Leonardo da Vinci Osmanlı'ya ne teklif etti?

Boğazıyla meşhur İstanbul'un, asırlar boyunca kendine hayran bırakan kendi içinde küçük bir boğazı daha var: Haliç. Daha çok 'Altın boynuz' olarak bahsedilen Haliç'le ilgili, tarihten günümüze gelen iki rivayet bulunuyor. Bu rivayetlerden bir tanesi, Kapalı Çarşı'da yüzyıllardır işlenen altınla ilgili. İşlenen altın tozları, ister istemez sokaklara dağılıyor; yağmur ve su akıntılarıyla Haliç'e dökülüyor. Bu nedenle 'altın' ismini alan Haliç, şeklinden dolayı da 'boynuz' ismini alıyor. Altın Boynuz'la ilgili bir diğer rivayetin öyküsü ise, Bizans'a dayanıyor. Bizans, İstanbul'u kaybedeceğini anlayınca, 'nasıl olsa yeniden alırız' düşüncesiyle, kraliyet mücevherlerini bir gemiye koyuyor ve gemiyi batırıyor. Ancak daha sonra bu gemiyi çıkarmak mümkün olmuyor. Asırlar boyunca 'Altın Boynuz' olarak anılan Haliç'in iki yakasını bir araya getirmek, tarih boyunca her hükümdarın gerçekleştirmek istediği bir proje oldu. Bizans İmparatoru Justinyen döneminde, Haliç'e köprü yapma çalışmaları oldu. Burada yapılan ilk köprüler, Ayvansaray ve Kâğıthane'de kuruldu; ancak 1204 yılındaki Haçlı Seferleri sırasında, her şey gibi o da yerle bir edildi. İstanbul'da Osmanlı'nın hüküm sürdüğü 16'ıncı yüzyılda, dönemin sultanı II. Bayezid, Haliç üzerinde yolcuların geçmesi ve eşya nakli için bir köprü yaptırmak istedi. O dönemde İtalya'da yaşayan Leonardo da Vinci'nin ünü ise, sınırları aşmıştı. Mühendis, tasarımcı, ressam, anatomist, heykeltıraş ve bilim insanı sıfatlarına sahip Leonardo da Vinci, insanlığa faydalı olacak işlere imza atıyordu. Osmanlı sultanının köprü yaptırma isteğini duyan Leonardo da Vinci, bu fikri hayata geçirmek istediğini bir mektupla II. Bayezid'e iletmişti. Bu mektubun çevirisi, Topkapı Sarayı arşivlerinde yer alır. Leonardo, kaleme aldığı mektupta, çarkları rüzgârla dönen bir değirmenden ve gemilerin suyunu boşaltmaya yarayan bir tulumbadan söz eder. Ardından asıl konuya, yani Galata ile tarihi yarımada arasında kurulacak bir köprüden bahseder. Leonardo, Sultan II. Bayezid'e hitaben şu sözleri kaleme alır: 'Acizleri, efendimizin Galata'dan İstanbul'a bir köprü kurdurmak için teşebbüse geçtiklerini işittim. Lakin bu işe ehil bir kimse bulamadıklarını öğrendim. Bu işten anlayan kulunuz, arzularınızı gerçekleştirebilir. Köprü, yüksek bir kemer üzerine kurulacaktır. Fakat bu kadar yüksek kemerli bir köprü üzerinden kimsenin geçmek cesaretini gösteremeyeceğini düşündüğüm için kenarlarını tahta parmaklıklarla örteceğim. Kemeri, o kadar yüksek tasarlamamın sebebi, altından yelkenlilerin rahatça geçebilmeleri içindir. Efendimiz Hazretleri irade buyururlarsa, Anadolu sahiline kadar uzayacak, gerektiğinde açılır kapanır bir köprü dahi inşa edebilirim. Burada su daima hareket halinde olduğundan kenarların aşınmaması için bir çare düşündüm. Bununla su akıntısı dirsek ve kenarlara zarar vermeyecektir. İnşallah Sultan Hazretleri, bu aciz kulunun sözlerine inancını bağışlar da onu her zaman hizmetlerinde görmeyi arzular ve cevap vermek lütuflarını esirgemezler.' Belgenin sonunda 'Bu mektup temmuz ayının üçünde yazılmış ve yazılış tarihinden dört ay sonra ele geçmiştir' kaydı bulunuyor. Paris Institut de France kütüphanesinde bulunan 'Leonardo Kodeksi'nde sanatkârın el yazısını içeren bir köprü taslağı yer alıyor. Bu taslağın, Galata ile İstanbul arasına yapılması planlanan köprüye ait olduğu tahmin ediliyor. Taslağın tarihi, kodekste 1502-1503 olarak gösterilmiş olduğundan, mektubun da Osmanlı Sarayı'na bu tarihlerde gönderilmiş olduğu düşünülüyor. Taslakta yer alan bilgilere göre, köprünün genişliği 25 metreden fazla. Su seviyesinden yüksekliği 41 metreyi geçiyor; uzunluğu ise, 350 metreyi buluyor. Köprünün altında gemilerin geçmesi için bir de büyük bir kemer yer alıyor. Mektupta, Da Vinci'nin sadece Haliç'e köprü planıyla yetinmediği, Boğaz'a da açılıp kapanan bir köprü kurmayı önerdiği görülüyor. Bu plan, Boğaziçi için düşünülmüş, tarihteki ilk köprü tasarımı olabilir. Bu mektuba, herhangi bir cevap verilip verilmediği de bilinmiyor; ancak Leonardo'nun tekliflerinin olumlu karşılanmadığı da bir gerçek. Osmanlı döneminde, Batılı mühendislerin ve bilim insanlarının Müslüman olmadan istihdam edilebilmeleri 18. Yüzyıl'da mümkün olabildi. Bu mektubun Türkçeye çevirisinin başlangıcında Leonardo'dan söz edilirken 'kâfirin gönderdiği mektup' ibaresi kullanılıyor. Projenin gerçekleştirilmeme sebebinin, Leonardo da Vinci'nin gayrimüslim olup olmadığı ile alakası tam olarak bilinmiyor. II. Bayezid'in arzusuna ve birçok girişimine rağmen, o tarihlerde İstanbul ile Galata arasında bir köprü kurulamadı. İstanbullular, 1845 yılına kadar şehrin bu iki yakası arasında kayıkla gidip geldiler. Takvimler 1845 yılını gösterdiğinde eski adıyla 'Cisr-i Cedit - Yeni Köprü', I. Abdülmecid'in annesi Valide Sultan tarafından ahşap olarak inşa ettirildi. Kısa sürede eskiyen köprüyü, Kaptan-ı Derya Hasan Ahmet Paşa 1863 yılında yenileyerek, tekrardan hizmete sundu. Leonardo'nun Haliç'e yapmayı planladığı köprü projesi ise, 2000'li yıllarda Norveç'te hayata geçirildi. Ayrıca Michelangelo'nun da burada yapmayı planladığı bir köprü projesi bulunuyor. Fikriyat

Leonardo da Vinci Osmanlı'ya ne teklif etti?

İSTANBUL’UN ‘ALTIN BOYNUZ’U: HALİÇ