İstanbul’u küle çeviren afet: 1756 yangını

🔴 Ahşaptan yapılmış yalılar, meşe, ceviz, kavağın kahverengi tonu; şiirlere konu olan kadim şehir İstanbul'a en çok yakışan ziynetlerdir. Ormanın bol olduğu bu şehirde halk meskenlerini uzun süre ahşap ile inşa etti. 🔴 Zarafeti ve özgün estetiği ile bugün dahi güzelliğini sergileyen ahşap eserler ne yazık ki yangına dayanıklı değildi. Depremlerin sık sık sarstığı İstanbul'un peşini dolayısıyla yangınlar da rahat bırakmadı. Osmanlı'da orman yangınları ile mücadele 🔴 Sokakları geleneksel ve genellikle dar, binaları ahşap ve birbirine bitişik yapıdaki İstanbul'da küçük bir yangın bir büyük mahalleyi yutacak büyüklüğe ulaşmakta zorlanmıyordu. 🔴 Tarihler 6 Temmuz 1756'yı gösterdiğinde Haliç'te, Cibali'de başlayan bir yangın Marmara sahiline kadar uzandı ve İstanbul'un üçte birisini yok etti. 🔴 Unkapanı, Zeyrek, Vefa, Şehzadebaşı, Fatih, Saraçhane, Aksaray, Laleli, Cerrahpaşa, Atik Ali, Yenikapı ve Nişanca gibi semtler bu yangından etkilenen ilçelerin sadece bazılarıydı. 📌 Bir Bilgi 🔴 Gerçekleştiği zamana kadar İstanbul'da meydana gelen yangınların en büyüğü olarak kabul edilen yangın 'Edirne sudan; İstanbul ateşten batacak!' sözünü doğrular nitelikteydi. Çıktığı yer olan Cibali semti nedeniyle bu yangın '1169 Cibali Harîki' olarak da bilinir. 🔴 Dönemin vakanüvislerinden Fındıklılı Şemdanizade Süleyman Efendi bu yangını, İstanbul'un fethinden sonra II. Selim zamanında gerçekleşen yangının ardından en çok eser hasar oluşturan afet olarak kayda almıştı. İstanbul'u kül eden Beyoğlu yangınında İngiliz elçinin tarihi yanılgısı 🔴 Süleyman Efendi 'Mür'i't-tevârîh' isimli eserinde ayrıca 1756'ya kadar olan yangınlardan daha dehşetli olan bu yangının, İstanbul'un daha önce 18. yüzyıldaki kadar mamur olmamasına bağlar. 'Lâkin mukaddem olan harîk vaktinde İstanbul böyle mamur değil; bu defa olan zarar evvelki hasârete gâlibdir. Harîk yerleri sahralar ve beller olup, bir iki adam yalınız geçemez oldu' (Fındıklılı Şemdanizade Süleyman Efendi, 1978: 9-10) Selahaddin Minberi'ni küle çeviren o yangın ve bir rivayet 🔴 1756 yılında gerçekleşen bu büyük yangın, İstanbul halkını derinden etkiledi. Yangın 18. yüzyılın ikinci yarısında meydana gelirken payitahtın nüfusu yaklaşık 500.000 idi. 🔴 Avrupa'da nüfus olarak Londra ve Paris'le birlikte en büyük üç şehirden birisi olan İstanbul'da halk, bu elim felaketten ciddi bir şekilde etkilendi. Mimar Sinan'ın yangında kül olan mescidi 🔴 Osmanlı'nın resmi tarihçilerinden Vakanüvis Hakim Efendi 'Tarih' adlı eserinde yangının, 8 Şevval yani 6 Temmuz Pazartesi gecesi saat 02.00 sularında İstanbul surunun dışında Cibali'de, Yahudi evlerinden çıktığını belirtir. 🔴 Yine Hakim Efendi'nin belirttiğine göre yangın Cibali Kapısı'na gelinceye kadar bazı ev, mahzen ve dükkanları küle çevirerek şehrin içerisine kadar girer. Buradaki evler de alevlere teslim olur ve yangın, rüzgarın da etkisiyle şiddetini artırarak kol kol ilerler. İstanbul'un kurtuluşu nasıl gerçekleşti? 🔴 Halkın ve tulumbacıların yoğun çabası devasa yangını söndürmeye yetmedi. Yangın esnasında canını ve malını kurtaran binlerce kişi, güvenli gördükleri bazı cami avlularına, meydan ve bahçelere sığındı. İstanbul'u küle çeviren yangın iki gün sonra kendiliğinden söndü. 📌 Bir Bilgi 1756 yangını ve bunun yanı sıra pek çok afet, 1754-1757 yılları arasında üç yıl padişahlık yapan Sultan III. Osman'ın hükümdarlık dönemine denk gelir. Dönem, İstanbul için adeta doğal felaketler ve yangınlar devri olur. Farkında mısınız? - İstanbul'un gözcüsü: Beyazıt Yangın Kulesi 🔴 İstanbul halkını derinden etkileyen hadise ediblerin satırlarına, ressamların eserlerine, şairlerin beyitlerine dahi yansıdı. Mati isminde bir şair kaleme aldığı beyitle 1756 İstanbul yangınını şu şekilde özetlemişti: 'Parlayınca hışım odu Mati dedi târihin 🔴 Yangını söndürmek için bütün halk, yeniçeriler, sadrazam ve padişah büyük çaba gösterdi. Kısa bir süre sonra mavi ve yeşil İstanbul'un kızıl renklere teslim olduğu günler geçtiğinde afetin oluşturduğu acı durum gün yüzüne çıktı. Binlerce ev, cami, mescit, dükkan ve askeri yapı yerle bir olmuştu. 🔴 Yangından sonra ilk olarak şehrin ortasında yer alan askeri yapıların onarımına yönenildi. 13 Temmuz'da binaların inşasına başlandı. Yangının üzerinden ancak belli bir süre geçtikten sonra harap olan cami, mescit, ev, dükkan, fırın ve hamamlar yeniden inşa edildi. Mecmualar ışığında İstanbul beyitleri 🔴 Birbirinden eşsiz eserlerle donanmış İstanbul'un şehrin üçte birini yakan ve yaklaşık iki gün süren yangından sonra tekrar imar edilmesi hiç de kolay olmadı. Barındırdığı ilmi yekun ve mimari deneyim açısından değerli onlarca eser, alevlerin arasında tarihin tozlu sayfalarına karıştı. 🔴 Ne yazık ki 1756 İstanbul Yangını, mamur şehirde gerçekleşen son yangın olmadı. Yirmi altı yıl sonra yine Cibali'de İstanbul'un gördüğü en büyük yangın gerçekleşti. Önceki yangınları küller altında bırakan 1782 İstanbul Yangını, İstanbul'u bir kez daha kızıl ve kara renklere boyadı. İstanbul'un hafızasında yer edinen beş önemli olay