İslam uygarlığında Müslüman alimlerin icat ettiği saatler

İspanya'dan Kuzey Afrika'ya, Orta Doğu'dan Endonezya ve Çin'e kadar üç kıtaya yayılmış olan İslam uygarlığı, tıp, eczacılık, astronomi, robotik teknoloji ve mimarlık gibi daha birçok dalın ilerlemesini sağladı. 📌 Bu dönemde geliştirilen saatler, teraziler ve ölçüm araçları, pompa düzenekleri, değirmenler, aparatlar, otomatlar ve kilitler gibi teknolojik aletler, bugün kullandığımız pek çok buluşun da zeminini hazırladı. Bir tür pergel olan bu aletin kollarının her iki dış yüzlerinde bir çizelge bulunur. 📌 Pergel serbest olan uçlarına yerleştirilmiş demir çivileriyle birlikte dikey olarak zemine oturtulduğunda, ikindi namazını kılma vaktinde zodyaktaki güneşin bütün konumları için pergelin gölge uzunluğu bu çizelgeden çıkarılabilir. 📌 1000'li yıllarda gerçekleştirilen bu icat, gecenin her bir saati geçince bir lamba söner. Birinci lamba bir saatlik yanma süresi için gaz yağı içermektedir, on ikinci lamba on iki saat için. Lambalar eş zamanlı yakılacak olursa, söndüklerinde saatlerin sayısı okunur. 🔍 İslam uygarlığında gerçekleştirilen teknolojik buluşlar 📌 Mu'în et-Tullâb 'alâ 'Amel el-Asturlâb isimli eserinde Kahire'nin enlem derecesi için imal ettiği bir güneş saatinin çizimini vermektedir. Onun bu astronomik konu dışında tıp ve genealoji branşlarından da risaleleri günümüze ulaşmıştır. Günümüze ulaşan usturlabı alet yapımcısı olarak yüksek yeteneğine tanıklık etmektedir. 📌 13. yüzyılda geliştirilen astronomi âlimi Merrâkuşi tarafından geliştirilen bu saatlerin her ikisi de ekvator ile yaklaşık 66°30' kuzey veya güney enlem arasında bulunan belirli bir enlem derecesi için geçerlidir. Ahşaptan veya pirinçten yapılmış bir silindir üzerinde daha önce tespit edilen dikey gölge çizgileri kaydedilir. Her iki saatin yapılışının ve kullanımının koşulu bir çizelgedir. Bu çizelge üzerinde burç sembollerinin başında gündüz ve gece saatlerinin geçiş vakitleri için olan dikey gölge çizgilerinin değerleri kaydedilmiştir. 13. yüzyılda geliştirilen bu saat, muhtemelen basitliği ve rahatça taşınabilirliği nedeniyle bu şekilde isimlendirilmiştir. 📌 Arap-İslam kültür çevresinde bir hediyenin mütevazılığı bu kelimeyle ifade edilmektedir (Farsça pây-i malah, Türkçe çekirge budu). 🔍 İslam uygarlığında tarım, ticaret ve iktisat hakkında 20 ilginç bilgi Bu saat, türünün Arap-İslam kültür çevresindeki zirve noktasını oluşturmaktadır. 1371 yılında astronom Alî bin İbrâhîm bin Muhammed İbn eş-Şâtir tarafından imal edilmiştir. 📌 Kaynaklar bu âlimin güneş saati yapımının yanı sıra astronomik çizelgelerini, gezegenler teorisini, evrensel aletini ve kum ya da su yardımına gereksinim duymaksızın gece ve gündüz dönecek ve ayrıca eşit ve eşit olmayan saatleri gösterebilecek şekilde imal edilmiş eşsiz saatini övmektedir. 📌 Saat Kahire'nin enlemi (30°) için hesaplanmıştır. Alışılmadık iki parçalı yapımı, bu enlemi Kahire'deki İbn Ṭûlûn Camii'nin 1296 tarihli güneş saatiyle paylaşmaktadır. Kalıntıları 1800 civarında Napolyon tarafından hazırlatılan Description de l'Egypte'te resmedilmiştir. 1000'li yıllarda yaşayan bilim tarihçisi İbn Nedîm'in, Arşimet'e ait bir risaleyi keşfetmesi ile Müslüman âlimlerin bu icadı geliştirdikleri ifade edilir. Gün uzunluklarının 12 saate bölünmesi esasına dayanan saat, her defasında bir ağırlığın bir saat skalasında geçip giderek hareket ettiği iki sütunda göstermektedir. 📌 Ayrıca her saat, bir küre avara kalır ve bir kuşun gagasından kayarak bir çan üzerine düşer. Ayrıca saat üzerine resmedilmiş olan çehrenin gözleri renk değiştirir. Bir gün ve gece zarfında düzenli bir biçimde bir depodan boşalan su, temel düzeneği harekete geçirir ve kontrol eder. 🔍 Müslümanlar medeniyetin temellerini nasıl attılar? Bu saat şu şekilde işlemektedir: Mum, güneşin batışı ile mahfazaya oturtulur ve 15 kadar küre peş peşe gagaya yerleştirilir. Bu esnada yazı kamışı birinci derecenin dış tarafında bulunur. Şimdi mum yakılır. Bu mumun alevi herhangi bir düzeneksiz mumun alevinden daha büyüktür. Bunun nedeni balmumunun fitil çevresinde birikmesidir. Yazı kamışı, ucu birinci işarete gelene kadar dolaşır. 📌 Bu işaret 1 derecedir; böylece geceden bir saatin 1 derecesi (4 dakika) geçmiştir. Uç 15. Dereceye ulaştığında şahin, mumun altlığına bir küre atar. Gece bitene kadar böylece devam eder. Altlıkta gecenin saatleri sayısınca küreler vardır. Yazı kamışı kürelerden hasıl olmayan dereceleri verir. Saatin mahfazası üstü açılmış on iki köşeli ahşap bir etütten oluşmaktadır ve on iki kapılıdır. Tavanın ortasında on iki eşit kısma bölümlenmiş bir mum durmaktadır. Mumun yanması sırasında bir dengeleme ağırlığıyla ağırlaştırılmış on iki pim peş peşe balmumundan ayrılır. Pimler, aralarındaki mesafenin bir saatlik yanma süresine tekabül edeceği şekilde yerleştirilmişlerdir. Bir pim aşağı düşerse, dengeleme ağırlığı her defasında kapılardan birisinde bulunan bir kafesi serbest bırakan diğer bir pimi kendisiyle birlikte çeker. 📌 Bu kafes saatin içerisinde bulunan bir rayda aşağı düşer, bu yolla kapı aralığında dürülü ve geçen gece saatini betimleyen mısralar içeren bir kâğıt parçası görünür. Aynı anda kâseye bir küre düşer ve akustik bir sinyal yaratır. Açılan kapıların sayısından, geçen simetrik saatler okunur. 📌 13. yüzyılda Rıdvân es-Sâ'atî tarafından icat edilen bu su saati, eşit olmayan saatler veya temporal saatler (saʿat zemaniyye) prensibine göre tasarlanmıştır. Güneşin doğuşundan batışına kadar olan (veya batışından doğuşuna kadar) zaman, her defasında on iki kısma bölümlenmiştir. Güneşin seyrinin takvimsel farklılığı, saatin içindeki su dökülme aparatının ayarlanmasıyla düzeltilir. 🔍 İslam bilimini Avrupa'ya aktaran köprü: Sicilya ve Kral II. Roger Burada sözkonusu olan, 48 entervali 30 dakikalık aralıkta sinyalle bildiren ve böylelikle 24 simetrik saati gösteren bir su saatidir. 📌 Bir kâtip, filin sırtında oturarak bu aralıkları, yazı kamışını her yarım saatten sonra gizlice bir taksimat çizgisine kaydırarak göstermektedir. Ayrıca saat yarım ve tam saatleri, kuledeki bir figürün her tam saatte sağ kolunu, her yarım saatte ise sol kolunu kaldırması suretiyle göstermektedir. 📌 Saat bir temel üzerindeki bir kaptan oluşmaktadır, üstten düz bir kapak ile kapatılmıştır. Hâkkedilmiş bir galeri (şurfa) kapağın daire çevresinde hareket etmektedir ve galeri üzerinde zarif bir yatay halka bulunmaktadır. Bu halka 2171/2 (= 141/2 x 15) kısma bölümlenmiştir; her 15 kısım eşit bir saate (24 kısma bölünmüş bir gün saatine) tekabül etmektedir. Burada söz konusu olan, günü 24 simetrik saate bölen, günümüze ulaşmış en eski su saatidir. Her saatin 4 er dakikaya (yani 15 bölüme) bölümlendiği bir saat kadranında bu saatler okunabilir. 📌 Her dört dakikada küçük bir küre, her bir saatte ise büyük bir küre 24 pirinç kâseden birisine düşer ve bir ton oluşturur. 24 saat zarfında toplam 360 küçük ve 24 büyük küre kâselere ve oradan bir toplama haznesine düşer.

İslam uygarlığında Müslüman alimlerin icat ettiği saatler

PEK ÇOK TEKNOLOJİNİN ZEMİNİNİ HAZIRLADILAR