Müslüman alimlerden miras temizlik ve güzellik yöntemleri

'…Ey iman edenler! Namaz kılmaya kalktığınız zaman, yüzlerinizi ve dirseklere kadar ellerinizi yıkayın. Başlarınızı mesh edin, ayaklarınızı bileklerinize kadar yıkayın…' Maide, 6. İslam inancı, imana, saflığa, maddi ve manevi temizlik ve arınmışlığa dayanır. Allah, Müslümanların yemekten önce ve sonra el ve ağızlarını yıkamasını öğütler; farz kıldığı beş vakit namaz öncesinde abdest almalarını emreder. Peygamber Efendimiz (sav) de, temizlik konusunda hassas olunmasını vurgulamış ve 'Allah temizleri sever' diye buyurmuştu. Ayrıca Müslümanların, Cuma günü cemaatle kılınan namaz öncesinde gusül abdesti alması öğütlenmişti. Bu emir ve öğütlerle harmanlanan İslam coğrafyasında birçok âlim, insanların hayatlarını kolaylaştıracak, temizliği bir yaşam pratiğine dönüştürecek keşiflere imza attı. 13'üncü yüzyılda Anadolu'da yaşayan Müslüman âlim El-Cezerî'nin kaleme aldığı, abdest makineleri de dâhil olmak üzere birçok mekanik icadı tanıtan Olağanüstü Mekanik Araçların Bilgisi Hakkında Kitap, mühendisliğin farklı alanlarına mensup kişiler için paha biçilmez bir kaynaktır. Günümüzde kullanılan musluk ve lavaboyla kıyaslandığında, bu mühendislik harikası teferruatlı ve sanatsal özellikler taşıyordu. Tamamen seyyar olduğu için misafirlerin önüne getirilebilen bu abdest makinesi, tepsi üzerindeki bir tavus kuşu görünümündeydi. Misafirin düzenin üst kısmındaki valfi açmasıyla birlikte, düzen abdest almaya yetecek miktarda suyu sekiz aşamada akıtıyordu. Bu yöntem sayesinde su tasarrufu da sağlanmış oluyordu. Bu otomatların havlu verme özelliği bulunanları bile vardı. Yüzlerini su ile yıkamayı yeterli bulmayan Müslümanlar, yağ (genellikle zeytinyağı) ve 'alkali'yi (tuz benzeri bir madde) birbiriyle karıştırarak sabunu ürettiler. İstenen kıvamı alması için kaynatılan bu karışım, kalıplarda bekletilip sertleştiriliyor, banyo ve hamamlarda kullanılıyordu. 13'üncü yüzyıla ait olup yakın tarihte gün yüzüne çıkarılan bir yazmada sabun yapımıyla ilgili ayrıntılı tarifler yer almaktaydı: '…Biraz susam yağı alın, biraz potas, alkali ve biraz da kireç serpin, iyice karıştırıp kaynatın. Pişen karışımı kalıplara dökerek, soğuyup katı sabuna dönüşünceye değin bekletin…' Sabun, 13'üncü yüzyılda sona eren Haçlı Seferlerinden ülkelerine dönen Haçlılar ile Avrupa'ya gelmiş ancak fazla rağbet görmemişti. Oysa 18'üncü yüzyıla gelindiğinde sabun üretimi, özellikle Suriye'de, oldukça önemli bir endüstri haline gelmişti. Tedavi edici mahiyetteki sabunların yanı sıra, renkli ve parfümlü özelliklere sahip güzellik sabunları da üretiliyordu. Orta Çağ Müslümanları, temiz olmanın yanında, görünümleri konusunda da hiçbir zahmetten kaçınmıyorlardı, hatta güzellik konusunda Kurtubalı ünlü hekim ve cerrah Zehrâvî gibi kitap yazan hekimlere bile rastlanıyordu. Hz. Muhammed'in (sav) temizlik ile ilgili hadislerinden etkilenen Zehrâvî, Et-Tasrif adlı kitabının bir bölümünü tamamen kozmetik konusuna ayırmıştı. Bu çalışma, dünyada bilinen ilk orijinal kozmetoloji çalışmasıdır. Zehrâvî bu bölümde, tıbbın bir dalı olarak gördüğü kozmetik için Güzellik Tıbbı ifadesini kullanır. Zehrâvî çalışmalarında, İslami ölçüler çerçevesinde, vücudun saç, ten, diş ve diğer bölümlerinin bakımı ve güzelleştirilmesi ile ilgili konuları işliyordu. O dönemde diş hekimliğinin yaygın olması sebebiyle, diş etlerinin güçlendirilmesi ve dişlerin beyazlatılması konularını ele alıyordu. Burun spreyi, gargara ve el kremi gibi ürünleri eserine dâhil eden Zehrâvî, kıyafetlerin hoş kokmaları için tütsülenerek saklanmaları gibi önerilerde dahi bulunuyordu. Parfüm hakkında ayrıntılı bilgiler veriyor, günümüzün deodorantlarına benzeyen, özel kalıplarda sıkıştırılmış parfüm mahfazalarından bahsediyordu. Bunların yanında, tüy giderici çubuklar, sarı tüyleri esmerleştiren boya özleri ve karışık yahut kıvırcık saçlar için düzleştiriciler gibi ilaçlı kozmetik ürünlerinden bahsediyordu. Güneş losyonlarının faydalarına da değinen Zehrâvî, bunların içerikleri hakkında öyle ayrıntılı bilgiler veriyordu ki bütün bunların bin yıl önce yapıldığını düşünmek son derece etkileyici. Parfümler üzerine Kindî de Itır (Parfüm) ve Damıtma Kimyası adında bir kitap yazmıştı. Kindî'nin kitabı, kokulu (rayihalı) yağlar, merhemler, aromalı sıvılar ve pahalı ilaçların yapımlarına dair yüzden fazla reçete ihtiva ediyordu. Başlangıçta varlıklı kesimin kullanacağı bu ürünler, zamanla tüm toplumdaki herkesin kullanımına açık oluncaya değin yayılacaktı. 9'uncu yüzyılda yazılmış olan kitap, parfüm yapımına ilişkin 107 yöntem ve tarifin yanı sıra, bugün hâlâ Arapça adıyla bilinen imbik gibi, parfüm yapımında kullanılan çeşitli alet edevattan da bahsediyordu. Yüzlerce yıllık parfüm yapımı geleneği, bitki ve çiçekleri damıtıp parfüm ve iyileştirici ürünler üreten Müslüman kimyagerlerle onların kullandığı damıtma yöntemleri sayesinde mümkün oldu. Müslümanlara ait bu yöntem ve fikirler, tüccarlar, gezginler ve Haçlılar başta olmak üzere çeşitli yollardan Avrupa'ya ulaştı. BBC televizyonunda yayınlanan Eski Medeniyetlerin Hayatımıza Katkıları: İslam Dünyası adlı belgeselde, Müslümanlara ait bu fikirlerin Fransa'nın güneyindeki Haute Provence'e ulaştığı, mükemmel bir iklime ve elverişli bir toprağa sahip bu bölgede parfüm endüstrisinin yedi yüzyıldır sürdüğü anlatılır. İslam dünyasında kullanılan bir diğer önemli kozmetik ürünse, yakıldığı narin ellerdeki zarif, latif, ince desenleriyle bilinen kınadır. İslam'ın yayılmasıyla birlikte İslam dünyasının farklı köşelerine ulaşan kına, vazgeçilmez bir kozmetik madde haline gelmişti. Hz. Muhammed (sav) ve ashabı sakallarını boyardı; kadınlar el ve ayaklarına süs ve nakışlar işler, saçlarını boyarlardı. Modern bilim, kınanın bakteri, mantar ve kanama gibi sorunları önlediğini söylüyor. Koşucuların ayaklarında, mantar kaynaklı deri enfeksiyonlarında ve lokal iltihaplarda oldukça faydalı. Bitkinin yaprak ve tohumları ilaç özellikleri taşıyor; başı ve vücudu sakinleştirici etkisi bulunuyor. Kına aynı zamanda saç besleyici özelliğe haiz doğal maddeler içeriyor. Ağız kokusu ve dişler arasındaki yemek kalıntıları sadece çirkin değil, aynı zamanda sağlıksız da olduğundan, Resul-i Ekrem (sav) yaşadığı dönemde dişlerini her namazdan önce bir misvak dalı ile temizlerdi. Misvak üzerinde deneyler yapan İsviçreli ilaç şirketi Pharba Basle Ltd., misvakın diş eti enfeksiyonlarına ve diş çürümesine yol açan zararlı mikropları etkisiz hale getiren antibakteriyel maddeler içerdiğini ortaya koydu. Suudi Arabistan'daki Riyad Üniversitesi'nde ve ABD'deki Indiana Üniversitesi'nde misvak özü üzerinde yapılan bağımsız testlerle, bu bitkinin iltihap önleyici ve antibiyotik özellikleri doğrulanmıştır. Misvakın bulunmadığı durumlarda Müslümanlar, soğan veya sarımsaktan kaynaklanan ağız kokusunu gidermek için tarçın, küçük Hindistan cevizi ve kakule yerler, kişniş yaprağı çiğnerlerdi. Ağız kokusu için başvurulan diğer bir çare ise zeytinyağında kızartılıp toz karanfil ile terbiye edilmiş peynirdi. Fikriyat Bundan bin yıl önce, yani 10'uncu yüzyıl Güney İspanya'sında yaşasaydık, Batıda 'Abulcasis' adıyla tanınan meşhur cerrah Ebü'l Kasım Halef bin Abbas Zehravi'nin omzunun üzerinden bir ameliyatı izleme şansı bulabilirdik belki de. Dünya tıp literatürünün temellerini atan Müslüman alim Zehravi, o dönemde kaleme aldığı Et-Tasrif adlı tıp ansiklopedisini yazıp bitirmiş olurdu ve belki de bugünlere miras kalan cerrahi aletleri görme şansını elde edebilirdik... 'Müslüman alimlerden miras cerrahi aletler' başlıklı haberimizi okumak için tıklayın.

Müslüman alimlerden miras temizlik ve güzellik yöntemleri

KUR’AN-I KERİM’DE TEMİZLİK