İslam uygarlığındaki hastaneler hakkında 20 ilginç bilgi

Hastaneler hastalıklara teşhis koymak, hasta ve yaralılara tıbbî ve cerrahi müdahalelerde bulunmak ve bunları iyileştirmek maksadıyla tedavi etmek için oluşturulan kurumlardır. Tıp ilminin tarihi ise neredeyse insanlık tarihi kadar eskidir. İslam öncesi Cahiliye devrinde yetişen bazı hekimler olduğu halde, bu hekimlerin görevlerini icra ettikleri bir mekân bulunmamaktadır. İslam vahyin ışığında insanlığa yol gösterirken her konuda olduğu gibi bu hususta da öncülük etmiş ve ilk defa tıp bilgi ve tecrübesinin kurumsallaştığı bir mekânı ortaya çıkararak, günümüzdeki hastanelerin temellerini atmıştı. MÜSLÜMAN ALİMLERİN SAĞLIK İLE İLGİLİ ÇALIŞMALARI İslam dünyasında ve İslam Medeniyet Tarihi'nde önemli bir yeri olan hastaneler tıpkı cami, mescid, tekke ve medrese gibi büyük önem görmüş, yöneticiler tarafından desteklenen bir kurum olmuştur. Hendek Savaşı sırasında Kureyş müşriklerinin attığı bir okla kolundan derin bir yara alan Sa'd bin Muaz'ın sağlık durumunu yakından takip etmek ve yarasını sürekli izlemek için Mescid-i Nebevi'nin yakınında bir seyyar çadır hastanede yatırılmasını bizzat Peygamber Efendimiz istemişti. O dönemde yine Medine'de Mescid-i Nebevi'nin yakınında hasta ve yaralıların tedavi etmek üzere kurulu olan bir çadır hastanesi vardır. Bu çadırda Rufeyde bint Sa'd el-Ensariye adında bir tabip kadının bulunduğu ve bu hastaneye kaynaklarda 'Rufeyde'nin Çadırı' adının verildiği kaydedilir. Dört Halife Devri'nde ve onu izleyen Emeviler Devleti döneminde ihtiyaçların gittikçe artması üzerine hastanelerin de aynı oranda geliştirilmesine çalışıldığı muhakkaktır. Özellikle savaşlarda seyyar çadır hastanelerinin olduğu görülür. Emeviler döneminde iç karışıklıkların ve Emevi ailesinin uygulama ve tutumlarına karşı yapılan direniş ve isyanların bertaraf edilmesinden sonra Velid bin Abdülmelik döneminde 706 yılında ilk defa Dımaşk'ta büyük bir hastane kurulmuştur. Cüzzam, körlük ve benzeri tedavisi zor hastalıkların ilk defa Velid bin Abdülmelik Hastanesi'nde tedavi edildiği belirtilir. Aynı şekilde bu gibi hastaların tedavisi için yapılan ilk hastane de Velid bin Abdülmelik Hastanesi'dir. Velid bin Abdülmelik, bu hastanede birçok tabip görevlendirerek bunlara bol maaşlar vermişti. Ayrıca burada tedavi edilen cüzzamlı hastaların diğer hastalardan ayrı bir yerde karantina altına alınmalarını emretmiş, görme engelliler için de hastane bütçesinden büyük fonlar ayırmıştı. Emeviler devrinde kurulduğu bilinen diğer bir hastane de Zukaku'l Kanadîl adını taşıyan hastanedir. El-Kanadil bölgesi veya el-Kanadil Mahallesi hastanesi adıyla da anıldığı bilinir. Abbasi Devleti, bütün İslam dünyası ve dolayısıyla bütün Ortadoğu, Ön Asya ve Kuzey Afrika'da etkin bir hale gelmiş ve çok güçlü bir yönetim ortaya çıkmıştı. Dönemin tüm ilim insanları için Bağdat önemli bir merkez olmuş, pek çok tabip bu şehre gelmişti. 786 yılında hilafete geçen Harun er-Reşîd göreve başladıktan kısa bir müddet sonra Cündişâpûrlu tabip Cebrail bin Buhtişû'a verdiği bir talimatla Bağdat'ta derhal bir hastane kurmasını istemişti. Büyük şöhrete kavuşan Cebrail, Harun er-Reşîd'e 23 yıl hizmet ederek ona tabiplik yapmıştı. Abbasi tarihinde dört büyük halife döneminde vezirlik görevini yürütmüş Pers asıllı bir aile olan meşhur vezir ailesi Bermekîler de Abbasi Halifelerinin yaptırdığı ilk hastaneleri aynen taklit ederek kendi imkânlarıyla Bağdat'ta bir hastane inşa ettirmişlerdi. Abbasi Halifesi el-Mu'tazıd'ın azatlı kölelerinden olup daha sonraları devletin birçok önemli ve yüksek kademelerinde görev yapan Ebu'n-Necm Bedr el-Hamamî, 923 yılında Bağdat'ta Bedr el-Mu'tazidî adında bir hastane yaptırmıştı. 10'uncu yüzyılın başları İslam medeniyetinin her alanda hızla gelişmeye başladığı bir asırdır. Hatta bu asırlar dünya tarihinde 'İslam asırları' olarak adlandırılır. Bu yıllarda Bağdat ve civarında hastaneler mantar gibi türeyip birçok yerde yapılmaya başlanmıştı. Seyyah İbn Battuta'nın Nusaybin'e yaptığı seyahati anlatırken şehir hakkında verdiği genel malûmatta şehrin güzelliğinden ve şirin bahçelerinden bahsettikten sonra bu önemli ilim merkezinde iki medrese, bir hastanenin olduğundan söz etmişti. 10'uncu yüzyılda el-Muhtar İbn Hasan İbn Butlan, Antakya'da büyük bir hastane yaptırdığı ve hastanenin giderleri için vakıflar kurduğu kaydedilir. Burada sıcak ilaçlarla tedavilerin yapıldığı gibi felç ve benzeri hastalıklar ise soğutma tedbirleri ile tedavi ediliyordu. Nureddin Mahmud Zengi 1154 yılında Dımaşk'ı ele geçirdi. Haçlılara karşı yaptığı savaşların birinde Urfa Kontu II. Joscelin'i esir etti ve ondan aldığı fidye ile Dımaşk'taki En-Nuri Hastanesini inşa ettirdi. Burası yalnızca Dımaşk'ın değil bütün Şark'ın en büyük sağlık merkezlerinden birisiydi. Nureddin Mahmud Zengi bu hastaneye birçok tıp kitabını temin etmiş ve kütüphaneye vakfetmişti. Baştabip salonun üst tarafında otururken ders almaya gelen diğer tabipler önünde oturur ve onu dinlerlerdi. Burada meslekleriyle ilgili meseleler tartışılır, öğrencilere bazı tıbbi metinleri okutulurdu.