da jali; Bahreyn'de aggasi; Yemen'de takrima; İran'da mushabek; Mağrib ülkelerinde barmaklı olarak adlandırılır. (x)Müslüman coğrafyalardan dünyaya yayılan İslam mimarisi 🔸 Cumba denilince akla ilk Osmanlı Devleti ve Türk evi gelir. 🔸 Osmanlı'nın dışında Mısır, Kahire'de eşsiz cumba örneklerine rastlarız. Ayrıca Mısır'daki ilk örneklerine çok eski bir toplu konut eserinde rastlamak ilgi çekicidir. 🔸 Osmanlı'nın iz bıraktığı hemen hemen her şehirde cumbalı Türk evleri bulunur. Zemin katın üzerinde ana mekanda dikdörtgen formunu yakalamak için dışarı bazen üçgen bazen daha farklı biçimlerle çıkma yapar. (x)Avrupa'nın 'Gotik' eserlerine ilham veren İslam mimarisi 🔸 Suudi Arabistan'ın ünlü şehirlerinden biri olan Cidde'nin içinde Eski Cidde diye anılan bir yer vardır. Alanı çok küçük olan bölgenin içerisinde Osmanlı izlerini yoğun bir şekilde görmek mümkündür. 🔸 Özellikle bu bölgenin içerisinde ahşap cumbalı ve dar sokak özellikli çok sayıda tarihi ve klasik bina bulunur. 🔸 Mekke ve Taif'de de cumbaya sahip pek çok ev vardı. Fakat İngilizler bölgeye hakim olduğu yıllarda kültürel mirasın akışını engellemek için tüm bu yapıları yıktılar. (x)İslam mimarisinde ilk minare nerede inşa edilmiştir? 🔸 Türk evinde karşılaştığımız cumba yapısı kısmen değişerek, Mısır coğrafyasına ayak uydurarak, farklı birtakım işlevler kazanarak geleneksel mimari bir öğeye dönüşür. 🔸 O bölgede farklı bir isim kazanarak maşrabiye olarak adlandırılmaya başlar. 🔸 Maşrabiyenin kökeni ve ilk ne zaman kullanıldığı bilinmemekte ancak 12. yüzyılın sonlarından Abbasi dönemine ait birkaç örnek bulunuyor. (x)Mağrib mimarisine özgü İslami eserler 🔸 Fâtımîler döneminde yaygınlaşmakla birlikte Memlûk ve Osmanlı dönemlerinde en yoğun şekilde kullanıldığını görürüz. 🔸 Maşrabiyeler, cumbadan biraz farklı olarak kafes şeklinde inşa edilir ve genellikle ikinci ya da daha üst katlarda pencere ve balkonların etrafında çevrilerek oluşur. Özellikle pandemi dönemi ile dünyamızın evimiz kadar olduğu zamanlar gösterdi ki, evimizde nefes alabileceğimiz, önünde birkaç saat oturup, günlük hayatı seyredebileceğimiz mekanlara ihtiyaç var. Her ne kadar balkon kültürü gelişip bugünkü gelişmiş halini almış olsa da hala sokak perspektifinde cumbaların oluşturduğu nispeti oluşturamıyor. Mekanlarımız bize ya topoğrafyayı hiçe sayarak küt dikdörtgen ızgara modeli ile oluşturulmuş şehirlerden kalan bir monotonluk sunuyor ya da bağlamından kopuk, her yerde inşa edilebilir kompleks siteleri dayatıyor. Sokaklardaki hareketlilik, malzemedeki özgünlük, zaman zaman farklılaşıp insanına sürprizlerle kapı açan, merak ettiren, dolandıran, gezdiren ve gezmek hissini uyandıran şehir yüzeylerinden bihaber tek düze betonarme, ruhsuz yapılara hapseden bir karakteristik, cumbadaki özgünlük ve bütünlüğün bütün bütün aksine Osmanlı'nın yadigarı semtlerde belirmeye başlıyor… Cumbanın mahremiyetine ve bize açtığı pencereye her adımımızda maksimum ihtiyaç duyuyoruz. (x)İslam uygarlığında mimari eserlerin ağırlığını taşıyan kemerler

İslam şehirlerinde cumba nedir?

Cumba nedir