Musa Carullah ve Rusya'daki Müslümanlar

TATARİSTAN'DA MÜSLÜMAN TÜRKLER ◾ Türk-İslam diyarlarından biri olan Tataristan bölgesi, 16. yüzyılda Rus işgaline uğrar. Bu işgal süreci bölgede yaşayan Müslüman halkın yaşamını olumsuz manada etkiler. ◾ 19. yüzyıla gelindiğinde ise Müslüman - Türk halk, ciddi bir Ruslaştırma politikasına maruz kalır. Bu konuda oldukça titiz faaliyet gösteren Rus hükümetine 1905 yılında, Şehabettin Mercani, Abdülkayyum Nasırî gibi Müslüman Türk aydınları 'dur' diyeceklerdir. Abdülkayyum Nasırî kimdir? Abdülkayyum Nasırî, 15 Şubat 1825'te Kazan civarındaki Yukarı Şırdan köyünde doğdu. Asıl adı Abdülkayyûm'dur. Dedeleri ve babası bölgenin tanınmış âlimlerindendir. Tatarların bilgesi: Şehabettin Mercani RUSLAŞTIRMA FAALİYETİ ◾ Ruslar ele geçirdiği topraklarda, bölgedeki insanları kendi kurallarına göre şekillendirmek ister. Bu da dünyadaki devletler ve bilhassa Türkistan halkı tarafından 'Ruslaştırma Politikası' olarak bilinir. Özellikle Rus dilini bu minvalde de kiril alfabesini en güçlü silahları olarak görür ve görmeye de devam ederler. ◾ Sovyetler Rusya, Türkistan'daki Türkleri birbirinden ayırmak için Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan gibi farklı isimler verir. Buradaki amaç 'sen Türk değil, Kazaksın, Özbeksin, Türkmensin, Kırgızsın, Tatarsın!' diyebilmektir. Hükümetin bir sonraki aşaması; bölgeye Rus nüfusu yerleştirmek olur. Ruslar Türk dünyasını nasıl ayrıştırdı? RUSYA'DAKİ MÜSLÜMANLARIN MERKEZİ: VOLGA HAVZASI ◾ Rusya'da Müslüman çoğunluğun olduğu iki ana bölge mevcuttur. Bunlardan ilki kuzey Kafkasya topraklarını kapsamaktadır. İkinci olarak ise Volga Havzası'ndaki Müslümanlar yer alır. ◾ Volga Havzası'nda yaşayan Müslümanların üzerlerine kurulan fiziksel ve bedeni baskıdan kurtulmak adına ilk adım, bulundukları yerlerde kongreler düzenlemek olur. Bu kongreler uzun yıllar devam eder. Volga Havzası nerede? Volga ya da İdil Avrupa'nın en uzun ırmağı kabul edilmektedir. Rusça Volga adı Fince kökenli 'valkea' sözcüğünden gelir. 'Valkea' beyaz demektir. Anlamı ise ak sular veya beyaz nehir demektir. Moskova ile Sankt-Peterburg arasındaki Valday Tepeleri'nden doğar. Rusya'da İslam'ın ilk meşalesi BASKILARIN ULAŞTIĞI NOKTA ◾ Rusya'daki Ruslaştırma faaliyetinin yanı sıra bu coğrafyada yaşayan halka yönelik Ortodokslaştırma faaliyetinin de yapıldığını söylebiliriz. Baskılar sadece Müslüman halkı değil aynı zamanda Hristiyan halkında canını yakmış durumdadır. ◾ Tam böyle bir devirde, Volga Müslümanlarını heyecanlandıran bir hareketlilik meydana gelir. Bu hareketlilik 'Ceditçiler' olarak anılacak Türk aydınlarının varlığıdır. Bölgede yaşanan asilasyon politikaları düzenlenen kongrelerde bir sonuca ulaşmaz. Özbekistan'ın hürriyet meşaleleri MÜSLÜMAN CEDİTÇİLER ◾ Kırım Türkü olan İsmail Gaspıralı'nın öncülük ettiği Ceditçilik hareketi, Rusya'da yaşayan Müslüman halkı heyecanlandıran bir gelişmedir. Bölgede Türklerin faaliyetlerinin son derece kısıtlandığını biliyoruz. Gaspıralı Rusya'daki Türk-İslam düşüncesini canlandırır ve böylece buradaki insanlar için bir umut ışığı olur. ◾ İsmail Gaspıralı, eğitim ve kültür alanında yapılan reformların öncülüğünü üstlenir. Rus hükümetinin baskılarına rağmen Türk dünyasında birlik düşüncesiyle halkı bilinçlendirmeyi başarır. 'Dilde, fikirde ve işte birlik' sloganıyla Rusya'da Cedit okulları açar. Geliştirmiş olduğu fonetik metodu ile okuma yazma süresini 40 güne indirir. İsmail Gaspıralı kimdir? İsmail Gaspıralı, Kırım Tatarı fikir adamı, eğitimci ve yazar-yayıncıdır. Gaspıralı, Rus İmparatorluğu'nda Türk-İslam toplumlarının eğitim, kültür reformu ve modernleşmeye ihtiyacını betimleyen bir aydındır. Soyadı, Kırım'daki Gaspra şehrinden gelmektedir. Türklerin tarihi başkenti Ötüken TÜRK DÜNYASININ ENLERİNDEN: MUSA CARULLAH ◾ Şehabettin Mercani, İsmail Gaspıralı gibi aydın Türklerin izinden giden biri daha vardır. Bu isim, Musa Carullah'ın ta kendisidir. 1875 yılında, Molla Carullah ve Fatıma Hanım'ın oğlu olarak Rusyanın Rostov şehrine bağlı Nevoçerkassk'ta dünyaya gözlerini açar. ◾ Babası Molla Carullah'ın Rusya'nın Don Bölgesi'ne ahund olarak atanmasıyla beraber onları yaşamlarının yeni dönemi karşılar. Çünkü çok sevdiği babasını 6 yaşındayken, 1881 senesinde burada kaybeder. Böylece annesiyle yaşamları tamamen değişir. Rostov şehri nerede? Rusya'nın Güney Federal Bölgesi'nin idari merkezidir. Ahund ne demek? Farsça kökenli ahund sözcüğü, 'İran'da din adamlarına verilen unvan, üstat, hoca' manasına gelmektedir. Türkistan'da bir ayaklanma: Basmacılar TATAR FİLOZOF'UN İLİMLE DOLU HAYATI ◾ Annesi Fatıma Hanım, oğlunu en iyi biçimde hayata hazırlamak istemektedir. Bundan ötürü ona evvela kendisi bir eğitim verir. Daha sonra Rostov'da bir Rus okuluna gider. İlim tahsiline Kazan'ın en meşhur medreselerinden biri olan Gölboyu'nda devam eder. Bu eğitimini Buhara Medreseleri'nde tamamlar. ◾ Tatar filozof Arapça ve Farsça gibi dilleri; fıkıh, hadis gibi dini ilimleri öğrenir. İstediği üniversiteye kabul edilmediği için uzun bir seyahate çıkmaya karar verir. Bu seyahat onda farklı fikirlerin uyanmasına sebep olacaktır. Tatarların Mehmet Akif'i: Abdullah Tukay HİKAYESİNİN GELİŞTİĞİ YER ◾ Carullah'ın ilk durağı Türk-İslam aleminin gözde noktalarından İstanbul olur. Burada mühendislik bölümünü bitiren Tatar, bu alanın kendine göre olmadığını fark eder. Buradan Kahire'ye gider ve İslamî ilimler tahsil eder. ◾ Mısır, Hicaz, Mekke, Medine, Hindistan, Şam, Beyrut derken Müslüman ülkelerin çoğunu gezer. Doğduğu topraklara geri döndüğündeyse St. Petersburg'ta Hukuk Fakültesi'ne başlar. İşte bu sıralar onun, İslami düşüncesinin olgunlaştığı ve meyve verdiği dönem olarak kayıtlara geçer. ◾ Abdürreşid İbrahim öncüğünde siyasi faaliyetlere katılır. Ülfet, Tilmiz ile el- Asrü'l- Cedid gibi Rusya Müslümanlarını ittihada ve mücadeleye çağıran gazetelerde ıslahat fikirlerini savunur. Rusya Müslümanlarının siyasi faaliyetleri, insan hakları ve medreselerin ıslahı gibi konularda yazılar kaleme alır. Abdürreşid İbrahim kimdir? Abdürreşid İbrahim Efendi, Türk fikir adamı, gazeteci, seyyah ve yazardır. Japonya'da İslam'ın resmi düzeyde tanınması konusunda yaptığı faaliyetler ile bilinir. Rusya Müslüman Türklerini birleştirme çabalarıyla tanınmış bir zattır. Japonya'yı İslam ile tanıştıran alim RUSYA MÜSLÜMANLARININ SESİ ◾ 1905 yılından itibaren Rusya'da Müslümanlar için düzenlenen konferansların hepsine katılır. 1906 senesinde Rusya Müslüman İttifakı komtesine seçilir. 1909'da Orenburg'a taşınır, Hüseyniye Medresesi'nde eğitim vermeye başlar. Fakat İslamî düşünceleri sebebiyle yönetim tarafından sert eleştirilere maruz kalır. ◾ 1913'te Ayaz İshaki ile birlikte Emanet Matbaası'nı kurar ve İl Gazetesi'ni çıkarmaya başlar. Gazetedeki fikir ve görüşlerinden ötürü 11 ay hapse mahkum edilir. Üç ay hapiste kaldıktan sonra serbest bırakılsa da Moskova'dan çıkışı yasaklanır. 1927 yılında Hacca gider ve sürgün yılları başlamış olur. Afganistan, Mısır, Berlin, Finlandiya, İran, Japonya gibi birçok farklı bölgelerde bulunur. ◾ Afganistan'a gitmek üzere Hindistan'dan yola çıktığı esnada İngiliz askerleri tarafından yakalanır ve hapse atılır. Buradan kurtulan yazar Kahire'ye gider, oradan da vatanına dönmek için yola çıkar. Fakat doğduğu topraklara varamadan 28 Ekim 1946 senesinde yaşamını yitirir. Ayaz İshaki kimdir? Ayaz İshaki, Kazan Tatarı yazar, gazetecidir. Mezarı İstanbul Edirnekapı'da bulunmaktadır. Kazan Tatarlarının bağımsızlığına kendini adamış olan sanatçı; öykü, roman, tiyatro dalında eserler vermiştir. Orta Asya değil Türkistan İSLAM'IN SAVUNCULARINDAN ◾ Yazmadığı türde eser, işlemediği konu ve neredeyse bilmediği dil kalmayan Bigiyef, Müslümanların Luther'i olarak anılmaktadır. Musa Carullah, İslam dünyasındaki gerilemenin kaynağı olarak ictihad yoksunluğunu belirtirken, taklidin yaygınlaşması ve İslam akidesinin bozulmasından fıkıhçıları ve kelamcıları sorumlu tutmaktadır. ◾ Öne çıkan eserleri ise şunlardır; İslam'ın Elifbası, Kavaid-i Fıkhiyye, Rahmet-i İlahiyye Burhanları, Uzun Günlerde Ruze, Büyük Mevzularda Ufak Fikirler, Islahat Esasları, Şeriat Esasları, İslam Milletlerine, Hatun. ◾ Musa Carullah, işte böyle bir dönemde Mercani ve Gaspıralı gibi önemli zatların peşinden giderek davasına sahip çıkan, unutulmaz bir isim olur. İctihad ne demek? Nassın lafız ve manasından hareketle, nassın bulunmadığında da çeşitli istinbat metotları kullanılarak şer'î hüküm hakkında zannî bilgiye ulaşma çabasının genel adı. Kazak Edebiyatı'nın zirvesi: Abay Kunanbayoğlu