İstanbul’un fethinin üç manevi kahramanı: Akşemseddin, Molla Hüsrev ve Molla Gürani

Tarihte büyük olayların kahramanları bilinmesine karşın bir de gizli kahramanlar vardır ki bu tür kahramanların en başında hocalar gelir. Akşemseddin bu kahramanların başında gelir ve İstanbul'un manevi fatihi olarak bilinir. Baba tarafından Hz. Ebubekir'e akraba, asıl adı Muhammed bin Hamza olan bu büyük zât 1390'da Şam'da doğmuş, 7 yaşında babasıyla birlikte Anadolu'ya gelerek Amasya yakınlarında ikamet etmiştir. Çocukluğunda İslam'ın klasik medrese eğitimini sıkı bir şekilde almış ve hıfzını tamamlamıştır. Tıp tahsiliyle zamanın en meşhurlarından olmuş, şöhreti çağları aşan buluşlar yapmıştır. Erken yaşta batınî ilimlere merak salmış ve kendine mürşit aramaya başlamıştır. Bu istekle İran ve Maveraünnehir dolaylarına seyahatlere çıkmış, daha sonra da Şam'a gitmiştir. Hakkında yazılan menakıbnâmede anlatılanlara göre bir gün rüyasında Ankara'da ikamet eden Hacı Bayram Velî'yi görmüş ve ona intisab için yanına gelmiş, müridi olmuş, üstadının yanında hücreye girmiştir. Daha sonra hacca gitmiş ve Hacı Bayram Velî'nin vefatıyla onun yerine mürşit olmuştur. Akşemseddin bu süreçte II. Murad ile görüşme imkânı bularak oğlu II. Mehmed'le tanışmış ve onun üzerinde etkili olmuştur. Fetihten önce iki defa Edirne'ye giderek padişahla görüştüğü bilinir. 1453'ün başlarında II. Mehmed'in fetih planlarını iyice belirginleşip ordunun İstanbul'a yol almasıyla kervana diğer birçok maneviyat ehliyle birlikte o da müritleriyle katılmış, hatta diğer bütün hocalardan öne geçmiştir. Fethin en zor zamanlarında sözleri, teşvikleri, duaları ve mektuplarıyla padişahın maneviyatını yüksek seviyede tutmaya büyük gayret göstermiş, cephedeki askerin şecaat ve cesaretini arttırıcı girişimlerde bulunmuştur. Bu gayretleriyle fethin manevi mimarı olduğu hakkında birçok tarihçi hemfikirdir. İstanbul'un fethinden sonra ilk Cuma'da Ayasofya'da hutbeyi okuduğu gibi Ebû Eyyûbe'l Ensarî'nin kabrini manevî işaretlerle keşfedip aziz İstanbul'a bahşetmesi en büyük hizmetlerinden biridir. Daha sonra Zeyrek civarında müderrislik yaptıysa da Fatih'in tahtı bırakarak derviş olmak istemesine kesin olarak engel olmak istemiş, bu sebeple ondan kendini uzak tutmak için Göynük'e gitmiştir. Hatta padişahın kendisine gönderdiği hediyeleri bile kabul etmeyerek Fatih'in kendi işini yapmasını sağlamıştır. Akşemseddin'in bu inanılmaz siyaseti, bir hocanın dinine, devletine ve milletine yapabileceği en büyük hizmettir. Zira o talebesinin kendisi gibi bir mutasavvıf değil, cihan hükümdarı olarak hizmet etmesini doğru bulmuştur. Sivas, Tokat bölgesinden Türkmen bir sülaleye mensup olan ve asıl adı Mehmed olan Hüsrev'in doğum tarihi bilinememektedir. Hakkında en eski ve güvenilir bilgileri veren Taşköprizade'nin bildirdiğine göre küçük yaşta babasını kaybetmiş ve eniştesinin himayesinde eğitimine devam etmiştir. Küçük yaşlarda Bursa'ya geldiği ve burada devrin meşhur hocalarından icazet aldığı bilinir. Daha sonra Edirne'de de bazı hocalardan ders almıştır. İcazetinin ardından ilk olarak Edirne'de Şah Melek Medresesi müderrisliğine daha sonra aynı şehirdeki Çelebi Medresesi'ne tayin edilmiştir. II. Murad'ın ikinci defa tahta çıkmasının ardından Edirne kadısı olmuştur ki bu başkent kadısı olarak devletin en üst düzey memuriyetlerinden biridir. Akşemseddin gibi o da II. Mehmed'e İstanbul'u fethe hazırladığı sırada büyük destek vermiştir. Fethin ardından kısa süreli olarak hangi göreve getirildiği tam olarak bilinmese de kendisine tahsisatlar bağlandığı yorumu yapılmaktadır. Daha sonra İstanbul'dan Bursa'ya gitmiştir. Bu ayrılığın ilginç bir sebebe dayandığı belirtilir. Buna göre bir düğün merasiminde Molla Gürani'ye padişahın sağında, kendisine ise solunda yer ayrılmıştır. Molla Hüsrev bu durumu kendi ilim seviyesi için bir itibarsızlaştırma olarak yorumlamıştır. Bursa'da bir arsa satın alarak medrese inşa ettirmiş, alt seviyeden başlayarak burasını üst düzey bir medrese haline getirmiştir. Fatih'in onu yeniden daveti üzerine İstanbul'a gelerek vefatına kadar kalmıştır. Ancak kısa süre sonra Galata ve Üsküdar kadılığında bulunmuştur. Bunun yanında Molla Hüsrev ilmiyenin en itibarlı payelerinden olan Ayasofya müderrisliğinde de bulunmuştur. Rahat tavırlarından anlaşılacağı üzere Molla Hüsrev, maddi imkânları iyi olan biridir. Bu sebeple, anlatıldığına göre makama, mevkie ve şöhrete itibar etmemiştir. Bu durum onun halk arasında sevilen biri olmasını da sağlamıştır. Kadılık görevini kerhen kabul ettiği ve bunun kendisi için bir imtihan olduğunu belirtmiştir. Memuriyeti, İslam hukukunun pratiklerini görmek bakımından bir fırsat olduğunu belirmiştir. Molla Hüsrev, önemini bugüne kadar koruyan eserler kaleme almıştır. Molla Hüsrev'in Osmanlı klasik dönemi medrese ve ilmiye teşkilatı üzerinde kalıcı izler bıraktığı söylenebilir. Büyük bir fıkıh ve hukuk bilgini olan Molla Hüsrev'in telif ettiği eserler medreselerde uzun süre okutulmuş, eserlerine yüzlerce şerh yazdırmıştır. İstanbul'un fethinde askeri ve maddi unsurlar ne kadar önemliyse, ilmi ve manevi hususlar da o kadar önemlidir. Fatih'in dev bir ordusu yanında dev bir danışman ve hoca ordusu da vardı. Akşemseddin ve Molla Hüsrev'in yanında diğer bir büyük isim de Molla Gürani'dir. Kaynaklar Molla Gürani'nin 1410 yılı dolaylarında Irak'ın kuzey bölgesinde dünyaya geldiğini belirtmekle birlikte farklı bilgiler ve görüşler ileri sürenler de vardır. İlim tedrisinin ilk kısmına Bağdat'ta başladıktan sonra Hasankeyf'te Arapça eğitimine devam etmiştir. Ardından o dönemin önemli ilim merkezlerinden başta Şam'a daha sonra da Kudüs ve Kahire'ye geçmiştir. Burada zamanın meşhur âlimleriyle görüşme ve onlardan icazet alma imkânına kavuşmuştur. Kahire'de Memluk sultanıyla tanışma şansına erişerek, bir medreseye müderris atanmıştır. Ancak yakın çevresiyle yaşadığı anlaşmazlık yüzünden muhakeme edilmiş ve Şam'a sürgün edilmiştir. Sultan II. Murad dönemi âlimlerinden Molla Yegan ile tanışıp Anadolu'ya ve oradan da Edirne'ye geçmiş, ardından Bursa'da Yıldırım Medresesi müderrisliğine atanmıştır. 1443'ten sonra Manisa'ya Şehzadegan olarak gitmiştir. II. Mehmed'in hocası olmasından dolayı talebesi ikinci defa tahta geçtiğinde vezaret teklif edildiyse de o büyük bir hocalık örneği göstererek, 'bu hak, öncelikle senin yakın çevrende ve hizmetinde bulunanlar içindir' demiştir. Bunun üzerine 1451'de Kadıaskerlik makamına getirilmiştir. İstanbul'un fethi sırasında Fatih'in ve ordusunun yakınında yer almış ve onu her bakımdan teşvik ederek, ona yardımcı olmuş, fethin manevi sultanlarından biri sayılmıştır. Kadıaskerlik görevi sırasındaki şahsi uygulamaları nedeniyle Bursa kadılığına tayin edilmiş, 1455'te de padişaha yakın birinin teklifini şeriata aykırı bulup reddettiğini için bu görevden de alınmıştır. Bunun üzerine hacca gitmiş, Kahire'ye yolunu düşürmüş ve Fatih'in yeniden daveti üzerine 1458'de Bursa Kadısı olmuştur. Uzun süre burada kalan Molla Gürani, 1480'de ilmiyenin en yüksek makamı olan İstanbul Kadılığı'na getirilmiştir.

İstanbul’un fethinin üç manevi kahramanı: Akşemseddin, Molla Hüsrev ve Molla Gürani

AKŞEMSEDDİN KİMDİR?