İstanbul'un en özel sarayı; İbrahim Paşa Sarayı

Sultanahmet'te, At Meydanı kenarında yer alan İbrahim Paşa Sarayı, 1520 yılında, Kanuni Sultan Süleyman tarafından tamir ettirilerek, damadı ve veziri olan İbrahim Paşa'ya armağan edildi. Yapı, Mimar Sinan tarafından onarılıp yenilendi. Bu durum otobiyografilerinde yer alan eserler listesinde 'At Meydanı Sarayı tecdid olındı' şeklinde aktarıldı. Buraya yapının mimarbaşı tarafından yapılmadığı fakat yenilendiği not düşürüldü. 13. yüzyıldan itibaren yangınlarla Haçlıların yağmasıyla harap olup önemini yitiren Bizans'ın anıtsal yapısı Konstantinopolis Hipodromu, 15 yüzyılda tarihe karıştı. Osmanlı döneminde bu hipodrom, ilk önce büyük kutlamaların yapıldığı bir meydan olarak kullanıldı. Daha sonra bu alan, imparatorluğun önemli kişilerinin, üst düzey devlet adamlarının, saraya yakın çevrelerin rağbet ettiği bir yerleşim merkezine dönüştü. Tarihi belgelerde At Meydanı Sarayı, Mehterhane Kasrı gibi isimlerle geçen sarayın banisi ve kesin tarihi bilinmemekle beraber tarihçi Solakzade Mehmed Hemdemî, yapının II. Bayezid dönemine ait olduğunu söyler. 1520 tarihinde onarımdan geçen sarayın ertesi yıl ilk sakini, henüz tahta çıkmamış olan Şehzade Süleyman oldu. 1521 yılındaki Belgrad Seferi'ne çıkılırken, masrafları Kanuni tarafından karşılanan Atmeydanı'ndaki sarayın inşası başlatıldı. Bir yıl sonra 1522'de tahta çıkan Sultan Süleyman, 1523 yılında sadrazam tayin ettiği Pargalı İbrahim Paşa'ya sarayı hediye etti. Sarayın içerisinde bir kule ve çardağı, köşk, hazine odası, hamam, kiler, mutfaklar, divanhâne, hassa evleri, ahır gibi kısımlar yer alırdı. İbrahim Paşa Sarayı, diğer vezir saraylarının aksine kagir olarak kesme taştan yapıldı. O dönemde saray, 4 avluluydu. Birinci avlu meydana bakan kısımda yer alırdı. Sarayın en önemli kısmı olan ikinci avluda divanhanenin ana giriş kapısı bulunurdu. Evliya Çelebi'nin 'makbûl ve maktûl İbrahim Paşa' olarak andığı devlet adamının 'Harem-i Has'ta sadaret ile Mısır'a varıp hain Ahmed Paşa'yı astığını, Mısır Kalesi'ne varıp yedi kule yapıp, Mısır'ı imar edip İstanbul'a geldiğini' söyler. 13 yıl sadaret makamında kalan İbrahim Paşa'ya, Sultan ile yakınlığının bir nişanesi olarak 'makbûl' lakabı takıldı. İbrahim Paşa'nın divan kâtipliğini yapan Celalzade Mustafa Çelebi, onun sultanın emirleri ve kanunların tatbikine çok büyük önem verip her işi adaletle yerine getirdiğini, son derece dindar olduğunu, fakat Bağdat'ın fethinden sonra ahlakının değişip cahillerin sözleriyle uygunsuz işler yaptığını, bütün bunların da padişahın gazabına yol açtığını yazdı. Şehzadelerin 18 Haziran 1530'da yapılan sünnet düğünü için İbrahim Paşa Sarayı önüne, meydana bakan bir kasır inşa edildi. Kanuni Sultan Süleyman bir ay süren sünnet merasimini buradan izledi. Bir rivayete göre, Sultan Süleyman'ın ardından oğullarını sünnet ettiren İbrahim Paşa, son derece ihtişamlı bir düğün yaptı. Sarayı, en güzel sofralarla donattı. Yemeğin sonunda ise misafirlere, Uludağ'dan getirttiği buzlardan oyulan kaplarda hoşaf ikram etti. Sultan'ın İbrahim Paşa'nın yaptığı düğünün, şehzadelerin sünnetinden daha ihtişamlı olduğunu söylemesi üzerine Paşa: 'Şüphesiz öyle.' dedi. 'Sizin düğününüzde şeref misafiri bendim, benimkinde sizsiniz. Şüphesiz daha görkemli olacak.' İbrahim Paşa'nın ilginç olarak karşılanan icraatlarından biri de Sultan Süleyman ile çıktığı Mohaç seferinden dönerken Budin şehrinde kralın av kasrında bulunan heykelleri, İstanbul'a getirtip sarayın bahçesine koydurmasıydı. Yüksek mermer kaideler üzerindeki heykeller, hiç hoş karşılanmaz. Halk arasında dedikodular yayılır. Şair Figani, yazdığı 'Dü İbrahim amed bedar-ı cihan/ Yeki büt-şiken şüd diğer büt-nişan' beytiyle cihanda iki İbrahim olduğunu söyleyip Hazreti İbrahim'in putları kırdığını hatırlatır. Adaşı İbrahim Paşa'yı ise put dikmekle suçlayıp eleştirir. Paşa'nın ölümünden sonra sarayın bahçesindeki heykeller de yok oldu. İbrahim Paşa'nın Avrupalı sanatkârlarla irtibat halinde olduğu ve birtakım siparişlerde bulunduğu da bilinir. Pargalı İbrahim Paşa şair Figani'yi neden idam ettirdi? Evliya Çelebi, bu yapı için, 'Padişah sarayından sonra bundan büyük saray yoktur.' der. İbrahim Paşa'nın ölümünden sonra hazine-i hümayuna geçen saray, ilerleyen dönemlerde Zal Mahmud Paşa'ya tahsis edildi. Mimar Sinan'ın sarayda yaptığı geniş çaplı onarımın, mimarbaşı görevinde geldiği 1538 ile Zal Mahmud Paşa'nın eşi Şah Sultan ile buraya taşındığı 1566 yılları arasında gerçekleştiği düşünülür. Sultan sarayları dışında günümüze ulaşabilen tek özel saray olan İbrahim Paşa Sarayı, yüzyıllar boyunca çoğunlukla devlet konutu olarak kullanıldı. Paşalara, onların eşi hanım sultanlara tahsis edildi. Bir süre de misafirhane olarak elçilere hizmet verdi. 19. yüzyılda kapsamlı bir tamirattan geçirilen saray, devlet yönetiminde çalışan farklı iş gruplarından kişilere lojman olarak tahsis edildi. Cumhuriyet döneminde bazı bölümler yıkıldı. Müze olarak kullanılmasına karar verildikten sonra uygun restorasyon çalışmaları gerçekleştirildi. Saray, 22 Mayıs 1983'ten itibaren Türk İslam Eserleri Müzesi binası olarak hizmet veriyor. Birinci avludan daha yüksek seviyede olan bu mekâna bir dizi merdiven ve kapıdan geçilerek ulaşılıyor. İbrahim Paşa Sarayı'nı kulesiyle gösteren basit bir resmi, Matrakçı Nasuh'un Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irâkeyn adlı eserinde görülür. İbrahim Paşa Sarayı'nda hizmet veren İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi, ülkemizde Türk-İslam eserlerini topluca kapsayan ilk müzedir. Yaz dönemi 09:00-19:00 saatleri arasında açık olan müze, kış döneminde 09:00-18:00 saatleri arasında ziyarete açık. Giriş ücretini 42 TL olduğu bu müze, pazartesi günleri kapalı.

İstanbul'un en özel sarayı; İbrahim Paşa Sarayı

İSTANBUL'UN EN ÖZEL SARAYI