Müslüman alimlerin Ay'a dair gizemli keşifleri

Kullandıkları hicri takvimin Ay'ın döngüsüne göre belirlenmesi sebebiyle, Müslümanlar için Ay son derece önemli bir yere sahiptir. Ancak bu konuda Müslümanların yaşadığı problem, yaklaşık 29,5 günden oluşan hicri ayın on iki ayla çarpıldığında Güneş yılındaki gibi 365 güne değil yalnızca 354 güne denk gelmesiydi. Aynı problemle karşılaşan Hristiyanlar ve Yahudiler de MÖ 430 yılında Atinalı astronom Meton tarafından geliştirilen 19 yıllık Metonik döngüyü kullanmaya başlamışlardı. Bu sistem, Ay döngüsüne göre 12 aylık 12 yıldan ve yine Ay döngüsüne göre 13 aylık 7 yıldan oluşuyordu. Takvim tarihlerinin mevsimlerle uyumlu olabilmesi için periyodik olarak 13'üncü bir ay ilave ediliyordu. Müslümanlar bu sisteme karşı olmamakla beraber, bazı ilkesiz yöneticilerin menfaatleri doğrultusunda istediği yıla 13'üncü ay ilave etmesi sebebiyle, 634'ten 644'e kadar ikinci Halife Ömer bin Hattab, hicri takvimi uygulamaya koydu. Bu takvim tamamen Ay döngüsünü izler. Hicri yıl miladi yıldan yaklaşık 11 gün kadar kısa olup oruç tutulan Ramazan ayı gibi özel günler sürekli kayarak farklı mevsimlerde yaşanır. Bu sebeple Ramazan her yıl, bir önceki yıldan 11 gün kadar erken gelmekte, aynı tarihe denk gelebilmesi için 33 yıl geçmesi gerekmektedir. Ramazan ayı ve diğer hicri aylar hilalin görülmesiyle birlikte başladığından, gece gökyüzünde hilal görünene kadar Ramazan ayının ne zaman başlayacağı tam olarak bilinememektedir. Hilalin tam olarak ne zaman görüneceğinin tahmin edilmesi, matematiksel yöntemler kullanan Müslüman astronomları zorlayan bir konuydu. Batlamyus'un Ay'ın hareketleriyle ilgili teorisi Ay'ın yeniay evresine yakın olduğu dönemler için doğru sonuç vermekle beraber bu teori, Ay yörüngesini yalnızca tutulmanın veya Güneş'in Ay üzerindeki yörüngesinin bir parçası olarak görmekteydi. Müslümanlar, hilalin ne zaman görüleceğini önceden tahmin edebilmek için Ay'ın hareketinin ufukla olan ilişkisinin incelenmesi gerektiğini, bunun için de ileri derece küresel geometri bilgisine sahip olmaları gerektiğini anlamışlardı. Küresel geometriyi ilk kez geliştiren kişi, çalışmalarını 9'uncu yüzyılda Bağdat'ta sürdüren Kindî olup bu disiplini astronomi çalışmalarında yoğun şekilde kullandı. Müslümanların kıbleyi bulabilmesi için küresel geometriye ihtiyaç duyuluyordu ve bu hesaplamayı dünya üzerinde herhangi bir noktadan yapabilen yegâne âlim, Bîrûnî'ydi. Bazen zamanının Leonardo da Vinci'si olarak adlandırılan Biruni, kelimenin tam anlamıyla her alanla ilgileniyordu. Ay ile ilgili olarak, 24 Mayıs 997 günü meydana gelen Ay tutulmasını bugün Özbekistan sınırları içerisinde kalan Kath'ta bulunduğu sırada açıkladı. Bu olay Bağdat'ta da gözlemlenebildi; Biruni ve kendisi gibi astronom olan Ebü'l Vefâ el Bûzcânî Ay tutulmasını aynı anda gözlemlemek üzere anlaştılar. Kaydettikleri süreleri karşılaştırmak suretiyle de iki şehir arasındaki boylam farkını hesaplayabildiler. Buradan anladığımız üzere Ay'ın hareketlerinin gözlemlenmesi ve kaydedilmesi ciddi bir işti. O zamanlarda, şimdi olduğu gibi Ay insanlar için bir ilham kaynağıydı, çünkü Ay'ın hareketleri kaydedildikçe gökyüzünde bir düzen olduğu düşüncesi kuvvetleniyordu. Ayrıca bu gözlemler, hicri takvimle 1400 yıldır kullanılmakta olan Müslüman takvimi için gerekli olan zemini hazırlamıştır. Kahire'de yaşayan ve 975 yılında Bağdat'ta gözlemler yapan Müslüman bir astronom, Ay'ın hareketindeki üçüncü eşitsizliği keşfetti; bu eşitsizliğe 'Ay'ın değişkenliği' denmektedir. Batlamyus birinci ve ikinci eşitsizliği biliyordu. Bu üçüncü eşitsizliği keşfeden Müslüman astronomun adı Ebü'l Vefa el Buzcani'dir. Ay'ın hareketindeki bu üçüncü eşitsizlik, yani Ay'ın yeniay ve dolunay evrelerinde en hızlı, ilk dördün ve son dördün evrelerde ise en yavaş hareket ettiği bilgisi Avrupa'da 1580'li yıllarda, yani el Buzcani'nin keşfinden tam 600 yıl sonra, Tycho Brahe tarafından 'yeniden keşfedilecekti.'

Müslüman alimlerin Ay'a dair gizemli keşifleri

AY MÜSLÜMANLAR İÇİN SON DERECE ÖNEMLİ