İslam uygarlığında temelleri atılan ‘ilk hastanelere’ dair bilinmeyenler

Hastaneler, ilk dönemlerden beri genellikle birer vakıf kurumu olarak işletildi. Bununla beraber, bazı hastanelerin hizmet verebilmeleri için devletin kasasından ödenek tahsis edilirdi. Kısmen bu vakıf modeli sayesinde hastaneler, 200 yıldan az bir süre içerisinde bilimsel tıbbın kalesi ve şehir hayatının ayrılmaz birer parçası haline gelmişlerdi. Müslümanlardan önce, Yunanlıların şifa tapınakları bulunuyordu. Ancak buralardaki anlayış bilimsel tahlil ve pratikten ziyade, mucizevi iyileşme fikrine dayanırdı. Bizanslılara ait bir hayır kurumu olan ksenodokheion (yabancıların kalması için ayrılmış yerler), hastalara, cüzzamlılara, toplumdan dışlananlara ve yoksullara sağlık hizmeti verilen hastanelere en fazla yaklaşabilen kurumdu. 8'inci yüzyılda Bağdat'ta kurulmaya başlayan Müslüman hastaneleri cüzzamlılar, toplumdan dışlananlar ve yoksullarla ilgilenmeleri bakımından kimi yönlerden ksenodokheionlara benziyordu. Ancak tam teşekküllü, ilk düzenli hastane Kahire'de 872 ve 874 yılları arasında kuruldu. Ahmed bin Tolun Hastanesi, tüm hastaları ücretsiz olarak tedavi ediyor ve ilaç sağlıyordu. Kadınlar ve erkekler için birer hamamı, zengin kütüphanesi ve akıl hastalarına özel bölümüyle fevkalade ileri bir kurumdu. Hastaneye yatan hastalar günlük kıyafetlerini ve değerli eşyalarını hastane görevlilerine teslim ediyor; özel koğuş kıyafetlerini giydikten sonra kendilerine yatacakları yer gösteriliyordu. Diğer önemli hastaneler arasında daha büyük olan Bağdadi Hastanesi, 982 yılında inşa edildi ve 24 kişilik doktor kadrosuna sahipti. 12'inci yüzyılda Şam'da kurulan Nureddin Hastanesi ise tüm emsallerinden daha büyüktü. Burada tıp eğitimi veriliyor; eczacılar, ortopedistler, göz doktorları ve diğer hekimler, 13'üncü yüzyılda hazırlanan kılavuzlara göre muhtesibler tarafından belirli ölçülere dayalı olarak denetleniyordu. Bu dönemde Kahire'de üç tane çok büyük hastane bulunuyordu; bunlardan en ünlüsü Mansurî Hastanesi'ydi. 13'üncü yüzyılda Mısır'ın Memluk Sultanı Mansur Kalavun henüz şehzade iken Suriye üzerine yaptığı seferde renal kolik belirtileri göstererek Nureddin Hastanesi'nde tedavi görmüştü. Şam'da gördüğü bu muameleden son derece memnun kalan Sultan, tahta geçer geçmez benzer bir hastane kurma sözü vermişti. Sözüne sadık kalarak Kahire Mansurî Hastanesi'ni kuracak ve şu sözleri söyleyecekti: 'İşbu fermanla bu vakıfları dengimin ve altımın, askerin ve şehzadenin, büyüğün ve küçüğün, özgürün ve kölenin, kadının ve erkeğin hayrı için bağışladım.' 1284 yılında kurulan Mansurî Hastanesi, her birinin merkezinde bir havuz bulunan dört girişe sahipti. Sultan bu hastanede hastalarla ilgilenmek amacıyla her zaman yeterli sayıda hekim ve araç-gereç bulunması için gerekli düzenlemeleri yapmıştı. Ayrı koğuşlarda tedavi gören erkek ve kadınlarla ilgilenmesi için erkek ve kadın hastabakıcılar atanmıştı. Yataklarda döşekler bulunmaktaydı ve farklı uzmanlıklara ait özel alanlar oluşturulmuştu. Hastanenin her yerinde musluk suyu kullanılabiliyordu. Binanın bir bölümünde başhekime ders ve seminerler için bir oda tahsis edilmişti. Hasta kapasitesinde herhangi bir sınırlama bulunmamaktaydı ve hastane bünyesindeki eczaneden hastaların evde kullanacağı ilaçlar verilmekteydi. Bu ilk kurumlarla başlayan hastaneler, İslam dünyasının dört bir yanına yayılarak İspanya'da Endülüs'e ve ayrıca Sicilya ve Kuzey Afrika'ya kadar ulaştı. Bu hastanelere hayran kalan tüccarlar ve Haçlılar daha sonra, Fransızların kendi vatandaşlarını tedavi etmek için kurduğu Hospitallers'a (Hastane Savaşçıları) benzer sistemler kurdular. Avrupa'da, Müslüman hekimler İtalya'nın güneyindeki ünlü Salerno Hastanesi de dâhil olmak üzere birçok hastanenin kurulmasına yardımcı oldular. Müslümanlar etkili idarecilerdi ve hastaneler oldukça iyi yönetiliyordu. Mesela, 12'inci yüzyıl gezgini İbn Cübeyr, Nureddin Hastanesi'ndeki hastaların memnuniyetine verilen önemi şu sözlerle över: 'Nureddin Hastanesi, Şam'daki iki hastaneden büyüğü ve daha çok ilgi göreni olup günlük bütçesi on beş dinar civarındadır. Bu hastanede nâzır adıyla görevlendirilen kişi her bir hastaya ait ilaç, yemek vs. masrafları ihtiva eden kayıtların tutulmasından sorumludur. Hekimler sabah erken gelerek hastaları muayene eder ve her hastaya uygun düşen faydalı ilaç ya da yemeklerin hazırlanması için talimat verirler.' Yakın Doğuya yaptığı ziyaretler sırasında uğradığı çoğu şehirde bir ya da birden fazla hastane olduğunu gören İbn Cübeyr, hislerini hastanelerin 'İslam'ın şanının en güzel delillerinden biri' olduğunu söyleyerek dile getirir. Son derece önemli faaliyetlerin yapıldığı bu hastanelerde uygulanan tedaviler fiziksel hastalıklarla sınırlı değildi. 9'uncu yüzyıl Bağdat'ında, Râzî'nin çalıştığı bir hastanede akıl hastalarına ayrılmış özel bir koğuş da bulunuyordu. Hastane koridorlarında uzman cerrahın peşi sıra yürüyen genç ve istekli doktor adayları... Bu manzarayı yalnızca günümüzde görebileceğinizi sanıyorsanız yanılıyorsunuz. Zira Müslümanların bundan 8 asır önce kurduğu üniversite hastanelerinde, öğrencilere ilk elden teorik ve pratik bilgiler veriliyor, soru cevap yöntemiyle bilgilerin pekiştirilmesi sağlanıyor ve tıp eğitimi alan öğrenciler, hekimlerle birlikte hastaları muayene ediyorlardı. 'İslam uygarlığında 'tıp eğitimine' dair bilinmeyenler'i derlediğimiz haberimizi okumak için tıklayın. Modern cerrahi, kendini hayat kurtarmaya adayan insanların yüzyıllara yayılan yeniliklerine borçlu olduğumuz en ileri uygulamaları içeriyor. Bundan bin yıl önce, hayat kurtarma aşkıyla yanıp tutuşan Müslüman âlimler, üç çeşit ameliyatı başarıyla yapabiliyordu: Damar cerrahisi, genel cerrahi ve ortopedik cerrahi... Müslüman âlimlerin o günlerden bugünlere bıraktıkları tıbbi mirası, o dönemde kullanılan ameliyat tekniklerini derlediğimiz haberimizi okumak için tıklayın. Bundan bin yıl önce, yani 10'uncu yüzyıl Güney İspanya'sında yaşasaydık, Batıda 'Abulcasis' adıyla tanınan meşhur cerrah Ebü'l Kasım Halef bin Abbas Zehravi'nin omzunun üzerinden bir ameliyatı izleme şansı bulabilirdik belki de. Dünya tıp literatürünün temellerini atan Müslüman âlim Zehravi, o dönemde kaleme aldığı Et-Tasrif adlı tıp ansiklopedisini yazıp bitirmiş olurdu ve belki de bugünlere miras kalan cerrahi aletleri görme şansını elde edebilirdik... 'Müslüman âlimlerden miras cerrahi aletler' adlı haberimizi okumak için tıklayın.

İslam uygarlığında temelleri atılan ‘ilk hastanelere’ dair bilinmeyenler

HASTANELER VAKIF KURUMU OLARAK İŞLETİLİRDİ