Mağrib mimarisine özgü İslami eserler

Mağrib, kelime manası itibariyle 'güneşin battığı yer' demektir. Kuzeybatı Afrika bölgesi olan Mağrib, Müslüman idaresi sırasında İber Yarımadası, Malta ve Sicilya'yı içerirdi. Günümüzde ise Mağrip, dar manada Tunus, Cezayir, Fas ve Batı Sahra'yı kapsar. Libya ve Moritanya'nın da bunlara eklenmesiyle 'Geniş Mağrip' diye adlandırılabilecek bölge ortaya çıkar. Osmanlı idaresi, doğu Mağrip ülkeleri olan Cezayir, Tunus ve Libya üzerinde hüküm sürdü. Bu dönemde, Türk kültürü de bölgeye yerleşti. Kuzey Afrika ile İspanya'da bulunan Müslüman mimarisine genellikle Mağrib mimarisi denir. Müslümanların yönetimindeki İspanya ve Sicilya'da başlayan mimari gelişmeler, bin yıl sonra Avrupa'nın kalanına yayılmıştır. Bu yayılmayı Müslüman topraklarından geçen gezginler ve bilimi insanları sağlamıştır. Mağrib sanatının en önemli faaliyet sahası mimaridir. İspanya'daki büyük Kurtuba Cami'nin İslami mimari özellikleri, Avrupa mimarisine ilham kaynağı olmuştur. Mağrib mimarisinin en erken örnekleri ribâtlar (sınır boylarında ve stratejik mevkilerde askerî amaçlı müstahkem yapılara verilen ad) olmasına rağmen dini mimarinin temelini oluşturan ulu camiler gözde eserlerdir. Kayrevan Ulu Camii (Sidi Ukba Ulu Camisi) ile Kurtuba Ulu Camii plan şeması ve mimarisiyle Mağrib'de inşa edilen bütün camiler üzerinde etkili olmuştur. İşte Mağrib mimarisine özgü eserler... Sidi Ukba Camisi, büyük kale duvarları, kare minare ve süslü mimari ayrıntılara sahip, 600'lerden kalma ikonik camidir. Yapımını Mağrib'in ilk valisi Ukba bin Nafi'nin başlattığı (670), Hişam bin Abdülmelik'in desteğiyle tamamlanan (726) ve 800-900 arasındaki kimi eklemelerle son biçimini alan camidir. Kuzeybatı revakının ortasında, Batı İslam üslubunu en iyi yansıtan örneklerden olan üç katlı, görkemli minare yükselir. Minare, Kuzey Afrika'ya özgü kare planlı minarelerin tipik bir örneğidir. Afrika kıtasında ezan sesinin ilk yükseldiği yer ve en büyük ibadet merkezlerinden biri olan 'Kayravan Sidi Ukba Ulu Camii', İslam âleminin ilim merkezlerinden biri olan ve tarihi mirasıyla Tunus'un kültür başkenti kabul edilen Kayravan'da 7'nci yüzyılın ikinci yarısında inşa edilmiştir. Tunus'un Sefâkus şehrinde inşa edilen camidir. Kadı Ali b. Sâlim el-Cibinyânî tarafından 235 (849) yılında yaptırılmıştır. Tunus'taki Osmanlı idaresi zamanında önemli ölçüde tamir ve tadilat geçirmiştir. Örtü sistemi değiştirilmiş olmasına rağmen bu örtü sistemini taşıyan at nalı kemerleri ve özellikle mihrap ekseninde yer alan minaresi Kayrevan Ulucamii'ni hatırlatır. Sûse Ulucamii de aynı özellikleri gösterir. Büyük ölçüde tamirat görmüş olmakla birlikte iki kubbesi, dikey nefleri ve diğer mimari hususiyetleri ilk yapı hakkında bilgi verir. Tunus'taki ünlü Zeytune Camisi, okunan siyer ve hadis kitaplarıyla yüzyıllara dayanan ilim halkaları geleneğini sürdürüyor. Kuzey Afrika'daki en önemli İslami ilim merkezlerinden biri olan Tunus'taki Zeytune Camisi, Buhari, Müslim ve Kadı İyaz'ın Şifa eserinin okutulduğu derslerle, Hazreti Muhammed'in hayatına dair bilgileri aktarma geleneğini yüzyıllardır sürdürüyor. Üç Kapılı Cami Kayrevan şehrinde bulunan ve Muhammed b. Hayrûn el-Meâfirî adlı bir Endülüslü tarafından inşa ettirilen caminin iç teşkilâtı 15. yüzyıldaki tamirat esnasında değiştirilmişse de binanın giriş cephesi tertip ve tezyinatıyla esas şeklini önemli ölçüde korumuştur. Murâbıt devri eseri olan Fas'taki Karaviyyin Camii, Fas'ın olduğu kadar bütün Mağrib'in en güzide eserlerinden biridir. Dinî ilimlerin tahsil edildiği bir medrese olması bakımından da ayrıca bir önem taşır. Karaviyyin Üniversitesi hakkında 5 bilgi... Mehdiye Ulucamii Mehdiye Ulucamii, 916'da tamamlanmış olup bölgenin en dikkat çekici eserlerinden biridir. Ana hatlarıyla Kayrevan Ulucamii'nin plan özelliklerini sürdüren Mehdiye Ulucamii'nin en belirgin özelliği, dışarıya doğru çıkıntı yapan bir zafer takı görüntüsüne sahip cümle kapısı ve bu kapının bulunduğu dış cephenin iki köşesinde yer alan minareleridir. Fas'ın Merakeş şehrinde 12. yüzyıla ait camidir. Revaklarındaki kitapçı dükkânlarından veya yakınındaki kitapçılar çarşısından dolayı Mescidü'l-Kütübiyyîn veya Mescidü'l-Kütübiyye adının verildiği söylenir. Mağrib sanatının geleneklerine büyük ölçüde bağlı kalan Muvahhidler'in yaptırdıkları eserler arasında Kütübiyye Camii önemli bir konumda yer alır. Bugün İspanya'da Sevilla'ya giden kişilerin Sevilla Katedrali olarak karşılaşacağı devasa yapı, bundan yüzyıllar önce bir camiydi. İşbiliye Ulucamii olarak bilinen bu yapı, Endülüs'ün Müslüman melikleri tarafından inşa edilmişti. İslam âleminin en büyük camilerinden biri olarak planlanan, fakat tamamlanamadan kalan Rabat'taki Hassan Camii Muvahhidler'in mimari anlayışı hakkında önemli fikir veren bir eserdir. Günümüze sadece yarım kalmış dikkat çekici minaresi ve tavan desteği olarak düşünülen sütunları ulaşsa da 'Hassan Camisi', Rabat'ta görülmesi gereken başlıca tarihi mekânlar arasında sayılıyor. Tarihi Hassan Camisi'nin yakınında Endülüs mimarisi ve Fas modeliyle inşa edilen yeni caminin içinde ise Fas'ın bağımsızlık savaşının lideri Fas Kralı 5. Muhammed ve 1962 yılında türbeyi inşa ettiren oğlu Kral 2. Hasan ile diğer oğlu Mevlana Abdullah'ın mezarları yer alıyor. Türbenin dört tarafında inşa edilen kapıların her birinde de Fas'ın Kraliyet Sarayı nöbetçileri, geleneksel kıyafetleri ve ellerinde tüfekleriyle nöbet tutuyor. Kasba Camii Tunus kasabasında 13. yüzyıla ait bir camidir. Ebû Zekeriya Yahya'nın emriyle inşa ettirilmiştir. Zeytûne Camii'nden sonra ikinci önemli yapıdır. Arapça kitabeden Osmanlı döneminde ciddi bir onarım geçirdiği anlaşılır. Tunus'ta 17. yüzyılda yapılmış cami ve türbedir. Caminin mimarı aslen Kurtubalı olan Muhammed Nigro'dur. Hammûde Paşa Camii, Tunus'ta Osmanlı devrinde Dayı Yûsuf Camii ile başlayan, bir köşesine sonradan türbenin eklendiği, harimi 'U' şeklinde saran revaklı avlulu yapıların ilk uygulamalarındandır. Dar sokakların sınırlandırdığı eğimli bir araziye kurulan camiye düz atkılı üç kapıdan girilir ve bunlardan kuzeydekinin iki yanındaki merdivenlerden avluya çıkılır. Tunus'ta Osmanlı devri eserleri arasında önemli bir yeri olan diğer bir yapı da 1086 (1675) tarihli Sîdî Mahrez Camii'dir. Diğer adıyla Muhammed Bey Camii olarak da bilinen Sidi Mahrez Camii, Tunus halkının gönlünde oldukça değerli bir yere sahip olan Sidi Mahrez'in kabrinin hemen karşısında bulunuyor. Dalyan Camii Cezayir'de bulunan Dalyan Camii mahallî anlayışla Osmanlı sanatının bir arada bulunduğu önemli eserlerdendir. Mihrap istikametine dikey uzanan üç bölümden meydana gelen caminin mihrap önündeki bölümden önceki orta kısmının üstünü Osmanlı tipi bir kubbe örtmektedir. Caminin minaresi tamamen mahallî görünüştedir.

Mağrib mimarisine özgü İslami eserler

Mağrib nerede?