Bir ilmi hazine: Katip Çelebi’nin bilinen eserleri 📚

🔹 Doğu ve batı bilimlerinin sentezini en iyi yapan Türk bilim adamlarından Kâtip Çelebi, tarih, coğrafya ve astronomi alanlarında önemli eserler yazdı. Tarihle ilgili 'Fezleke' adlı eserinin yanı sıra coğrafya alanında Cihannüma ile Osmanlı devletinde bu konuda çığır açtı. 🔹 Kâtip Çelebi'nin en ünlü eseri 'Keşfü'z-Zünun an Esamü'l-Kütübi ve'l-Fünun' ise Batı'da büyük yankı buldu. Çelebi'nin bibliyografya sözlüğü niteliğindeki eserinde 14 bin 500 kitap ve risalenin adı ile yazarı alfabetik düzende yer aldı. 🔹 Kâtip Çelebi'nin asıl adı Mustafa'dır. Kâtipliği muhasebede çalışmasından, Çelebi unvanı da ordunun seferlerine muhasebeci olarak katılmasından gelir. 🔹 Kâtip Çelebi, 1017 Zilkadesinde (Şubat 1609) İstanbul'da doğdu. Beş yaşında iken babasının özel olarak tuttuğu İsa Halîfe el-Kırımî'den ilk dini bilgileri aldı ve Kur'an'ı kısmen ezberledi. Daha sonra İlyas Hoca'dan dil bilgisi, Böğrü Ahmed Çelebi adlı hattattan yazı dersleri aldı. 🔹 Gençlik yıllarını Osmanlı İmparatorluğu'nun doğusundaki savaşlara katılarak sürdürmüş olan Kâtip Çelebi on dört yaşında Anadolu muhasebesi kalemine kâtip oldu. 🔹 1624 ve 1626 yıllarında askeri seferlere katıldı. 1627-1628'de Erzurum kuşatmasına katıldıktan sonra İstanbul'a geldi ve yaklaşık iki yıl Kadızâde'nin derslerine devam etti. 🔹 1635'te Sultan Dördüncü Murat ile Revan seferine Katılan Kâtip Çelebi on yıl kadar çeşitli savaşlarda bulunduktan sonra İstanbul'a döndü ve kendisini tamamen ilme verdi. 🔹 Düzenli bir medrese eğitimi görmemesine rağmen, dönemin önemli hocalarından özel olarak ders aldı ve kendini yetiştirdi. Kâtip Çelebi, henüz 48 yaşında iken, 1657 yılında İstanbul'da vefat etti. 🔹 Kâtip Çelebi'nin asıl savaşı onun tabiriyle bilgisizliği yenmek için yapılan savaştır. Çok okuyan ve mesleği gereği düzenli kayıt tutan bir yapıya sahipti. 🔹 Gittiği yerlerdeki sahaf dükkanlarında gördüğü kitapların isimlerini yazan Kâtip Çelebi'nin okumaya olan düşkünlüğünün en önemli göstergesi, kendisine kalan mirası kitaplara yatırmasıdır. Osmanlı'nın ilk oksidentalistine dair daha detaylı bilgi edinmek için tıklayın. Tuhfet'ül-kibâr fi esfâri'l-bihâr 🔹 Katip Çelebi kırk sekiz yıl süren ömrüne, Türkçe ve Arapça olmak üzere 23 eser sığdırmış ancak bu eserlerden ikisi kaybolmuştur. İşte Kâtip Çelebi'nin bilinen tüm eserleri... 🔹 Kâtip Çelebi'nin tarih alanındaki yapıtlarının ilki 1642'de tamamladığı Arapça Fezleke'dir. Dört bölümden oluşan kitapta tarihin anlamı, konusu ve yararı anlatıldıktan sonra bu alandaki temel yapıtların bir bibliyografyası verilmiş, ardından da klasik İslam tarihçiliğine uygun olarak dünyanın yaratılışından 1639'a dek kurulan devletler ve meydana gelen önemli olaylar kısaca sıralanmıştır. 🔹 Bazı kaynaklarda Târîh-i Sagīr, bazılarında Târîh-i Fezleke adıyla anılır. Giriş kısmında belirttiği gibi müellif, Arapça Fezleketü't-tevârîh'in mufassal tercümesi ve zeyli olan bu eserini ana dili Türkçe olan Osmanlı halkının anlaması için, 1653 yılından itibaren gördüklerini de ilâve ederek tafsil ve icmal arası bir tarzda yazmıştır. 🔹 1000 (1592) yılından başlamak üzere klasik İslâm tarih yazıcılığı geleneğine uyularak hadiseler sene tertibine göre anlatılmış ve her yılın sonunda o sene içinde ölen vezir, âlim, şeyh, şair ve ünlü kişilerin kısa biyografileri verilmiştir. Eser 1065 (1654) yılı başlarında sona ermektedir. 🔹 Kâtip Çelebi'nin en tanınmış yapıtlarından biri. Osmanlı denizcilik tarihi bakımından önemli bir eser. Osmanlı Devleti zamanındaki deniz savaşlarını ele alır. 1645'te başlayan ve yıllarca süren Girit Seferi münasebetiyle kaleme alınmıştır. 🔹 Âdem Peygamber'den 1648'e kadar geçen tarihsel olayların bir kronolojisidir. Arapça ve Farsça dillerinde basılmıştır. 🔹 Esere, Mehmet Şeyhî, İbrahim Müteferrika, Şemadanî-zade, Ali tarafından zeyiller yazılmış ve eser İbrahim Müteferrika tarafından ilk iki zeyli ile birlikte basılmış, Farsça, Arapça ve batı dillerine çevrilmiştir. 🔹 Johann Carion'un 1548'de Paris'te yayımlanan Chronique de Jean Carrion adlı eserinin tercümesidir. Katip Çelebi bu tercümeyi Fransız mühtedisi Mehmed İhlâsî ile birlikte çevirmiştir. 🔹 Mütercimler bazı ilâveler ve zeyiller de yapmışlardır. Şinâsi tarafından Tasvîr-i Efkâr'ın bazı sayılarında kısmen yayımlanmıştır. Kâtip Çelebi bu çeviriye yaptığı eklerde Kânunî Sultan Süleyman'dan ve Müslümanların İspanya'dan çıkarılışından da bahsetmiştir. Bu eserin nüshası Konya'da İzzet Koyunoğlu Kütüphanesi'ndedir. 🔹 Eserde İslamiyet'in yayılışından, Bulgar Devleti'nin çöküşünden, Bizanslılardan, Selçuklulardan, Haçlı Seferleri'nden, İstanbul'un su yollarından, yangınlarından, zelzelelerinden vb. söz edilmektedir. 🔹 Bu eserin nüshası Konya'da İzzet Koyunoğlu Kütüphanesi'ndedir. 🔹 Kâtip Çelebi'nin tarih felsefesini ve toplum görünüşünü açıklaması bakımından önemli olan bir eserdir. Kısa kısa dört bölümden oluşan bu küçük risalede İbn Haldun'un etkisi açıkça görülür. 🔹 İrşadü'l-Hıyâfâ ila Tarihi'l-yunun ve'r-Rûm ve'n-Nasârâ (Yunan ve Hıristiyan Târihi Hakkında Doğrulukları Gösterme): İslâm tarihlerinde Avrupa ülkeleri hakkındaki eksiklik ve yanlışlıkları telâfi için yazılmış küçük bir kitaptır. 🔹 Kâtip Çelebi'nin birçok batı coğrafya kitabından yararlanarak hazırladığı, İslam coğrafya geleneği üzerine kurulu Osmanlı klasik coğrafya ekolünü değiştiren, Cihannüma adlı eseri Osmanlıların dünyaya bakışlarını değiştirmiştir. 🔹 Osmanlı bilim ve kültür mirası açısından tarihî coğrafya alanında yazılmış en nadide kitaplardan olan Levâmi'u'n-Nûr fî Zulmet-i Atlas Minor; XVII. yüzyılın önemli bilginlerinden olan Kâtib Çelebi tarafından kaleme alınmıştır. 🔹 Eser, coğrafya bilimiyle Atlas kelimesini bütünleştiren ve coğrafya sahasında geliştirmiş olduğu projeksiyonu bugün bile kullanılan ünlü coğrafyacı Gerardus Mercator'un kısa adıyla Atlas Minor olarak bilinen meşhur Latince eserinin şerh-tercümesidir. 🔹 Kâtip Çelebi'nin Kitab-ı Bahriye adlı eseri ise Cihannüma'nın Rumeli kısmıdır. 🔹 Katip Çelebi, Keşfü'z-zunûn'da, Cihânnümâ'nın iki bölümü bulunduğunu, birincisinin yalnız denizlerden, nehirlerden, adalardan ve ikinci bölümünde karalardan, alfabe sırasıyla, şehirlerden ve Hicret'in VII. (Miladî 15.) yüzyılından sonra keşfolunan ülkelerden bahsettiğini yazar. 🔹 Bunun dışındaki bibliyografik çalışmaları ise sırayla; Süllemü'l-vusûl ilâ tabakati'l-fûhûl ve Câmi-ul-Mütûn min Cüll-il-Fünûn'dur. 🔹 Din alanında çalışmaları; Mîzânü'l-Hakk fi ihtiyâri'l-ahakk ve İlhâmü'l-mukaddes min feyzi'l-akdes isimli eserleridir. 🔹 Sosyal Kültürel ve Halk Bilimi alanındaki çalışmalarını ise şöyle sıralayabiliriz: Tuhfetü'l-ahyâr fi'l-hıkem ve'l-eş'âr; Dürer-i münteşire ve gurer-i münteşire (Dağılmış İnciler ve Saçılmış Yıldızlar); Recmü'r-râcim bi's-sîn ve'l-Cim ( Sual ve cevap yoluyla şeytanı taşlama); Beyzâvi Tefsirinin şerhi; Muhammediyye şerh; Kanunnâme (1654-1655 yıllarında toplanmış bir kanun dergisidir.); Tütün Risalesi. 'Duru olanı al, bulanık olanı bırak.' Mizanü'l-Hakk fi İhtiyari'l-Ehakk, Katip Çelebi 'Şayet sufi riya ile 'Hak! Hak!' diyorsa, 'Yöneticisiz devlet olmaz, parasız yönetici olmaz, halksız para olmaz, adaletsiz halk olmaz.' Siyaset Nazariyesi - Düsturu'l-amel li Islahi'l-halel, Katip Çelebi 'Devlette dört esas ulemâ, asker, tüccar ve halktır.' Siyaset Nazariyesi - Düsturu'l-amel li Islahi'l-halel, Katip Çelebi 'İnsan tabiatında başa geçmeye, tek olmaya ve bağımsızlığa yaratılıştan bir meyil vardır.' Mizanü'l - Hakk Fi İhtiyari'l-Ehakk 'Kitap ne hayırlı arkadaştır ve ne güzel dosttur. İnsan onunla konuşmaktan sıkılmaz; ulu bir cömertler cömerdidir ki, kendisinde bulunan nefis incilerden hasislik etmez, zengine de verir.' Osmanlı'nın ilk oksidentalisti Katip Çelebi'den daha fazla alıntı okumak için tıklayın.

Bir ilmi hazine: Katip Çelebi’nin bilinen eserleri 📚

Katip Çelebi kimdir?