İstanbul’da tarih katliamı: Prost’un imar planı

Prost kimdir? ➤ Henry Prost 20. yüzyılın en bilinen şehir tasarımcılarından birisidir. Fransız mimar gençlik yıllarından itibaren İstanbul'a yakından ilgi duyar ve ziyaret etme fırsatı bulur. ➤ Aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu'na gelip çalışmak isteyen ilk Fransız mimar olan Prost, 1905, 1906 ve 1911 yıllarında Ayasofya'nın restorasyon çalışmaları için İstanbul'u ziyaret eder. Hipodrom ve tarihi yarımada içerisinde çeşitli araştırmalar yapar. (x) İstanbul'un kaybolan hazineleri ➤ Henry Prost, şehir planlamacılığı ve mimarlık olarak Paris'te mimarlık ve kent planlamasını büyük ölçüde değiştiren Haussmann'ın etkisinde kalır ve bunun neticesinde çalışmalarında Haussmann'dan izler taşır. ➤ İstanbul'a gelerek tamamen kendine has yöntemlerle şehre müdahale eden Fransız mimar, şehir topoğrafyasında tedavisi olmayan derin izler bırakır. (x) 📌 Bilgi Notu: (x) Tüm çalışmaların arkasında Prost, Bizans şehir dokusunu yeniden oluşturmak idealinin peşine düşer. (x) Müslümanların Bizans ordusuyla yaptığı ilk savaş: Mute Savaşı ➤ Paris, 1789 yılında tüm dünyada büyük bir değişime kapı olacak ihtilalden önce yuvarlak, etrafı surlarla çevrili yaklaşık beş yüz hektarlık bir alana yayılan entelektüel bir şehirdir. ➤ Kentte kuzey uçtan güneye uca, yaklaşık yarım saat içinde hızlı bir şekilde yürümek mümkündür. Paris'in bu yapısı en azından şehir özelinde ihtilali kolaylaştıran bir unsurdur. (x) Kanallar üzerine yerleşen şehirler ➤ Fransız Devrimi'nin ardından Napolyon Bonapart, Paris'in şehir yapısını ihtilallere kolaylık sağlayacak bir tehdit olarak değerlendirir. ➤ Bonapart, Hausmann'a şehri, yuvarlak meydanlara top bataryaları yerleştirerek, olası bir halk ayaklanmasında toplar halkın üzerine ateşlendiklerinde, insanların kaçabilecek bir yer bulamayacağı bir düzende dizayn ettirir. (x) Fransa'da Müslüman karşıtlığının tezahürü: Kurumsal İslamofobi ➤ Daha önce dünyanın çeşitli şehirlerinde, kent planlaması adına birçok çalışma yapan Prost'un İstanbul planı; açılan yeni yol, meydan ve rekreasyon alanları ile desteklemek üzerinedir. ➤ O dönemde yaşanan trafik sorunlarına en kesin çözümü geniş bulvarlar açmakta bulur. Ancak bu, ileride İstanbul'da araç sayısının ve trafiğin artmasına sebep olacak bir adımdır. (x) Az bilinen tarihi İstanbul fotoğrafları Prost'un İstanbul'a gelişi ➤ İstanbul'a 1934 yılında Büyükşehir Belediyesi'nin davetiyle gelen Prost'tan İstanbul için farklı şehir planları oluşturması talep edilir. Aynı zamanda Prost'a radikal değişiklikler ve cüretkar fedakarlıklar yapması için ucu açık bir yetki de verilir. (x) Belediyecilik hizmetlerinin yüz yıllık hikâyesi ➤ Prost şehir planlamasında temel olarak İstanbul'u değiştirmek ile değil, kentte kurulacak yeni şehir alanlarıyla ilgilenir. Diğer taraftan mimar, ondan beklenen 'Daha modern bir İstanbul' için yeni sanayi alanları, köprüler, yollarla birlikte çeşitli çalışmalar yapar. (x) Kur'an-ı Kerim rehberliğinde şehir – kent ayrımı ➤ Prost, İstanbul istenen planlama için yaklaşık 4 yıl boyunca çalışır. Gereken topoğrafik çalışmaları yapar, hava fotoğrafları çeker ve bunların üzerinden müdahale planları hazırlar. ➤ İstanbul'un silüeti ve günlük yaşamı hakkında binlerce fotoğraf çeker. İstanbul'da yaptığı çalışmalarda, Fransız mimar Haussmann'ın Paris şehrine müdahalelerinden büyük ölçüde etkilenir. (x) Top bataryalarının şekillendirdiği kent: Paris ➤ Fransız mimar, İstanbul'da hedeflediği planlamayı 'Sosyal dönüşümün yaşanmadığı eski bir başkenti, yaşam koşullarının değiştiği bir şehir haline getirmek' şeklinde özetler. ➤ İstanbul'u dönüştürmeden modernleştirmenin ve trafiği düzenlemenin peşine düşen Prost ayrıca, tarihi yerlerin güzelleştirilmesi adına, sarayların da iyileştirilmesini planları arasına alır. (x) İslam beldelerinde şehir planlaması nasıl yapılırdı? ➤ Aslında bir kent plancısı değil, kent tasarımcısı olan Prost'un oluşturduğu planların hayata geçmeye başlamasıyla sadece 1956 - 1957 yılları arasında 54 adet cami yıkılır. ➤ Bunun yanı sıra hesabı yapılamayacak sayıda hamamlar, tekkeler, sebiller, çeşmeler geniş caddelere, meydanlara, yeşil sahalara feda edilerek yok olup gider. (x) Fethin ilk meyvesi: Semt-i Saraçhane ➤ Unkapanı'nda Prost'un planladığı bulvarın açılması için Fatih'te şehir tarihinde daha önce görülmemiş ölçüde büyük bir yıkım süreci gerçekleştirilir. Haliç kıyılarından Fatih'in içlerine doğru akacak yol için onlarca yapı yıkılır. ➤ 'Tarihi değer taşımayan' olarak nitelendirilen yüzlerce yıllık eserler, taşıdıkları önem ve tarihe bakılmaksızın parçalanmaya başlar. (x) Az bilinen tarihi İstanbul fotoğrafları ➤ İstanbul'un dört yanında süren çalışmalarda bazıları haklı sebeplerle yıkılmış olsa da sayısı tam olarak bilinmeyen onlarca mümtaz eser tarihten silinir. ➤ Hükümetin el değiştirmesi ile Prost İstanbul için planladığı imarı tamamlayamadan görevinden ayrılır. Ancak içerisinde Mimar Sinan'ın da bazı eserlerinin bulunduğu pek çok eser ne yazık ki yok olur. (x) Mimar Sinan'ın çıraklıktan kalfalığa geçiş eseri: Şehzadebaşı ➤ Prost'un planlamasını üstlendiği Kazablanka ve Marakeş'de de İstanbul'da olduğu gibi şehrin tarihini ve bilincini oluşturan kayda değer bir kentsel doku, yeni bulvarlar ve geniş meydanlar uğruna yok edilir. ➤ Fransa, Afrika'da sömürdüğü pek çok geleneksel şehirde kendi şehir düzenine benzer kent planlamalarıyla dinlerini ve kültürlerini ellerinden alarak yerel halkı yaşadıkları şehirden koparmaya çalışır. (x) Fransızların katlettiği Afrika mimarisi ➤ Silüeti, havası, suyu, denizi, topoğrafyası, jeopolitik konumu, tarihi ve daha birçok eşsiz özelliği ile masalları andıran İstanbul'da bu olay neticesinde % 30'a varan bir tarihi kıyım gerçekleşti. ➤ Prost'tan sonraki yıllarda da yanlış uygulamalara sahne olan İstanbul, planlı bir şehir yapısından koparak kaotik bir kent planlamasına doğru adım adım ilerledi. (x) Eski İstanbul'da gündelik hayat