Osmanlı’nın en modern ilim kuruluşu Mekteb-i Bahriye

Deniz Mektebi ilk defa 18 Kasım 1776'da Hendesehâne-i Bahrî adıyla Kasımpaşa'da Darağacı denilen bir mevkide eğitime başladı. Osmanlı Devleti'nin batı usulü eğitim öğretim yapan ilk kurumuydu. 1828'e kadar çeşitli binalarda eğitime devam eden mektep bu tarihte 400 kişilik yeni bir bina inşaatına başlandığı için Heybeliada'daki Levent Kışlası'na taşındı. 1838'de inşaatın bitmesiyle birlikte mektep yeniden Kasımpaşa'ya nakledildi. Bu bina da mektebin ihtiyaçlarına cevap vermeyince 1846'da son olarak Heybeliada'ya taşındı. Kayıt usulü belli bir nizama bağlanan, oldukça ciddi ve başarılı bir eğitim kurumu olan mektebe rica, minnet ile talebe alınmıyordu. Adayların hasep ve nesebi malum olacak, okuyup yazmayı bildiği gibi öğrenmeye de istekli olacaktı. Herhangi bir bedenî özrü bulunmamakla beraber illet ve marazdan da azade; 12, nihayet 10 yaşından küçük olmayan çocuklar mektebe kayıt yaptırabilecekti. Mektepte seyrisefain, inşaiye ve harita derslerine bilhassa ehemmiyet veriliyordu. İyi bir eğitim öğretim için Avrupa'dan hocalar, mimarlar, mühendisler getirtilip, kabiliyetli talebeler de Londra'ya gönderiliyor, İngiliz gemilerinde seyir ve seyahat ettirilerek, deniz ilminde mahir zabit ve kaptanlar yetiştirilmesine itina ve gayret sarf ediliyordu. Mektepte ciddi bir eğitim programı takip ediliyordu. Talebe, seherle beraber vuran trampet sesiyle yataklarından kalkıyor, sabah namazını camide cemaatle kıldıktan sonra cümlesi, koğuşlara gelip herkes bir saat miktarı derslerini müzakere ve mütalaa ile meşgul oluyordu. Hafif bir kahvaltıdan sonra ders trampeti vurulduğunda herkes, ders alet edevatını eline alıp ders odalarına taksim oluyordu. Mezun olan talebe mülazım rütbesiyle mektepten çıkıyor, tersane fabrikalarında ve gemilerde işbaşı yapıyorlardı. Stajlarında başarılı olan talebeler yüzbaşı rütbesi ile donanmaya dâhil oluyor, bundan sonra da denemelere tabi tutulup gösterdikleri liyakate ve istidada göre terfileri yapılıyordu Disiplin ve çalışma beraberinde başarıyı getirmişti. 1851'den itibaren Bahriye Mektebi Osmanlı Devleti'nin en modern ilim müesseselerinden birisi olmuştu. Mektep binası 34 odalıydı ve yüz elli talebesi bulunuyordu. Mektebin ayrıca otuz dört yataklı bir hastanesi, eczanesi, bir matbaası, mücellithanesi ve büyük bir kütüphanesi vardı. Kütüphanede Türkçenin yanında Fransızca, İngilizce ve Rusça yazılmış gemiciliğe ait eserler ve diğer ilim kollarına dair nadir kitaplar bulunuyordu. 3 Mart 1924'te kabul edilen Tevhîd-i Tedrîsat Kanunu'na uyularak 1928'den itibaren üç sınıflı lise ve ondan sonra başlangıçta iki buçuk yıl olan ve zamanla dört yıla çıkarılan okul Heybeli'den ayrılıp Tuzla'daki yeni binasında yüksek düzeydeki Deniz Harp Okulu adı altında eğitimlerini sürdürmüşlerdir. İBB Atatürk Kitaplığı tarafından Osmanlı'daki günlük hayatı gösteren fotoğraflarının yanında, Osmanlı'nın son yılları ile Cumhuriyet'in ilk çeyreği arasındaki döneme dair birçok yazışma, fotoğraf, albüm ve belge erişime açıldı. Osmanlıca, Arapça, İngilizce, Fransızca ve Farsça dillerindeki belgelerde, Sultan Abdülhamid ve Enver Paşa'nın mektupları ve önemli isimlere ait hatıratlar yer alıyor. İşte İBB Atatürk Kitaplığındaki Mekteb-i Bahriye albümden derlediğimiz fotoğraflar...